Fréttablaðið - 15.05.2015, Side 18

15. maí 2015 FÖSTUDAGUR| SKOÐUN | 18
Laugardaginn 16. maí munu Landvernd og Náttúruverndarsamtök Íslands halda málþing um virði og verndun
miðhálendisins. Málþingið hefst kl. 10:30 í ráðstefnusal Laugardalshallar (Engjavegi 8) og lýkur kl. 15:30.
Dagskrá:
Kl. 10:30 Hvers vegna að vernda miðhálendið-Hvað er í húfi?
Þóra Ellen Þórhallsdóttir, prófessor í grasafræði:
Náttúrufarslegt virði hálendisins.
Sigurður Jóhannesson, hagfræðingur á Hagfræðistofnun HÍ:
Hagfræðilegt gildi hálendisins-Er hægt að meta það?
Helga Árnadóttir, framkvæmdastjóri Samtaka ferðaþjónustunnar:
Hvaða hagsmuni hefur ferðaþjónustan af verndun hálendisins?
Þórarinn Eyfjörð, formaður Útivistar:
Mikilvægi óraskaðs hálendis fyrir útivistarfólk.
Páll Jakob Líndal, aðjúnkt við sálfræðideild HÍ:
Hvers virði er náttúra hálendisins fyrir heilsu og vellíðan?
Hádegismatur
Kl. 13:15 Hvernig tryggjum við verndun miðhálendisins?
Heiða Guðný Ásgeirsdóttir, varaoddviti Skaftárhrepps:
Sýn sveitarstjórnarmanns á vernd hálendisins.
Ásdís Hlökk Theodórsdóttir, forstjóri Skipulagsstofnunar:
Skipulagsmál hálendisins.
Peter Prokosch, stofnandi umhverfissamtakanna Linking tourism & conservation:
How can tourism support protected areas?
Edward Huijbens, Sérfræðingur hjá Rannsóknarmiðstöð Ferðamála:
Stýring ferðamanna á hálendi Íslands.
Kaffihlé
Kl. 14:45 Umræður
Góðir samborgarar.
Frá 17. febrúar til 17. mars
á þessu ári bauðst okkur hjón-
um „endurhæfingarinnlögn” á
Hrafnistu í Reykjavík. Markmið
þessarar þjónustu er að styðja og
styrkja eldri borgara með það að
markmiði að efla þá andlega og
líkamlega í þeim tilgangi að gera
þá betur í stakk búna að takast á
við að búa áfram á eigin vegum,
m.ö.o. að halda heimili.
Lengst af ævinnar leiðir fólk
ekki hugann að þessu, því það er
aðeins hluti þess sem glímt er við
í dagsins önnum. Fjölskylda, vinna
og áhugamál eru hornsteinar lífs-
ins. En þegar ellin þrengir að
verður heimilishaldið aðalatriði
og hornsteinn sjálfstæðs lífs.
Bjarta hliðin
Dagskráin á Hrafnistu DAS var
í samræmi við þetta: Í boði var
dagleg sjúkraþjálfun og stólaleik-
fimi, sem gerði ótrúlegt gagn, enn
fremur hin hefðbundna handa-
vinna og spil. Síðast og ekki síst
ber að nefna hin mannlegu sam-
skipti, sem eru svo mikilvæg sér-
hverjum manni, ungum jafnt sem
öldnum.
Maður er manns gaman og þessi
samvera með öðru fólki er afar
mikilvæg þeim sem búa einir í
elli sinni og við misjöfn kjör og
aðstæður.
Þjálfun og aukin færni geta
eflt það sem kallað er „félagsleg
virkni“. En með því er átt við að
fólk lokist ekki inni í sér en leiti
og njóti mannlegra samskipta. Án
þeirra er ekkert líf, aðeins ein-
angrun, einmanaleiki og lifandi
dauði.
Aðbúnaður, vistarverur, fæði,
aðhlynning, umhyggja og viðmót
starfsfólksins var til algerrar
fyrirmyndar, einlægt og tilgerð-
arlaust – hvort heldur um var að
ræða starfsstúlkur, sjúkraliða,
hjúkrunarfræðinga eða sjúkra-
þjálfara. Þarna var valinn maður
í hverju rúmi.
