Skessuhorn - 26.01.2011, Qupperneq 20

20 MIÐVIKUDAGUR 26. JANÚAR
Núna á seinni tím um hef ur
stund um ver ið haft á orði um okk­
ur Ís lend inga að við séum til ætl un­
ar söm og of dekruð þjóð. Kannski
er tals vert hæft í þessu og sér kenni­
leg stað reynd með til liti til þess
hve ó trú leg ar breyt ing ar við höf­
um geng ið í gegn um á ekki löng­
um tíma. Sem dæmi þá eru enn­
þá í lif enda tölu fólk sem ólst upp
í torf bæj um sem al geng ir voru á Ís­
landi á fyrstu tug um síð ustu ald­
ar. Blaða mað ur Skessu horns hitti
á Akra nesi á dög un um konu sem
ný lega er kom in á eft ir launa ald ur,
en ólst engu að síð ur upp í torf bæ.
Það var á bæn um Gils bakka í Aust­
ur dal í Skaga firði, sem lengi var
einn af skekkt asti sveita bær á Ís landi
og þang að kom til dæm is ekki raf­
magn frá veit um fyrr en langt var
lið ið á sjö unda ára tug lið inn ar ald­
ar. Um hverfi Gils bakka er all hrika­
legt, bær inn varð að ur á all ar hlið­
ar. Fjall lend ið á eina hlið og þrjú gil
á hin ar, þar á með al hin hrika legu
Jök ulsár gil og Merki gil. Þetta er
hún Al dís Hjör leifs dótt ir á Vest ur­
götu 87, en fað ir henn ar Hjör leif­
ur Jóns son er all þekkt ur þeim sem
fylgst hafa með al þýðu kveð skap.
Hjör leif ur var mik ið skáld og naut
hylli margra fyr ir kveð skap sinn. Al­
dís og mað ur henn ar Ingólf ur Þor­
steins son fluttu á Akra nes árið 1976
á samt þrem ur dætr um sín um, sú
fjórða fædd ist svo á Akra nesi 1978.
Al dís seg ist eiga marg ar minn ing ar
úr Aust ur daln um en tals vert hafi þá
þurft að hafa meira fyr ir líf inu en
þann rúma ald ar þriðj ung sem hún
hef ur búið hér á Vest ur landi.
Kom ó frísk af tví bur um
„Móð ir mín kom í Gils bakka
vor ið 1939. Hún kom þang að sem
ráðs kona til Hjör leifs Jóns son ar
föð ur míns og þannig stóð þá á hjá
henni að hún var ó frísk af tví bur­
um og átti að auki átta ára dótt ur
sem fylgdi móð ur sinni. Móð ir mín
hét Kristrún Helga dótt ir og var frá
Merki garði í Tungu sveit. Fljót lega
tók ust ást ir með for eldr um mín­
um og hann gekk þess um þrem ur
börn um sem fylgdu móð ur minni
í föð ur stað. Sjálf ur átti hann fyr­
ir son inn Frið jón sem Lilja Sig urð­
ar dótt ir á Víði völl um í Blöndu hlíð
tók í fóst ur. Lilja gift ist aldrei en
byggði seinna í herra garðs stíl býl ið
Ás garð, sem var ný býli út úr Víði­
völl um,“ seg ir Al dís í upp hafi þessa
spjalls okk ar, þeg ar blaða mað ur
Skessu horns heim sótti hana á Vest­
ur göt una.
„Ég fædd ist svo þrem ur árum
eft ir að mamma kom í Gils bakka
og þrjú systk ini mín fædd ust síð an
á næstu árum. Þeg ar ég var að al ast
upp var einnig á Gils bakka Hjör­
leif ur yngri, sem kall að ur var, Hjör­
leif ur Krist ins son. Hann var son ur
Al dís ar upp eld is syst ur föð ur míns.
Þeg ar Hjör leif ur yngri var 11 ára
gam all, árið 1929, missti hann föð­
ur sinn. Þá var hon um kom ið í fóst­
ur á Gils bakka og átti að vera þar
eitt ár, en Hjör leif ur yngri fór aldrei
það an og bjó á Gils bakka all an tíma
sem bær inn var í byggð, eða þang að
til hann lést fyr ir nokkrum árum.“
Mið stöð í gamla
torf bæn um
Al dís seg ist eiga góð ar minn ing ar
úr torf bæn um á Gils bakka og hún
hafi ekk ert ver ið hissa á því að fað­
ir sinn sæi eft ir hon um og dró það á
lang inn að flytja í nýja hús ið þeg ar
það var byggt.
„Það var hlýtt og nota legt í
gamla bæn um og ekki síst eft ir að
búið var að leggja í hann mið stöðv­
ar kerfi um 1950. Við kola vél í eld­
hús inu var mið stöðv ar vatn ið hit að.
