Dagblaðið Vísir - DV - 30.05.2012, Side 16

Dagblaðið Vísir - DV - 30.05.2012, Side 16
Sandkorn F rá hruni íslensku bankanna 2008 hefur átt sér stað stöðug umræða hér á landi um hverj­ ir beri mesta ábyrgð á því. Þessi umræða er mikilvæg fyrir samtímann og framtíðina vegna þess að niðurstaðan úr henni mun eiga þátt í því að móta valdajafnvæg­ ið í samfélaginu. Þetta á bæði við um valdajafnvægið í stjórnmálalífinu og eins og í viðskiptaheiminum. Þeir sem taldir eru bera meiri ábyrgð á hruninu en aðrir munu eiga erfiðara um vik með að láta til sín taka vegna fortíðar sinnar og almenningsálits­ ins sem þeir munu að hluta verða dæmdir eftir. Þessi umræða um ábyrgð verður að hagsmunabaráttu sem litast af einkahagsmunum þegar þeir sem eru ofarlega í ábyrgðarröðinni láta til sín taka í henni. Davíð Oddsson, þáverandi seðlabankastjóri og fyrr­ verandi forsætisráðherra, sló þenn­ an tón strax í hruninu sjálfu. „Við erum að ákveða að við ætlum ekki að borga erlendar skuldir óreiðu­ manna,“ sagði Davíð þegar fyrir lá að íslenska ríkið myndi ekki reyna að bjarga íslensku bönkunum frá falli með því að leggja þeim til fjár­ muni. Að mati Davíðs bar hann ekki ábyrgð á því að þessir „óreiðu­ menn“, eigendur og stjórnendur bankanna, misfóru með það frelsi sem ríkisstjórn hans veitti þeim með markaðsvæðingu og opnun íslenska hagkerfisins. „En ég get ekki borið endalausa ábyrgð á því að menn misnoti það frelsi,“ sagði hann. Einn helsti stuðningsmaður Davíðs, Hannes Hólmsteinn Giss­ urarson, hefur sagt opinberlega að Jón Ásgeir Jóhannesson fjárfestir sé sá einstaklingur sem beri mesta ábyrgð á hruninu. Auðmennirnir, og undirsátar þeirra, benda hins vegar á stjórn­ málamennina og eftirlitsaðila og segja þá bera mesta ábyrgð. Pálmi Haraldsson fjárfestir hefur meðal annars sagt um þetta: „Hins vegar er alveg ljóst hverjir bera ábyrgð á ástandinu. Það eru að sjálfsögðu þeir þingmenn sem voru í meiri­ hluta á Alþingi […] eftirlitsaðilarn­ ir, Seðlabankinn og Fjármálaeftir­ litið.“ Aðrir, meðal annars Ólafur Arnarson, fara þá leið að benda á einstaka menn – Davíð Oddsson – sem fyrsta í ábyrgðarröð hrunsins. „Davíð, sem er réttnefndur höfund­ ur hrunsins, reynir enn að afneita þeirri nafnbót með því að kenna öðrum um.“ Enn aðrir, meðal annars Gunn­ laugur Jónsson í að mörgu leyti ágætu Ábyrgðarkveri sínu, nefna enn önnur atriði til sögunnar: Ríkisábyrgðin á bönkunum gerði það að verkum að eigendur þeirra sýndu af sér ábyrgðarleysi og óhóf­ lega áhættusækni við stjórnun þeirra. Ástæðan er sú, að mati Gunnlaugs, að þeir sjálfir báru ekki persónulega ábyrgð á bönkunum heldur ríkið. Samkvæmt þessari sýn voru það því að hluta til ríkis­ afskiptin af ábyrgðinni á bönkun­ um, þessum einkafyrirtækjum, sem leiddi meðal annars til hrunsins. Þessi sýn Gunnlaugs á ábyrgð á hruninu er af sama meiði og gagn­ rýni Davíðs Oddssonar á eigendur bankanna: Auðmennirnir misfóru með það frelsi sem þeim var veitt með markaðs­ og einkavæðingu ís­ lensks efnahagslífs sem og þá ríkis­ ábyrgð sem illu heilli hvíldi á bönk­ unum. Sú