Franskir dagar - 01.07.2011, Blaðsíða 5

Franskir dagar - Les jours frangais

Séttur á sjó ogþorpið í baksýn. F.v. Haukur Vilhjálmsson, Sveinn Eiðsson, Hörður Jakobsson, Karl Siggeirsson, Sigurður Haraldsson, Friðfinnur
Guðjónsson og Axel Guðjónsson. Mýndasmiður: Baldur Björnsson.
og keyptu árið 1909 hús sem síðar var kallað
Kompaníið. Þar settu þau á laggirnar fyrstu
greiðasölu og gistingu að Búðum. Til að fjölga
herbergjum lyftu þau þakinu, en byggðu skúr við
húsið fyrir skósmíðaverkstæðið. Afi varyfirleitt
með einn til tvo lærlinga sem bjuggu hjá þeim.
Þau höfðu mikið umleikis, voru með vinnufólk,
mjaltakonu og stúlkur til að sjá um gistinguna og
fleira. Viðskiptin byggðust talsvert á aðkomufólki
sem kom til að leita sér lækninga eða annarrar
þjónustu í þorpinu, en þegar skip voru við bryggju
var einnig töluverð bjórsala. Afi keypti bjór frá
Danmörku, en tengdamóðir hans, Guðný Péturs-
dóttir, langamma mín, bruggaði líka sterkan og
góðan bjór, en af honumfórgottorð víða. Humla
og malt fékk hún frá Noregi."
Þegar Hrefna kom austur með foreldrum sínum,
úr Kelduhverfi, voru Einar og Emelía búin að
kaupa hálft húsið að Nýju-Búðum og voru hætt
með greiðasöluna. Marteinn Þorsteinsson og
Björgvin Þorsteinsson keyptu húsið af þeim og
stofnuðu verslun Marteins Þorsteinssonar & Co,
sem kölluð var Kompaníið í daglegu tali.
„Skömmu áður en við fluttum í hús ömmu og afa
að Nýju-Búðum lést afi Einar en amma bjó með
okkur áfram næstu 2-3 árin þartil hún flutti til
Reykjavíkurtil Sigfríðar dóttursinnar. Búskapur
okkarað Búðum myndi ekki kallast stórbúskapur
á nútíma kúabúum, en við fjölskyldan höfðum þar
hálfa kú, fyrst á móti Stefáni Pálssyni á Bergþórs-
hvoli og seinna með Jónasi og Sigríði á Grund.
Kýrin Dalla, sem við áttum með Jónasi, var afar
nythá, með 24 merkur í mál. Heimilin í Búðaþorpi
höfðu samvinnu með rekstur kúnna. Hvert heimili
tók að sér að reka allar kýrnar og sækja tvo daga
á sumri. Eitt sumarið töldum við pabbi áttatíu
kýr með tvo kálfa, þegar þær fóru yfir vaðið á
Kirkjubólsá, en þar var þeim sleppt á beit".
„Við krakkarnir höfðum ýmislegt fyrir stafni.
Meðal annars lékum við okkur á ís, sem var
höggvinn á íshúss- og Stangelandstjörnunum og
notaðurtil aðkæla beitu. íshúseigandinn.Tómas
Stangeland, skammaði okkur og tók stundum í
lurginn á strákunum, því hann vildi ekki að við
óhreinkuðum ísinn. Stangelandsfeðgar voru mikil
snyrtimenni, þeir ráku einnig lifrarbræðslu og þar
gegndi sama máli. Ég var stundum send þangað
að fá volgt lýsi í þriggja pela flösku. Við tókum
lýsi á hverjum degi."
Þess má geta að Stangelandsfjölskyldan hafði
talsverð umsvif á þessum tíma á Fáskrúðsfirði,
rak útgerð og verslun, var með íshús og lifrar-
bræðslu en auk þess með umboð fyrir skipin Lyra
og Nova, en þau komu reglulega frá Noregi, fyrst
til Fáskrúðsfjarðar og fóru þaðan til Akureyrar
og sneru svo aftur austur til Fáskrúðsfjarðar og
loks til baka til Noregs. Þessi skip fluttu bæði
farþega og varning.
Heimilisverk og ferming
„Þegar ég man fyrst eftir mér var mamma orðin
mikill sjúklingur og ég leitaði til pabba með allt.
Fljótlega eftir að ég fermdist gekk ekki lengur
að mamma væri heima því hún þurfti á mikilli
hjúkrun að halda. Þá fór hún á sjúkrahúsið á
Seyðisfirði og var þar í mörg ár."
