Fréttablaðið - 15.05.2015, Síða 12

15. maí 2015 FÖSTUDAGUR| FRÉTTAVIÐTAL | 12
Birgir Jakobsson bjó í Svíþjóð í næstum fjóra
áratugi áður en hann flutti til Íslands og tók við
embætti landlæknis. Hann stýrði Karólínska
sjúkrahúsinu í Svíþjóð og var læknir þar í tutt-
ugu ár. Ferill hans spannar þrjátíu og fimm
ár, honum er lýst af samherjum sem baráttu-
manni, kvikum en jafnframt öguðum.
Hann er óvanalega hávaxinn en stekkur
lipurlega upp tröppurnar sem liggja að skrif-
stofu hans á Barónsstíg, á yngri árum átti hann
glæstan körfuboltaferil og keppti með landsliði
Íslendinga og því kemur fimin ef til vill ekki á
óvart þótt hann sé orðinn 66 ára gamall.
Þær vikur og mánuði sem hann hefur setið
í embætti hefur heilbrigðiskerfið verið hálf-
lamað vegna verkfalla. Nýverið deildi hann á
verkfallsaðgerðir BHM sem fólu í sér synjun
á undanþágum sem læknar höfðu beðið um.
Hann er þekktur fyrir að láta í sér heyra ef
hann telur öryggi sjúklinga hætt og gerði það
oft í starfi sínu á Karolínska, stundum svo það
rataði í fréttir.
Birgi er ljóst að þegar verkfalli lýkur þá
blasi enn við mikill vandi heilbrigðiskerfis.
Kakan og tertusneiðin minni
„Ég er búinn að ræða við fjöldann allan af fólki
til að mynda mér skoðun á því hvað er gott
hérna og hvað mætti betur fara. Ég held að ég
sé kominn með nokkuð góða mynd af því. Heil-
brigðiskerfið fór ekki varhluta af kreppunni
og það hefur átt sér stað mikill niðurskurður.
Kakan minnkaði og sjálf tertusneiðin líka sem
fór í heilbrigðiskerfið, hún er undir níu pró-
sentum af vergri þjóðarframleiðslu.“
Sami vandi í tvo áratugi
Það kom honum á óvart að vandamál heilbrigð-
isþjónustunnar eru mörg hin sömu og þegar
hann vann hér sem barnalæknir 1988-1989.
„Ef ég lít á heilbrigðisþjónustuna eins og hún
er í dag og þegar ég var hér að störfum 1988,
eru raunveruleg vandamál heilbrigðisþjónust-
unnar hin sömu og þá. Við notuðum ekki góð-
ærið til að bæta lestina í íslenskri heilbrigðis-
þjónustu og gera hana eins góða og mögulegt
er. Það er ekki skrítið að þar sem voru brest-
ir fyrir kreppu eru enn áþreifanlegri brestir
eftir kreppu.
Hvað varðar þjónustuna sjálfa þá eru aðal-
lega þrjú atriði sem eru mikilvæg forgangs-
verkefni. Það er að finna leiðir til að bæta
heilsugæsluna á höfuðborgarsvæðinu, að bæta
og gera skilvirkari sérfræðiþjónustu úti á landi
og að skapa forsendur til reksturs háskóla-
sjúkrahúss sem við viljum svo gjarnan hafa
hér á landi. En þar sem við höfum vanrækt að
bæta þessa þjónustu í áratugi, þá verður allt
sem við þurfum að gera svo miklu dýrara. Þær
fjárfestingar sem við höfum frestað eða látið
hjá líða koma í hausinn á okkur núna.“
Mikill einkarekstur
Birgir bendir á að mikið af þjónustu í íslensku
heilbrigðiskerfi sé einkarekin. Hann segir
stefnuna í þessum málum óskýra, það vanti
að tryggja gæði og öryggi þjónustunnar. „Það
er töluverður einkarekstur hér. Ég trúi ekki á
einkarekstur á vissum hluta Landspítala eða
að brytja hann niður í einingar. Við eigum að
halda þjónustunni þar saman, en það er allt-
af hægt þegar tækifæri gefst að skapa litlar
einkareknar einingar en það þarf að gera með
gæði, aðgengi og öryggi þjónustunnar í huga.“
Peningar hverfa í hít
„Mestur hluti einkareksturs hér á landi er
greiddur af hinu opinbera. Það sem vantar hér
er að hafa meira eftirlit með þjónustunni. Hlut-
verk landlæknisembættisins er að fylgjast með
því að öryggið og gæðin séu í lagi, en greið-
andi þjónustunnar, sem er Sjúkratryggingar
Íslands, þarf líka að vita fyrir hvað er borgað.
