Neytendablaðið - 01.09.2010, Blaðsíða 22

Áætlað er að hátt í helmingur þeirra mat væla sem eru ræktuð og
framleidd endi með einum eða öðrum hætti sem sorp. Þessi sóun
á sér stað á öllum stigum; á akrinum, strax eftir uppskeru, við
flutn ing, hjá framleiðendum, í verslunum,
í mötu neytum, á veitingastöðum og hjá
neyt end um. Þessi sóun er óumhverfisvæn
í alla staði því framleiðsla, flutningur og
urð un á matvælum krefst orku, vatns og
landnýt ingar. Þá ýtir sóunin undir hærra
heimsmarkaðsverð á afurðum með slæmum
afleiðingum fyrir þá sem síst hafa efni á að
fæða sig. Þessi meðferð á mat er í raun bæði
óskiljanleg og ólíðandi, eins og Tristram
Stuart rekur í bókinni Waste.
Ábyrgð smásala
Þegar Tristram var við háskólanám fór hann að kynna sér úrvalið
af ætilegum mat í sorptunnum fyrir utan matvöruverslanir, kaffihús
og markaði. Hann komst að því að sóunin var gríðarleg og oftar en
ekki var mat í fullkomnu ásigkomulagi hent. Þrátt fyrir ítrekaðar
fyrirspurnir gefa stærstu matvælakeðjurnar í Bretlandi ekki upp
hversu miklu þær henda af mat en Tristram reiknast til að sjö
stærstu keðjurnar hendi um 367.000 tonnum af mat árlega. Telur
hann þessa sóun smánarblett á stórmörkuðum en hægt væri að
fæða hundrað manns á þeim mat sem ein verslun hendir á degi
hverjum. Sumar verslanir hafa tekið upp á því að gefa mat, sem að
öðrum kosti yrði hent, til hjálparstofnana en þó í mjög litlum mæli
og mun minni en tíðkast í Bandaríkjunum.
Hvers vegna er matnum hent?
Tristram telur nokkrar ástæður liggja að baki óskiljanlegri sóun
verslana. Margar þeirra vilja tryggja að uppáhaldsvörur viðskipta­
vinanna séu ætíð fáanlegar til að fæla þá ekki frá auk þess sem
seljendur telja að það sé söluhvetjandi þegar hillurnar svigna undan
mat. Matvælum er einnig hent vegna þess að umbúðirnar hafa
beyglast eða orðið fyrir hnjaski og þá geta mjög háar gæða­ og
útlitskröfur gert að verkum að fullgóðum mat er hent fyrir litlar
sakir. Léleg birgðastjórnun er einnig vandamál og segir Tristram að
hægt sé að kortleggja hversu vel eða illa innkaupastjórum gangi
að áætla sölu með því að skoða ruslið. Þannig megi t.d. sjá mikinn
afgang úr brauðdeild einnar verslunar á meðan önnur hendir miklu
magni af grænmeti og sú þriðja ræður ekki við að áætla sölu á
tilbúnum réttum.
Sérvöruverslanir verri
En þótt stórverslanir hendi miklu magni af mat er hlutfallið mun
hærra hjá litlum matvöru­ og sérvöruverslunum. Tristram segist
sjaldan hafa lifað eins góða tíma og þegar hann bjó í Primrose Hill
hverfinu í London árið 2002. Þar hafi verið mikið af sérvörubúðum
sem hafi haft furðulega litla stjórn á birgðahaldi. Það kom honum
á óvart hversu miklu var hent frá verslunum sem selja lífrænan
mat. Það sé að vissu leyti öfugsnúið því viðskiptavinirnir telja sig jú
stuðla að sjálfbærri þróun með því að velja lífræn matvæli.
Grænmeti og ávextir eftir stöðlum
Ein ástæða þess hversu mikil afföll verða af grænmeti og ávöxtum
eru mjög strangar útlitskröfur. Evrópusambandið setti umdeilda
útlitsstaðla á grænmeti og ávexti en eftir mikla gagnrýni hefur
verið slakað á reglunum. Vandamálið virðist því aðallega snúast
um ýktar reglur verslunarkeðjanna. Tristram hitti Guy Poskitt
gulrótarbónda sem upplýsti að 25­30% af uppskerunni stæðust ekki
gæðakröfur þar sem gulræturnar væru ýmist ekki nógu langar, ekki
nógu beinar, brotnar eða klofnar. Fyrir vikið líta allar gulræturnar
sem seldar eru út í sömu verslun eins út enda búið að sortera
hinar „afbrigðilegu“ frá. Þetta verður til þess að bændur stækka
við sig ræktunarland og rækta meira en þeir reikna með að selja
því þeir hafa skuldbundið sig til að afhenda verslun ákveðið magn
Gegndarlaus sóun á matvælum
- áhrifanna gætir víða
Hér má sjá spínatuppskeru sem var hafnað af seljendum þar sem gras slæddist með
í pokana.
22 NEYTENDABLA‹I‹ 3. TBL. 2010