staðreynd að bankarnir hrundu segir ekkert um eðli frjáls­ hyggjunnar samkvæmt þessari sýn – hún stendur óhögguð eftir sem stjórnmála­ og hagfræðikenning – heldur miklu frekar um eðli þeirra kapítalista sem stýrðu bönkun­ um og helstu eignarhaldsfélögum landsins. Þó að kapítalistarnir séu óábyrgir, geri mistök og valdi efna­ hagshruni þá sé það ekki áfellis­ dómur yfir kapítalismanum. Vörn Gunnlaugs fyrir frjálshyggjunni er að mörgu leyti klók því með henni reynir hann að snúa vörn í sókn: Frjálshyggjan er ekki orsök hruns­ ins, líkt og sumir vilja meina, held­ ur var einfaldlega ekki gengið nógu langt í frjálshyggjuátt með afnámi ríkisábyrgðar á bönkunum. Þannig er forsjárhyggja ríkisins, einn helsti óvinur frjálshyggjumannsins, kom­ in ofarlega í ábyrgðarröð hrunsins. Ríkisvaldið sjálft er þannig dregið til ábyrgðar fyrir hruninu. Á sama tíma og þessi umræða fer fram, öðrum þræði á milli stríð­ andi hagsmunahópa, gera stofn­ anir skattborgara ríkisins upp við hrunið á formlegan hátt út frá lög­ um og reglum, vonandi að mestu óháð pólitískum línum og hags­ munum. Sérstakur saksóknari rannsakar meint lögbrot eigenda og stjórnenda bankanna og sækir þá til saka eftir atvikum. Ábyrgð þessara aðila á bankahruninu og blekkingum bankanna er óumdeild þegar litið er til þeirra mála sem til rannsóknar eru. Tveir af banka­ stjórum stóru bankanna, Glitnis og Kaupþings, hafa þegar verið ákærðir fyrir sín brot auk nokk­ urra annarra lykilstarfsmanna þeirra. Önnur spurning er svo hins vegar hversu marga af eigendum og stjórnendum bankanna verður hægt að sækja til saka fyrir þau brot sem framin voru í bankakerfinu á árunum fyrir hrunið. Sektardómur landsdóms yfir Geir H. Haarde er svo aftur stað­ festing dómsins á því að Geir beri vissa ábyrgð á hruninu. Þessi ábyrgð Geirs, samkvæmt lands­ dómi, hefur svo aftur þau áhrif að Sjálfstæðisflokkurinn sjálfur hefur einnig óbeint verið dæmdur ábyrg­ ur að hluta fyrir hruninu – einn stjórnmálaflokka hingað til. Sam­ fylkingin hefði líklega, með fullri sanngirni, átt að eiga einn ráðherra fyrir dómnum líka en flokkspólitík­ in kom í veg fyrir það, ekki hlutlæg­ ar ástæður sem þó eiga almennt að gilda í dómsmálum. Aðrir embætt­ ismenn og starfsmenn ríkisstofn­ ana sem rannsóknarnefnd Alþingis benti á að gætu hafa gerst sekir um lögbrot og vanrækslu sluppu með skrekkinn á Alþingi þegar tekin var ákvörðun um ákærur gegn þeim. Sú ábyrgðarröð á hruninu sem á endanum teiknast upp eftir því sem lengra líður frá haustinu 2008 og stofnanir samfélagsins gera upp við það er því ekki eins klippt og skorin og umræðan í samfélaginu bendir stundum til. Endanlega ábyrgðarröðin er flóknari og sann­ ari þar sem söguskýringar hags­ munahópa í samfélaginu blandast saman og úr verður bræðingur þar sem opinberir aðilar og einkaað­ ilar eru dregnir til ábyrgðar. Sú ábyrgðarröð er kaldari, hlutlægari, og óþægilegri en sú einfalda mynd sem hagsmunaaðilar draga upp. Ábyrgðin á hruninu samkvæmt henni er víðtækari en þeir vilja vera láta. Geir og englarnir n Geir Haarde hefur hafið störf