Iðnaðarmál - 01.03.1957, Blaðsíða 4

NOTKUN GEISLAVIRKRA EFNA
í iðwaðí
Kjarnorkan liefur þegar verið tek-
in í þjónustu iSnaðarins á margan
hátt, en þar sem hún er enn dýr afl-
gjafi, kveður meira að aukaafurðum
hennar, geislavirku ísótópunum, en
henni sjálfri. Raunar eru margar afl-
stöðvar í smíðurn eða undirbúningi,
bæði til framleiðslu rafmagns og
gufu til iðnaðar, en nokkur ár munu
þó líða, áður en þær láta verulega til
sín taka. Hins vegar eru ísótóparnir
orðnir að mikilvægum lið í margvís-
Iegri iðnframleiðslu. Arið 1956 not-
uðu á annað þúsund iðnfyrirtæki í
Bandaríkjunum ísótópa við fram-
leiöslu sína, og fjöldi þeirra fer ört
vaxandi. Þessi fyrirtæki eru af
C N
Magnús Magnússon eðlisjrœSing-
ur, jramkvœmdastjóri KjarnfrœSa-
nejndar Islands, hefur tekiS saman
meSjylgjandi grein jyrir lesendur
ISnaSarmála. ÞaS er hlutverk Kjarn-
jrœSanejndar aS jylgjast meS kjarn-
/rœSamálum a/mennt og stuSla aS
framgangi jieirra hér á landi (sjá 1.
hejti ISnaSarmála 1956), og hejur
KjarnfrœSanefnd og framkvœmda-
stjórn hennar góSjúslega heitiS aS
láta ritinu í té jróSleik um kjarn-
jrœSamál í framtíSinni, og j>á eink-
um jróSleik, sem hejur eSa kann aS
haja hagnýtt gildi jyrir íslenzkt at-
vinnulíj.
V___________________________________)
mörgu tagi, og skulu aðeins fáein
dæmi nefnd: járnsmiðjur, efnaverk-
smiðjur, prentsmiðjur og verksmiðj-
ur, sem framleiða rafmagnstæki, vél-
ar, byggingarefni, vefnaöarvöru,
pappír og matvæli. Áætlað hefur ver-
ið, að iðnaður Bandaríkjanna hafi
sparað 150—200 milljónir dollara á
árinu 1955 með notkun geislavirkra
efna, og á þessu ári mun sparnaöur-
inn verða tvöfalt meiri.
Geislavirkir ísótópar og íramleiðsla
þeirra
Hvað eru þessir ísótópar og hvern-
ig geta þeir komið að notum í iðn-
aði?
Frumefnin eru byggð líkt og sól-
kerfi. í miðju er atómkjarninn, sem
samsvarar sólinni, og kringum hann
sveima elektrónur, sem samsvara
reikistjörnum. í kjarnanum eru
tvenns konar agnir, prótónur, sem
eru hlaðnar pósitífu rafmagni, og
nevtrónur, sem eru óhlaðnar. Fjöldi
prótónanna í kjarnanum einkennir
frumefnið. T. d. hefur kjarni vetnis-
atómsins eina prótónu og kjarni súr-
efnisatómsins átta prótónur. Fjöldi
nevtrónanna getur hins vegar verið
breytilegur. í vetniskjarna getur ver-
ið engin, ein eða tvær nevtrónur, og
er þá sagt, að ísótópar af vetni séu
þrír, þ. e. þrjár tegundir vetnis-
kjarna, hver með eina prótónu, en
ein tegund hefur enga nevtrónu, önn-
ur eina og sú þriðja tvær nevtrónur.
Margir ísótópar eru geislavirkir, þ. e.
þeir senda frá sér kjarngeisla og
breytast þó í aðra ísótópa. Kjarn-
geislar geta verið tvenns konar, raf-
segulbylgjur, svokallaðir gamma-
geislar, sem eru eins og röntgengeisl-
ar, og hlaðnar efnisagnir, t. d. beta-
geislar, sem eru ekki annaö en elektr-
ónur. Geislunin minnkar með tíman-
um, en mismunandi hratt, eftir því,
um hvaða ísótóp er að ræða. Eftir
vissan tíma, svokallaðan helminga-
tíma, sem er einkennandi fyrir ísó-
tópinn, er geislunin orðin helmingi
minni en hún var upphaflega og eftir
tífaldan þann tíma aðeins einn þús-
undasti hluti af upphaflegu geislun-
inni. Þetta stafar af því, að á þessum
helmingatíma hefur helmingur af
atómum geislavirka efnisins sent frá
sér geisla og breytzt við það í annað
efni, ógeislavirkt.
í kjarnorkuofnum er hægt að
framleiða geislavirka ísótópa af
nærri hvaða frumefni sem er. Við
klofnunina, sem þar fer fram, koma
fram nevtrónur. Sé efni látið inn í
kjarnorkuofninn, taka kjarnar þess
til sín nevtrónu og verða við það
geislavirkir. Sem dæmi má taka kó-
44
IÐNAÐARMÁL