Sjúkratryggingar þurfa að setja kröfur og upp-
lýsingaskyldan þarf að vera alveg skýr. Í dag
gera þær samninga við þá sem framleiða heil-
brigðisþjónustu en spyrja ekki nóg um gæði,
öryggi og aðgengi. Þarna fara peningar nán-
ast í einhverja hít sem við vitum ekki hverju
er að skila.
Börn fá slæma þjónustu
Ég er alveg klár á því að það er ekki nauðsyn-
legt að breyta öllu í einkarekstur til að skapa
góð fordæmi. Það er hægt með góðri stjórnun
og stýrikerfum í opinbera geiranum. Ef maður
les lög og reglugerðir þá stendur mikið um
stefnu í heilbrigðismálum en hún er raunveru-
lega ekki útfærð markvisst að öðru leyti í heil-
brigðisstofnunum.
Þar stendur til dæmis að heilsugæslan eigi
að vera fyrsti viðkomustaður hjá fólki, en svo
stýrum við sjúklingum eitthvert allt annað, á
læknavaktina og bráðamóttökur og til sérfræð-
inga á stofu.
Það er ekki gott þegar fólk leitar á bráðamót-
töku sem þarf þess ekki við, en það gerir það
vegna þess að það getur ekki annað og hefur
ekki verið sinnt nægilega vel. Þetta á við um
börn og gamalmenni allra helst, það er hægt
að koma í veg fyrir þetta en það þarf aðra sýn.
Sveigjanlegri þjónusta
Sýn Birgis felur í sér mun fjölbreyttari þjón-
ustu en Íslendingar eiga að venjast.
„Það þarf að víkka út starfsemi heilsugæsl-
unnar, ráða þangað fjölbreyttari hóp starfs-
fólks, sálfræðinga, næringarráðgjafa, þjálfara,
aðila í heimahjúkrun og félagsráðgjafa.
Það þarf líka að hafa þjónustuna sveigjan-
legri, hafa teymi sem keyra um og vitja fólks,
við erum svo lítið samfélag að það er vel hægt
að koma þessu í kring. Það er nauðsynlegt að
efla heilsugæsluna af öðrum ástæðum. Heil-
brigðiskerfið þarf að sinna sívaxandi hópi fólks
og sjúkrarými eru dýr. Þess vegna er mikil-
vægt að efla forvarnir. Það margborgar sig.“
Lyfjanotkun og menning
Eitt af hlutverkum embættisins er að fylgj-
ast með lýðheilsu landans. Mikil lyfjanotkun
er einkennandi. Er lyfjanotkunin afleiðing af
slöku heilbrigðiskerfi?
„Ef lyfjum er sleppt í lausasölu eykst oft
notkun þeirra. Jafnvel þegar við sleppum
algengum lyfjum eins og paracetamoli
gætir neikvæðra áhrifa, þá fjölgaði til að
mynda tilfellum eitrana af völdum þess.
