Dagblaðið Vísir - DV - 10.08.2011, Blaðsíða 16

16 | Erlent 10. ágúst 2011 Miðvikudagur
Þ
að getur tekið allt að 30 ár
að hreinsa burt olíu úr ós­
hólmum Nígerfljótsins
samkvæmt skýrslu Um­
hverfisstofnunar Sam­
einuðu þjóðanna, UNEP. Mengunin
nær yfir þúsund ferkílómetra svæði í
Ogoni landi, suðaustur hluta Nígeríu,
og kostar um 115 milljarða króna að
hreinsa svæðið. Achim Steiner, fram­
kvæmdastjóri UNEP, sagði Nígeríu­
búa hafa þurft að borga dýru verði
hagvöxtinn sem olíuiðnaður hef­
ur fært Nígeríu síðan olía fannst þar
1956.
Olíuleki þykir daglegt brauð í ós­
hólmum Nígerfljótsins en samkvæmt
þróunarstofnun Sameinuðu þjóð­
anna voru meira en 6.800 tilfelli skráð
á árunum 1976 til 2001 og er talið að
tilfellin hafi verið mun fleiri. Algengt
er að lekar séu ekki skráðir.
Steiner vonast til að skýrslan
myndi vísindalegan grundvöll til að
hefja allsherjarhreinsun á svæðinu.
Samkvæmt Amnesty International
er magn olíunnar, sem lekið hefur á
svæðinu síðan olíuvinnsla hófst árið
1958, tvöfalt á við olíuna sem lak í
Mexíkóflóa í fyrra.
Falla á eigin prófi
Ýmislegt kemur fram í skýrslunni, til
dæmis að mikil mengun er í vatnsbóli
heimamanna. Mengun hefur fund­
ist í jarðvegi og í farvegum áa allt að
40 árum eftir að olía hafði lekið á við­
komandi svæðum þrátt fyrir að olíu­
fyrirtæki hafi sagst hafa lokið hreins­
unum þar. Mengunin nær niður á allt
að fimm metra dýpi.
Skýrslan sýndi jafnframt að olíu­
fyrirtæki, auk þess að uppfylla ekki
eigin kröfur og kröfur stjórnvalda, hafi
hagað rannsókn málanna sér í vil og á
kostnað fórnarlambanna.
„Olíufyrirtæki hafa of lengi mis­
notað veikt regluverk Nígeríu. Þau
koma ekki nægilega mikið í veg fyrir
umhverfisskaða og taka ekki á þeim
gríðarlegu áhrifum sem misgjörð­
ir þeirra hafa á líf fólks,“ sagði starfs­
maður Amnesty. Lífslíkur á mengaða
svæðinu eru um 43 ár samkvæmt Þró­
unarstofnun Sameinuðu þjóðanna.
Alvarlegar afleiðingar
„Eftir lekann lenti pabbi í efnahags­
vandræðum. Mamma dó vegna þess
að ekki var til fé til læknismeðferð­
ar og systkini mín þurftu að hætta í
skóla,“ segir Eric Dooh, sonur höfð­
ingjans í þorpinu Goi, sem sækir mál
á hendur Shell fyrir dómstól í Haag,
þar sem höfuðstöðvar Shell eru til
húsa. Þorpið er í eyði en þeir sem þar
bjuggu hafa nú gefist upp á að sækja
málið fyrir nígerískum dómstólum en
þeir hafa nú beðið í 14 ár eftir að fá úr­
lausn sinna mála.
Olíulekar hafa haft gífurleg áhrif á
þetta fámenna fiskveiðisamfélag sem
fyrir meira en 20 árum var í ágætum
málum. „Fólk drakk vatn, veiddi, eld­
aði og synti í víkinni. Þetta var full­
kominn staður,“ segir einn af síðustu
íbúum þorpsins sem lagðist endan­
lega í eyði árið 2009 þegar síðasta
húsið þar varð óbyggilegt eftir þriðja
lekann á skömmum tíma.
„Ég berst ekki fyrir sjálfan mig.
Þetta mál er prófraun […] Ég berst
fyrir samfélög víða um óshólmana,“
sagði Dooh.
Buðu 664 þúsund og örlítið af
matvælum í skaðabætur
Olíurisinn Shell viðurkenndi ábyrgð
sína á tveimur stórum olíulekum með
hálfs árs millibili árið 2008 og 2009, í
grennd við bæinn Bodo í Ogonilandi.
Fyrirtækið gæti þurft að greiða millj­
arða króna fyrir skaðann. Lekarnir
hafa haft gífurleg áhrif líf 69.000 íbúa
bæjarins þar sem fiskveiðar og land­
búnaður leika stórt hlutverk. Bænd­
ur og fiskimenn hafa þurft að láta af
störfum sínum þar sem ræktarland er
ónýtt og allur fiskurinn, sem ekki hef­
ur drepist vegna mengunarinnar, er
óætur vegna mengunarinnar.