Maturinn var góður. Í boði var
morgunverður, hádegisverður, síð-
degiskaffi, kvöldverður og kvöld-
hressing. Boðið var upp á hollan,
bragðgóðan og einfaldan mat.
Hann var snyrtilega fram borinn.
Allt var þetta til mesta sóma þeim
er að stóðu. Slíkt ber að virða og
þakka.
Skuggahliðin
Við hjónin höfum aldrei nýtt
okkur þessa þjónustu fyrr, en að
fenginni reynslu er öldungis ótrú-
legt til þess að vita að leggja eigi
hana niður í sparnaðarskyni. Það
mun þýða að þjónustan þyki of dýr
og því ástæðulaust að bjóða hana
til styrktar andlegri og líkamlegri
reisn aldraðs fólks.
Ég get hins vegar vottað og við-
urkennt að þessi mánaðardvöl
veitti okkur nýja sýn á lífið. Hún
efldi okkur og styrkti.
Síðastliðinn vetur var bæði
þungur og þrúgandi fyrir eldra
fólk. Færðin var þung og háska-
leg okkur sem eldri erum. Af slíku
leiðir langvarandi innisetur. Dvöl-
in á DAS var því alger himnasend-
ing og að öllu leyti ómetanleg,
enda jók hún okkur þrótt og bjart-
sýni. Það er bæði synd og skömm
að svipta fólk þessari einstöku
þjónustu.
Ég er 85 ára gömul, maðurinn
minn liðlega níræður. Við búum
enn í eigin húsnæði og höldum
eigið heimili. Við höfum ekki verið
að þvælast fyrir eða angra stofn-
anir hins opinbera enda mjög erf-
itt og seintekið að fá nokkra aðstoð
þar. Við eigum trausta fjölskyldu
sem hefur sameinast um það að
aðstoða okkur eftir megni eftir
alvarleg veikindi og afleiðingar
þeirra, sem herjuðu á okkur fyrir
sautján árum. Reynsla okkar af
læknum er yfirleitt góð.
Mikið er talað um fjölgun eldri
borgara í framtíðinni. Það er flest
á neikvæðum nótum. Ég segi á
móti að það er töggur í þjóð sem
nær háum aldri. Hár meðalald-
ur bendir til almennra lífsgæða
enda eru Íslendingar vel sett-
ir um margt. Eldri borgarar eru
þeir sem lokið hafa ævistarfi sínu
og verðskulda virðingu og góðan
aðbúnað þegar þar er komið ævi-
skeiðinu.
Sannleikurinn er hins vegar sá
að úrræði ætluð eldri borgurum
í eigin húsnæði eru í skötulíki.
Þau líta vel út á pappír en þegar
til á að taka er erfitt að nálgast og
njóta slíkra úrræða – kerfið stíft
og stirt.
Kerfið er kerfi. Það er alls ekki
einstaklingsmiðað. Við höfum
fundið áþreifanlega fyrir því, en
notið úrræða barna okkar, sem
leyst hafa það sem þurft hefur að
leysa af drengskap og sóma.
Aldur skyldi enginn forsmá
Það er undarlegt að
myndlistarrýnir Ríkis-
sjónvarpsins, sem flytur
okkur hugvekjur í enda
dagskrárliðarins Djöfla-
eyjan, finni hjá sér þörf til
að réttlæta val á erlendum
listamanni sem fulltrúa
Íslands á Feneyjartvíær-
ing með því að afskrifa
og atvinnurægja íslenska
myndlistarmenn heilt yfir.
(Að undanskildum þeim
íslensku myndlistarmönum sem
eru erlendir.)
Á myndlistarrýninum mátti
skilja, í einni af hugvekjum hans,
að íslenskir myndlistarmenn hafi
ekki það andlega atgervi sem þarf
til að fara sem fulltrúar sinnar
þjóðar á Feneyjatvíæringinn.