Fólk fór að nota lyfið í þeim tilgangi að
stytta sér líf. Af hverju er fólk að borða
meira kvíðastillandi og nota svefnlyf í
óhófi? Ég veit það ekki en það er kannski
eitthvað í okkar menningu sem telur að
lyfjanotkun sé eðlileg til þess að okkur líði
betur. Ég er sjálfur læknir og tek ekki lyf
nema algerlega nauðsynlegt sé. Umgengst
þau af mikilli varfærni. Það þarf að hjálpa
fólki að vinna á vandamálum sínum og
vinna gegn þessari menningu.“
Léttúð Íslendinga
Birgir segir vissa léttúð einkenna hugar-
far margra Íslendinga. Þeir hugsi oft ekki
til þeirra sem minna mega sín og frjáls-
hyggja ráði för á kostnað samfélagsins,
hann nefnir í þessu samhengi áfengis-
frumvarp og afnám tolla á sykur sem
dæmi.
„Ég hef ekki verið hér lengi en mér finnst
eins og íslenskt hugarfar einkennist af svolít-
illi léttúð. Það er mikil hugmyndafræði frjáls-
hyggju í þessu samfélagi.
Jafnvel þegar hún gengur inn á svið sem
gengur gegn lýðheilsu þá segja ráðamenn bara
allt í lagi og loka augunum fyrir því,“ segir
hann og vísar í áfengisfrumvarp og afnám
tolla á sykur.
„Þetta stangast hvort tveggja á við öll þekkt
markmið um lýðheilsu og heilbrigði almenn-
ings.“
Ekki hægt að stíga til baka
„Fjöldinn allur af þjóðum sem hafa lengri sögu
á þessum sviðum vildu svo gjarnan taka skref-
ið til baka en geta það ekki. Því þegar þú tekur
svona skref þá getur þú ekki tekið skrefið til
baka. Ég verð sorgmæddur yfir þessu. Það er
gengið yfir þá sem minna mega sín og lenda
augljóslega í erfiðleikum út af þessu.“
Gengið yfir þá sem minna mega sín
Birgi Jakobssyni landlækni kemur á óvart að sömu vandamál steðja að nú og þegar hann vann hér á landi sem barnalæknir árið 1988.
Aðgerðaleysið er dýrkeypt. Hann ræðir um vandann og úrlausnirnar og hugmyndafræði frjálshyggjunnar sem gerir hann sorgmæddan.
LYFJANOTKUN ÍSLENDINGA „Ég er sjálfur læknir og tek ekki lyf nema algerlega nauðsynlegt sé.
Umgengst þau af mikilli varfærni. Það þarf að hjálpa fólki að vinna á vandamálum sínum og vinna gegn
þessari menningu,“ segir Birgir. MYND/STEINAR JÚLÍUSSON
Ég verð sorgmæddur yfir
þessu. Það er gengið yfir þá sem
minna mega sín
Birgir Jakobsson landlæknir
Nicotinell, lyfjatyggigúmmí. Inniheldur nikótín. Til meðferðar á tóbaksfíkn en lyfið dregur úr nikótínþörf og fráhvarfseinkennum og það auðveldar þar með reykingarfólki sem vill hætta að reykja, að hætta og auðveldar þeim sem ekki geta hætt, eða eru tregir til þess, að draga úr reykingum. Hætta skal alfarið reykingum meðan á meðferð með Nicotinell stendur. Upphafsskammtur skal
ákvarðaður út frá því hversu háður nikótíni einstaklingurinn er. Verði vart við aukaverkanir þegar hærri styrkleiki er notaður skal íhuga að skipta yfir í lægri styrkleika. Meðferðarlengd er einstaklingsbundinn. Samtímis neysla á súrum drykkjum, eins og t.d. kaffi og sódavatni, getur minnkað frásog nikótíns í munni. Forðast skal þessa drykki í 15 mínútur fyrir notkun lyfjatyggigúmmís.