„Tólfára gömul bakaði égfýrst pönnukökur alein,
mamma var þá fyrir sunnan til lækninga. Ég
fór eftir handskrifaðri uppskriftabók hennar frá
Kvennaskólanum. Pönnukökurnarskruppu mikið
saman vegna þess að mömmu hafði láðst að
skrifa að nota ætti smjörlíki. Þær urðu eins og
lummur að stærð, en smökkuðust vel. Tveimur
árum síðargaf pabbi mérmatreiðslubók Jóninnu
Sigurðardóttur. Ég hafði alltaf gaman af að elda
og nota bókina ennþá.
Framan af var ég voða löt að taka til hendinni
heima. Til dæmis átti ég að búa um rúmið mitt,
en undirsængin var níðþung og hana þurfti að
hrista á alla lund og snúa til að fá loft í hana.
Égfékk Möggu Döggu (Margréti Jakobsdóttur),
vinkonu mína, oft til að hrista sængina mína,
en tók svo við þegar ég heyrði að einhver var
að koma. Pabbi vildi ekki að ég fengi aðra til að
vinna verkin fýrir mig. Magga var þremur árum
eldri en ég og hörkudugleg."
Hrefna fermdist árið 1942 ásamt tuttugu ferm-
ingarsystkinum. „Eðlilega hjálpaði ég mömmu
að baka fyrir fermingarveisluna. Þegarégvarað
renna vanil luhringjalengjur í hakkavél inni, vildi
svo illa til að ég lenti með löngutöng í vélinni og
flipifóraf. Síðan hef ég alltaf haft ör á fingrinum."
Fermingargjafirnar voru af ýmsu tagi. „Frá for-
eldrum mínum fékk ég armbandsúr. Frá fólkinu
hinum megin fékk ég frakka og innan á honum
var silfurskjöldur með nafninu mínu. Einnig fékk
ég myndavél og tók töluvert af myndum um
tíma. Sjaldan koma lánin hlæjandi, segir mál-
tækið, ég lánaði myndavélina og hún var aldrei
almennilega í lagi eftir það."
Skemmtanir og afþreying
„Þótt sumar stelpur hafi fengið að fara á böll
12 ára, var ekki við það komandi hjá Birni Dan,
skal égsegja þér! Égfékk þó aðfara á „fyrsta des
ballið" í Templaranum eftirferminguna. Róbert
Arnfinnsson, leikari, sem þá bjó á Eskifirði, spil-
aði á harmóníku. Einnig var söngur og fleira til
skemmtunar. Á ballinu var gert hlé og allirfóru
upp á loft og drukku kaffi hjá Bjössa og Helgu
sem þar bjuggu. Kvenfélagið eða slysavarnakon-
urnar sáu um böllin og veitingarnar. Fyrsta des
böllin þóttu eftirsóknarverðustu böll ársins, en
ekki fóru þau alltaf friðsamlega fram. Þarna var
mikið slegist og við stelpurnar stukkum æpandi
uppá sviðið. Svo man ég vel eftir balli sem égfór
á sautján ára, þar var slegist af mikilli hörku, þá
logaði Templarinn í slagsmálum. Meira að segja
ein kona tók þátt og lét höggin dynja með vesk-
inu sínu. Það voru miklir eftirmálar eftir það ball,
sýslumaður var kallaðurtil og klögumálin gengu
á víxl. í kjölfarið bannaði sýslumaður dansleiki
á Búðum í hálft annað ár en þó fékkst sérstakt
leyfi öðru hverju þegar mikið lá við.
Hins vegar voru ekki alltaf læti á böllum. Ég
man eftir böllum bæði á Sjómannadaginn og
17. júní sem stóðufram á rauðan morgun. Þá var
fjölmenni á gangi í bænum. Sérstaklega man ég
eftir einum morgni þar sem var glampandi sól
ogfjörðurinn spegilsléttur. Allirá göngu og mjög
gaman, sumir ölvaðir eins og gengur."
„Á sumrin voru krakkar mikið að veiða á bryggj-
unum og ein aðalskemmtun unga fólksins var að
fá lánaðar séttur og róa út á fjörðinn. Oft voru
margar í einu þegar veðrið var gott. Þegar ég
varunglingurvarþetta mikið stundað. Karlarnir
voru mjög liðlegir að lána okkur bátana sína.
5