Íslenskir myndlistarmenn
stand ast kröfur um hagleik og
meðferð hefðbundins efnis en eru
ófærir um að vinna með flókið
myndmál.
Verk þeirra skortir aukinheldur
allt inntak, þeir „hafa ekkert að
segja“, eru engir hugsuðir, andleg
„násker“.
(Nú vekur þetta þá spurningu
að ef rétt er að í verkum íslenskra
myndlistarmenna sjáist hvorki
heil hugsun eða brú þá lýsi það vel
íslenskum veruleika og samfélagi
eins og það er nú um stundir og
slík verk því skínandi og sannur
spegill þjóðar.)
Þetta árið var, svo öllu sé til
haga haldið, valinn erlendur ríkis-
borgari sem framlag Íslands á
Feneyjatvíæring.
Eðlilega fór af stað talsverð
umræða um þetta meðal mynd-
listar manna og ýmsar skoðanir
fram settar en engan heyrði ég
draga í efa hæfileika listamanns-
ins sem varð fyrir valinu.
Það er mikið tækifæri fólgið
í því að vera valinn sem fulltrúi
þjóðar á Feneyjatvíæring og getur
orðið stökkpallur fyrir
listamann til að koma sér
betur fyrir í sínu fagi, fá
aukin tækifæri og ekki
síst að vinna með fagfólki
í allri umgjörð.
Segi af sér
Á Rás 2 Ríkisútvarpsins
11. maí síðastliðinn var
viðtal við myndlistarrýni
Djöflaeyjunnar, þá nýkom-
inn frá Feneyjum. Hann
sagði hlustendum meðal annars
frá fjórtán manna sendinefnd sem
þar er að störfum frá sölugalleríi
núverandi fulltrúa Íslands.
Sendinefndin sér líklega um að
útskýra fyrir áhugasömum mynd-
listarrýnum hugsunina að baki
verki listamannsins og skírskot-
anir þess til samtímans sem list-
rýnar komu ekki auga á sjálfir.
Fáir ef nokkrir íslenskir mynd-
listarmenn hafa aðgang að svo
öflugri sveit í daglegu amstri og
einmitt þess vegna er Feneyja-
tvíæringur íslenskum listamönn-
um mikilvægur því hann getur
skapað þeim þannig starfsum-
hverfi.
Það starfsumhverfi listamanns
er þá einnig orðið vettvangur og
hróður þjóðar eins og margoft
hefur sýnt sig á undanförnum
árum með velgengni íslenskra
listamanna á heimsvísu.
E n d agsk rá rgerða r mað -
ur Djöflaeyjunnar sér ástæðu,
umbúðalaust, til að afskrifa
íslenska myndlistarmenn frá
alþjóðlegu starfi og skilaboðin eru
þau að íslenskir myndlistarmenn
eigi ekkert erindi á Tvíæringinn
í Feneyjum.
Dagskrárgerðarmaðurinn ætti
nú að ganga fram fyrir skjöldu
og segja starfi sínu lausu þar sem
myndlistin í landinu nær ekki máli
og því ástæðulaust að gera henni
nokkur skil í sjónvarpi.
Af hugsuðum
Sumir kalla þá sem
aðhyllast lífsspeki frjáls-
hyggjunnar hægri-öfga-
menn. Þá hefur það við-
horf fest í sessi að bendla
öfgar þjóðernissinna hér
og þar um heiminn við
hægri stefnu. Bæði þessi
sjónar mið byggja á mis-
skilningi enda ganga þau
í berhögg við grunnstef
frjálshyggjunnar. Ann-
ars vegar felst mótsögn
í því að kenna þá skoðun
við öfgar, að viðskipti og félags-
leg samskipti skuli byggja á friði
og valkvæðri þátttöku, en ekki
þvingunaraðgerðum æ sterkara
ríkisvalds. Hins vegar er hvers
kyns þjóðernisstefna sem bygg-
ir á ofbeldi eða kynþáttahyggju
í andstöðu við hugmyndir frjáls-
hyggjunnar um markaðsfrelsi
því á frjálsum markaði spyr við-
skiptavinurinn ekki hvernig bak-
arinn sé á litinn, heldur hvernig
brauðið sé á bragðið.