fyrir lögmannsstofuna Opus, sem „ráðgjafi í al­ þjóðlegum verkefnum“. Einhverjir þekktustu viðskiptavin­ ir lögmanns­ stofunnar eru alþjóð­ legu glæpasamtökin Hells Angels, eða Vítisenglar. Ekki kom fram í fréttatilkynningu frá Opus, þar sem greint var frá ráðningu Geirs, hvort hann myndi koma að verk­ efnum fyrir Vítisenglana, en þar sagði þó að víðtæk reynsla Geirs af alþjóðlegum samskiptum myndi koma viðskiptavinum stofunnar að góðu gagni. Ólafur ósáttur n Ólafur Ragnar Grímsson hefur verið mjög ósáttur við fjölmiðlamenn fyrir að spyrja hann út í orð hans frá 4. mars, þar sem hann gaf til kynna að hann gæti látið af störfum á næsta kjörtíma­ bili. Hann hefur gagnrýnt RÚV og DV harkalega og nú síðast Fréttablaðið. „Það er auðvitað eftir öðru að þetta skuli vera aðalmálið sem Fréttablaðið hefur áhuga á,“ svaraði hann þegar blaðið spurði um ummælin, sem­ geta má að til eru á upptöku. Skorið á Eskifjörð n Landsbankinn hefur ákveðið að loka útibúum sínum, meðal annars á Eskifirði, auk þess sem 50 starfsmenn missa vinn­ una. Bank­ inn hefur nú einnig hætt viðskipt­ um við stærsta fyrirtækið á Eskifirði, útgerðarfyrir­ tækið Eskju sem Aðalsteinn Jónsson, Alli ríki, stofnaði og rak. Ekki náðist samkomu­ lag um fjármögnun á lánum Eskju sem hefur nú samið við Arion banka um við­ skipti. Tengsl Landsbank­ ans og Eskifjarðar hafa því minnkað umtalsvert á síð­ ustu vikum. Váfuglinn lentur n Ef marka má Morgun­ blaðið heyrði það til mikilla tíðinda þegar ensk útgáfa skáldsögunnar Váfugls eftir Hall Hallsson kom út í Bret­ landi fyrir skömmu. Um­ fjöllun um útgáfu þýðing­ arinnar var næstum því hálf blaðsíða undir fyrir­ sögninni „Váfuglinn lentur í Bretlandi“. Váfugl Halls fjallar um hræðilegar af­ leiðingar þess fyrir Ísland ef landið verður hluti af Evr­ ópusambandinu en Morg­ unblaðið berst einmitt ein­ arðlega gegn sambandinu í skrifum sínum. Nú – loksins – geta Bretar einnig kynnt sér þessa martraðarkenndu sýn Halls á dvergríkið í norðri. „Þannig forseti er ekki puntudúkka“ „Vonandi skít- tapar hún“ Þóra Arnórsdóttir – DV.is Helgi Seljan sjónvarpsmaður á RÚV – Facebook Baráttan um ábyrgðina Leiðari Ingi Freyr Vilhjálmsson ingi@dv.is Drundrímur á Bessastöðum S enn líður að forsetakosningum. Kosningabaráttan farin að bíta og stefnir í harðari rimmu en hingað til. Ekki er skortur á fram­ bærilegum kandidötum en frammi­ staða Ólafs Ragnars Grímssonar í for­ setaembætti er klárlega aðalbitbeinið. Hann hefur gjörsamlega viðsnú­ ið ímynd þessa embættis og dregið landsmálin til Bessastaða. Afstaða þjóðarinnar til þessa virðist blendin og mun ráða úrslitum í komandi forseta­ kjöri. Stjórnarskráin í þjóðardóm Þinginu tókst að lenda löngu ferli um nýja stjórnarskrá á dögunum. Fer hún í þjóðardóm með haustinu. Í henni er málskot forsetans óbreytt frá því sem nú er og getur forseti þannig vísað til þjóðarinnar öllum samþykktum lagafrumvörpum frá Alþingi. Engin mál eru undanskilin og er niðurstaða þjóðaratkvæða­ greiðslunnar bindandi. Sömuleið­ is fær þjóðin þennan málskotsrétt og geta 10% kosningabærra