Raf magn til lýs ing ar feng um við frá
vindraf stöð sem hlóð raf magni inn
á geyma. Bíl keyptu Hjör leif arn ir
1946, Willisjeppa sem mjög erfitt
var að fá leyfi til að flytja til lands­
ins. Jepp inn varð hið mesta þarfa­
þing og nýtt ist vel til ým issa verka
við bú skap inn. Ekki síst kom hann
að góð um not um við að drætti þeg­
ar byrj að var að byggja í búð ar hús­
ið. Þessi kosta grip ur end aði þó sitt
skeið nið ur í 75 metra djúpu Jök­
ulsár gil inu fyr ir neð an bæ inn.
Hjör leif ur yngri var þá ný kom inn
heim und ir bæ og þurfti að skreppa
inn ein hverra er inda. Þannig var
að læs ing in í hurð inni bíl stjóra­
meg in var bil uð og þeg ar Hjör leif­
ur færði sig yfir og út fer þega meg­
in hef ur trú lega eitt hvað gerst með
gír­ eða bremsu bún að. Þeg ar hann
var ný kom inn inn í bæ heyrði hann
há vað ann þeg ar bíll inn skall nið ur í
gil ið. Það þarf varla að taka fram að
bíll inn varð ekki til neins brúks eft­
ir þetta.“
Steypu efni sótt
í Jök ulsár gil ið
Al dís seg ir minn is sætt þeg­
ar byrj að var að byggja í búð ar hús­
ið á Gils bakka, en það hafi ver ið
ansi stremb ið tíma bil, mik ið erf iði
sem fólk ið á Gils bakka þurfti þá að
leggja á sig.
„Þeg ar bygg ing ar meist ar inn
kom í Gils bakka 25. apr íl 1954
til að mæla fyr ir hús inu voru þeir
Hjör leif arn ir ekki bún ir að á kveða
hvar þeir ætl uðu að byggja hús­
ið. Það voru tveir stað ir sem komu
til greina, en báð ir höfðu þeir sína
kosti og ó kosti að þeirra mati. Það
hitt ist þannig á að ég átti af mæli
þenn an dag og var lát in draga um
það hvar hús ið yrði stað sett. Ég dró
að það skyldi standa í hlíð inni neð­
an við gamla bæ inn en ekki nið ur
á tún inu. Á byggi lega var heppi legt
að ég skyldi draga þessa stað setn­
ingu. Ef hús ið hefði ver ið byggt á
skika í tún inu hefði tals vert af því
far ið til spill is.
Að drætt ir í hús bygg ing una voru
mjög erf ið ir. Hvergi var til not hæft
steypu efni í land ar eign inni nema
í lækj ar­ og ár far veg um. Það var
stutt fyr ir okk ur að ná í steypu möl­
ina, hana tók um við úr bæj ar lækn­
um. Erf ið ara var að nálg ast sand inn
til að blanda í möl ina og sem ent ið,
en eins og þá tíðk að ist var öll steypa
hrærð á staðn um. Sand inn þurfti að
taka neðst úr Jök ulsár gil inu. All­
ir sem vett lingi gátu vald ið mok­
uðu hon um í poka og báru á bak­
inu upp á gil barm inn 70 metra erf­
iða leið, þang að sem þeir voru sótt­
ir á jepp an um.“
Skila boð in köll uð
yfir ána
Al dís seg ir að þrátt fyr ir ein angr­
un ina hafi sími kom ið til tölu lega
snemma á Gils bakka. „Það var eng­
inn sími á bæn um Bú stöð um sem
var hin um meg in við Jök ulsána.
Þeg ar þau á Bú stöð um þurftu að
koma skila boð um í gegn um síma,
komu þau nið ur að gil barm in um
og köll uðu þau yfir ána. Þeg ar við
vor um að byggja í búð ar hús ið sum­
ar ið 1955 var vega vinnu flokk ur að
leggja veg inn frá Bú stöð um fram
að Skata stöð um sem eru þarna fyr ir
fram an. Við vor um einmitt að vinna
við bygg ing una þeg ar við sáum að
einn vega vinnu mann anna kom nið­
ur að ánni og kall aði skila boð yfir
ána. Þau reynd ust vera til Hjör leifs
yngri um hvort hann gæti hjálp að
þeim að svip ast um eft ir manni sem
fall ið hafði í ána til móts við bæ inn
Merki gil. Það var far ið í það að leita
við ána en sú leit bar eng an ár ang­
ur. Það var síð an nokkrum vik um
seinna sem lík manns ins fannst rek­
ið við bakka Hér aðs vatna skammt
frá Víði völl um.“
Úr hús mæðra skól an um
í Hóla
Al dís seg ir að á þess um tíma
hafi það þótt hag nýtasta mennt­
un in sem al þýðu kon an gat sótt
að fara í hús mæðra skóla. „Ég fór
á Blöndu ós og var þar einn vet ur.