Friðarboðskapur
frjálshyggjunnar
Frjálshyggja (e. libertarianism)
er reist á þremur meginstoðum:
einstaklingsfrelsi, eignarrétti og
frjálsum markaði. Til að þessar
stoðir virki með skilvirkum hætti
þarf að færa sem mest vald frá
ríkinu og stjórnmálamönnum til
þess vettvangs þar sem viðskipti
og samskipti eru háð sjálfvilj-
ugri þátttöku fólksins sjálfs, þ.e.
markaðarins. Markaður er ekki
bara torg peningalegra viðskipta.
Hann er ekki síður vettvangur
þar sem fólk leggur sitt af mörk-
um af fúsum og frjálsum vilja til
margs konar þjóðrifaverka, til
dæmis til hjálpar þeim sem höll-
um fæti standa. Grunntónninn
í frjálshyggjunni er því að fara
skuli með friði og að ekki skuli
liðið að einstaklingar eða ríkið
beiti aðra ofbeldi að fyrra bragði.
Þetta er stundum nefnt friðsemd-
arlögmálið (e. non-aggres-
sion principle).
Þýskaland þjóðernis-
hyggjunnar
Á fjórða áratug síðustu
aldar komst til valda ein-
staklingur í Þýskalandi
sem hjó í allar þrjár meg-
instoðir frelsisunnandi
manna. Hann svipti millj-
ónir saklausra borgara
frelsi sínu og lífshamingju
með því hrekja þá burt af
heimilum sínum og smala saman
í fangabúðir til vinnuþrælkun-
ar, pyntingar og dauða auk þess
sem hann hirti af fólki margvís-
legar eignir. Þá herti hann tök
ríkisins á markaðnum líkt og eng-
inn væri morgundagurinn. Efna-
hagslífinu var drekkt í sköttum,
reglugerðafrumskógi og tilskip-
unum um hvað mátti framleiða og
selja, í hve miklu magni og á hvaða
verði. Ótækt þótti að viðskipta- og
atvinnulífið fengi að hafa sinn
gang samkvæmt framboði og
eftir spurn; eftirlitsstofnanir hins
alvitra ríkisvalds skyldu hafa síð-
asta orðið, ekki gagnkvæmur vilji
seljenda og kaupenda á markaði.
Öfgar til vinstri?
Sá stjórnmálaflokkur sem leiddi
þennan harðstjóra til valda hét
Nationalsozialistische Deutsche
Arbeiterpartei eða Verkamanna-
flokkur þýskra þjóðernissósíal-
ista á íslensku. Eitt helsta slagorð
flokksins var „almannahagsmun-
ir umfram einstaklinginn“. Marg-
ir myndu því telja að hér hefði
verið á ferðinni vinstri flokkur
með ofurtrú á miðstýringu og
áætlunar búskap. Í stað þess að
fólk fengi með friðsælum hætti að
haga lífi sínu eftir eigin draum-
um og hæfileikum, skyldu sjálf-
skipaðir þjóðfélagsverkfræðingar
fyrirmyndarríkisins ráða örlögum
þess. Allt fyrir heildina, var sagt.
Því fór sem fór.
Vinstri eða hægri öfgar?
STJÓRNMÁL
Guðmundur
Edgarsson
málmennta-
fræðingur
MENNING
Húbert Nói
Jóhannesson
myndlistarmaður
SAMFÉLAG
Margrét Jörundsdóttir og Kristinn
Sveinsson
frá Sveinsstöðum
1
5
-0
9
-2
0
1
5

1
0
:2
4
F
B
0
5
6
s
_
P
0
3
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
3
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
1
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
2
7
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
6
3
F
-C
7
0
C
1
6
3
F
-C
5
D
0
1
6
3
F
-C
4
9
4
1
6
3
F
-C
3
5
8
2
8
0
X
4
0
0
4
B

F
B
0
5
6
s
_
1
4
_
5
_
2
0
1
5
C
M
Y
K