manna vísað samþykktum frumvörpum Al­ þingis til þjóðarinnar. Ákvæði nýrrar stjórnarskrár um beint lýðræði er veikara því þar eru eftirfarandi und­ antekningar: „Mál sem lagt er í þjóðaratkvæða­ greiðslu að kröfu eða frumkvæði kjós­ enda samkvæmt ákvæðum 65. og 66. gr. skal varða almannahag. Á grund­ velli þeirra er hvorki hægt að krefjast atkvæðagreiðslu um fjárlög, fjárauka­ lög, lög sem sett eru til að framfylgja þjóðréttarskuldbindingum né heldur um skattamálefni eða ríkisborgararétt.“ Ennfremur er það á valdi alþingis hvort slík þjóðaratkvæðagreiðsla skuli vera bindandi eður ei. Þarna eru því þrjú tól sem veita al­ þingi aðhald, málskot forseta, málskot þjóðarinnar og frumkvæði þjóðarinnar. Málskotin lúta að samþykktum frum­ vörpum frá alþingi en frumkvæðisrétt­ urinn gefur hverjum og einum rétt til að semja frumvarp og afla því fylgis. Mál­ skotin eru án undantekninga en frum­ kvæðisrétturinn með þeim undantekn­ ingum sem að ofan greinir. Deilumál grasserað Miðað við þinghefð umliðinna ára er virkjun Ólafs Ragnars á málskots­ réttinum varla ofrausn. Hefur hann þrisvar talið nauðsyn á notkun hans, tvisvar braut þjóðin vilja þingsins á bak aftur, eitt skipti afturkallaði þingið frumvarpið. Að mínum dómi hafa illvíg deilumál fengið að gras­ sera allt of lengi meðal landsmanna einmitt vegna þess að þjóðarvilja vantar. Augljósustu dæmin eru ESB og kvótamálin. Þjóðarvilji hefði í báðum tilvikum markað farsælli braut að ekki sé talað um orkusparn­ aðinn. Sundrung dafnar hins vegar vel í óplægðum akri og í honum þrífst alls konar sérhagsmunagæsla og óréttur. Vona að næsti forseti, hver sem hann verður, hafi vökult auga á þjóð sinni og verði stjórnsýsl­ unni aðhald en ekki handargagn. Útgáfufélag: DV ehf. Stjórnarformaður: Lilja Skaftadóttir Ritstjórar: Jón Trausti Reynisson (jontrausti@dv.is) og Reynir Traustason (rt@dv.is) Fréttastjóri: Ingi Freyr Vilhjálmsson (ingi@dv.is) Umsjón helgarblaðs: Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir (ingibjorg@dv.is) Umsjón innblaðs: Kristjana Guðbrandsdóttir (kristjana@dv.is) Framkvæmdastjóri: Stefán T. Sigurðsson (sts@dv.is) Sölu- og markaðsstjóri: Heiða B. Heiðarsdóttir (heida@dv.is) Hönnunarstjóri: Jón Ingi Stefánsson (joningi@dv.is) Umbrot: DV Prentun: Landsprent Dreifing: Árvakur DV á netinu: DV.is F R J Á L S T, Ó H Á Ð D A G B L A Ð Heimilisfang Tryggvagötu 11 Hafnarhvoli, 2. hæð 101 Reykjavík FRéTTASkoT 512 70 70 DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins á stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Öll viðtöl blaðsins eru hljóðrituð. Notkun á efni blaðsins er óheimil án samþykkis. 512 7000 512 7010 512 7080 512 7050 AÐALnúmeR RiTSTJÓRn ÁSkRiFTARSími AuGLýSinGAR 16 30. maí 2012 Miðvikudagur Kjallari Lýður Árnason „Hefur hann þrisv- ar talið nauðsyn á notkun hans, tvisvar braut þjóðin vilja þingsins á bak aftur, eitt skipti afturkallaði þingið frumvarpið. „En ég get ekki borið endalausa ábyrgð á því að menn misnoti það frelsi

x

Dagblaðið Vísir - DV

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.