Það var mjög skemmti leg ur vet­
ur og við náms meyj arn ar höf um
kom ið sam an af og til og rifj að upp
göm ul kynni, en höf um reynd ar
ekki gert það í lang an tíma. Haust­
ið eft ir að ég var á Blöndu ósi réði
ég mig sem mat ráðs konu í bús hús­
ið á Hól um í Hjalta dal. Þar kynnt­
ist ég mann in um mín um Ingólfi
Þor steins syni. Ingólf ur hafði kom­
ið ung ur úr höf uð borg inni til náms
í bænda skól ann en fór svo að námi
loknu að vinna á bú inu. Við trú lof­
uð um okk ur þenn an vet ur sem ég
var á Hól um. Ég var svo heima á
Gils bakka um sum ar ið, en nokkru
seinna flutt um við til Reykja vík ur
og bjugg um þar í nokk ur ár. Leið­
in lá síð an aft ur norð ur, þeg ar við
flutt umst í Ás garð í Blöndu hlíð, þar
sem Frið jón hálf bróð ir minn hafði
búið á samt fóstru sinni Lilju frá
Víði völl um. Við vor um í Ás garði
í sex ár og á þeim tíma var mik ið
að gera hjá Ingólfi við húsa smíð­
ar sem hann lærði eft ir að hann fór
frá Hól um. Við flutt um svo frá Ás­
garði hing að á Akra nes haust ið
1976,“ seg ir Al dís, en þess má geta
að Ingólf ur mað ur henn ar er ný lát­
inn, varð bráð kvadd ur í sept em ber
síð ast liðn um.
Gott að búa
á Skag an um
Spurð hvað hafi ráð ið því að þau
á kváðu að flytja á Akra nes, seg ir Al­
dís að það hafi mest ver ið vegna
þess að börn in voru á þess um tíma
kom in á skóla ald ur, stutt í að dæt­
urn ar færu í fram halds skóla. Þær
voru orðn ar þrjár þeg ar þau fluttu á
Skag ann, sú yngsta fædd ist rétt eft­
ir að þau komu þang að.
„At vinnu horf ur voru þokka leg ar
á Akra nesi, ann ars var það kannski
bara til vilj un að við fór um hing að
frek ar en eitt hvað ann að. Ingólf ur
fór að vinna hjá Guð mundi Magn­
ús syni bygg inga meist ara en ég var
mest heima við með börn in. Það
var ekki fyrr en seinna að ég fór að
vinna á sjúkra hús inu. Svo var ég í
nokk ur ár hjá HB Granda, en lenti
í upp sögn um þeg ar fólki var fækk­
að í land vinnsl unni fyr ir um tveim­
ur árum.
Okk ur hef ur lið ið vel hérna á
Skag an um. Ann ars er það þannig
með mig að ég virð ist alls stað ar geta
fest ræt ur. Á tíma bili fannst mér
svo lít ið vinda samt hérna og við­
brigði frá því sem var í Skaga firð­
in um. En þetta hef ur ver ið miklu
betra núna í seinni tíð. Það breytt­
ist ansi mik ið hérna eft ir að göng­
in komu og ná lægð in við borg ina
er mik ill kost ur, eins og til dæm­
is þeg ar manni lang ar að skreppa
í leik hús. Það býr ein dótt ir mín
hérna á Akra nesi, Hrefna sú næst
elsta. Sú elsta, Kristrún Helga býr í
Hafn ar firði, Lilja Guð laug sú næst
yngsta býr á Skaga strönd og Guð­
ríð ur Inga sú yngsta í Reykja vík.
Þær eru alltaf á ferð inni og dug leg­
ar að skutl ast með mig hvert sem
er. Þó ég sé með bíl próf og eigi bíl,
er ég þess vegna ekki að keyra mik­
ið lengra til,“ seg ir Al dís Hjör leifs­
dótt ir að end ingu.
þá
Kannski til vilj un að við kom um á Skag ann
Al dís Hjör leifs dótt ir hef ur þurft að hafa fyr ir hlut un um
Al dís með nokk ur af barna börn un um neð an við bæ inn á Gils bakka.
Al dís Hjör leifs dótt ir í íbúð sinni við Vest ur göt una.
Bær inn á Gils bakka um 1950. Willisjepp inn á hlað inu, sem end aði sitt skeið
nið ur í 70 metra djúpu Jök ulsár gil inu.
Al dís nið ur í Jök ulsár gili í einni ferð
sinni norð ur.