Tyggja skal eitt stykki Nicotinell lyfjatyggigúmmí við reykingaþörf. Venjuleg notkun er 8-12 stykki á sólarhring, þó ekki fleiri en 15 stykki af 4 mg lyfjatyggigúmmíi og 25 stykki af 2 mg lyfjatyggigúmmíi á sólarhring. Vegna eiginleika lyfjatyggigúmmís sem lyfjaforms getur nikótínþéttni í blóði verið mismunandi á milli einstaklinga. Því skal miða tíðni skammta við einstaklingsþörf, innan
uppgefinna hámarksskammta. Tyggja skal eitt lyfjatyggigúmmí þar til finnst sterkt bragð. Lyfjatyggigúmmíið skal því næst hvíla á milli kinnar og tannholds. Þegar sterka bragðið minnkar skal byrja að tyggja aftur. Þetta skal endurtaka í 30 mínútur. Í flestum tilfellum skal meðferðin standa í a.m.k. 3 mánuði. Eftir 3 mánuði skal draga smám saman úr notkun. Venjulega er ekki mælt
með notkun Nicotinell lyfjatyggigúmmís lengur en í eitt ár. Ef ekki hefur dregið úr fjölda sígaretta á sólarhring eftir 6 vikur skal leita faglegrar ráðgjafar. Reykingum skal hætt um leið og einstaklingurinn er reiðubúin til þess, þó ekki síðar en eftir 6 mánaða meðferð. Leita skal faglegrar ráðgjafar ef ekki hefur tekist að hætta reykingum eftir 9 mánaða meðferð. Þeir sem reykja ekki og
þeir sem hafa ofnæmi fyrir einhverju innihaldsefnanna eiga ekki að nota Nicotinell. Ráðfærðu þig við lækni eða lyfjafræðing því ekki er víst að þú megir nota Nicotinell ef þú: ert þunguð, með barn á brjósti, hefur nýlega fengið hjartabilun eða hjartastopp, ert með hjarta- eða æðasjúkdóm, of háan blóðþrýsting, sykursýki, ofvirkan skjaldkirtil/nýrnahettur, magasár eða verulega skerta
nýrna- og/eða lifrarstarfsemi. Einstaklingar undir 18 ára aldri mega ekki nota Nicotinell nema að læknisráði. Nikótín sem er gleypt getur valdið versnun einkenna hjá sjúklingum sem eru með bólgu í vélinda, munni eða koki, magabólgu eða magasár. Einstaklingum með gervitennur, eiga við vandamál í liðamótum kjálka og þeim sem eiga í erfiðleikum með að tyggja tyggigúmmí er
ráðlagt að nota önnur lyfjaform en lyfjatyggigúmmí. Sjúklingar með arfgengt frúktósaóþol skulu ekki nota lyfjatyggigúmmíið. Athuga ber að lyfjatyggigúmmíið og munnsogstöflurnar innihalda natríum og bútýlhýdroxýtólúen (E321) sem getur valdið staðbundinni ertingu slímhúðar en sumar bragðtegundir innihalda að auki sorbitól (E420), maltitól (E965) eða aspartam (E 951) sem ekki
allir mega taka. Lesið allan fylgiseðilinn vandlega áður en byrjað er að nota lyfið. Sjá notkunarleiðbeiningar í fylgiseðli. Geymið þar sem börn hvorki ná til né sjá. Jafnvel lítið magn af nikótíni er hættulegt börnum og getur valdið alvarlegum einkennum eða dauða. Markaðsleyfis hafi: Novartis Consumer Health S.A. Umboð á Íslandi: Artasan ehf., Suðurhrauni 12a, 210 Garðabæ

Ertu að hætta að reykja?
Veistu hvaða bragðtegund hentar þér?
Fæst í 6 bragðtegundum!
NICOTINELL
LYFJATYGGIGÚMMÍ
Kristjana Björg
Guðbrandsdóttir
kristjanabjorg@frettabladid.is
1
5
-0
9
-2
0
1
5

1
0
:2
4
F
B
0
5
6
s
_
P
0
5
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
4
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
0
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
1
2
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
6
3
F
-C
B
F
C
1
6
3
F
-C
A
C
0
1
6
3
F
-C
9
8
4
1
6
3
F
-C
8
4
8
2
8
0
X
4
0
0
5
A

F
B
0
5
6
s
_
1
4
_
5
_
2
0
1
5
C
M
Y
K