Viðurkenningin kemur í kjölfar
þess að borgarar í Ogonilandi höfð­
uðu mál gegn fyrirtækinu í Bret­
landi en heimamenn bera takmarkað
traust til réttarkerfisins í Nígeríu. Áður
hafði Shell boðist til að greiða íbúum
Bodo 664 þúsund krónur í skaðabæt­
ur auk 50 poka af hrísgrjónum, 50
poka af baunum og örlítilla matvæla
í viðbót. Höfðingjum fannst tilboðið
svívirða en sættust þó á það eftir ráð­
leggingar lögmanna.
Olíustuldur mikið vandamál
Talsmenn Shell höfðu fram að því
varpað allri sök á skemmdarverk
ungmenna á olíulögnum og sögðu
stuld á olíu vera orsök 98 prósenta
af olíulekanum. Höfðingjar í Ogoni­
landi segja hins vegar að lekinn sé
vegna þess að olíulagnirnar séu gaml­
ar og ryðgaðar. Þeir viðurkenna þó að
stuldur á olíu sé vandamál. „Það var
vanræksla Shell sem neyddi fólk til
að stela,“ sagði Groobadi Pata, forseti
ungmennasambands Bodo.
Talsmaður umhverfisverndarsam­
taka á svæðinu,  Kentebbe Ebiaridor,
heldur því fram að mafía standi að
baki olíustuldi. „Það er ekki mögulegt
að stela svona mikilli olíu án vernd­
ar,“ segir Ebiaridor. Hann bendir jafn­
framt á að sjóherinn hafi eftirlit með
ám og víkum en þaðan liggja leiðir
að helstu olíulögnum og olíubirgða­
stöðvum. Stuldur geti í raun ekki far­
ið fram án þeirra vitundar. Háttsettir
stjórnendur í Nígeríu viti þannig hvað
fari fram og fái sinn skerf af þýfinu á
meðan þorpssamfélög taki á sig alla
sök á olíustuldi.
Patrick Naagbanton, mann­
réttindafrömuður segir skipulagða
glæpastarfsemi ráða olíustuldi í
Ogoni landi. Rússneskir og úkraínskir
vopnasalar hafist við á landamær­
unum og selji íbúum vopn á borð
við AK­47­rifla fyrir olíuna. Þannig
hafi heilu samfélagin komið sér upp
„þöglum her“ og þykja því óshólmar
Nígerfljótsins eitt hættulegasta svæði
jarðar.
Áfrýjanir notaðar markvisst til
að kæfa málaferli
Viðurkenning Shell á ábyrgð sinni
þykir sjaldgæfur sigur fyrir heima­
menn. Á síðustu 30 árum hafa meira
en þúsund mál verið höfðuð gegn
Shell. Langflestum máluð hefur verið
vísað frá, þeim lokið með sáttum sem
fela í sér greiðslu upp á nokkra doll­
ara eða týnst í réttarkerfinu. Í málum
þar sem Shell hefur verið dæmt í óhag
hefur fyrirtækið áfrýjað og þannig
getað tafið málaferli sem íbúar ós­
hólmanna hafa vart efni á. Þannig má
nefna að Shell hefur áfrýjað dóms­
úrskurði frá árinu 2006 sem kvað á
um að fyrirtækið ætti að greiða Ijaw­
þjóðflokknum 173,4 milljarða króna í
skaðabætur. Ejama Ebubu­þjóðflokk­
urinn bíður enn eftir Shell hreinsi
olíuleka frá árinu 1970 en Shell kenn­
ir nígerískum hermönnum alfarið um
lekann en borgarastyrjöld var í land­
inu á þeim tíma.
Árið 2000 dæmdi hins vegar
Hæstiréttur Nígeríu Shell til að greiða
tæplega fimm milljarða króna í bætur
vegna olíuleka í Ogonilandi 30 árum
áður. Dómurinn er rakinn til mikils
fárs í kjölfar þess að mótmælaleiðtog­
ar voru teknir af lífi.
Skýr skilaboð um að olíufyrir-
tæki séu ekki friðhelg
Shell var hrakið frá Ogonilandi árið
1994 eftir mótmæli heimamanna sem
hófust árið 1990 en olíulagnir standa
þó enn. Allt að 300 þúsund manns,
þriðjungur Ogona, mótmæltu í frið­
sömum mótmælum gegn Shell og
fleiri olíufyrirtækjum. Árið 1995 voru
níu forsprakkar mótmælanna, þar
á meðal rithöfundurinn Ken Saro­
Wiwa, ákærðir fyrir morð í tengslum
við mótmælin og dregnir fyrir rétt í
Nígeríu. Engin stoð var fyrir ásökun­
unum en samt sem áður voru þeir
dæmdir til dauða og líflátnir sama ár.
Shell var í kjölfarið ásakað um að
hafa átt þátt í að hafa fengið mennina
dæmda til dauða og ári síðar höfðuðu
mannréttindasamtök mál gegn Shell
fyrir alríkisdómstól í New York. Mál­
inu lauk með sátt fyrir tveimur árum
þar sem Shell greiddi tæplega 1,8
milljarða króna í skaðabætur vegna
lífláts Saro­Wiwa. Upphæðin er ein sú
hæsta sem fjölþjóðlegt fyrirtæki hefur
þurft að greiða vegna mannréttinda­
brota. „Þetta var eitt af fyrstu málun­
um þar sem fjölþjóðlegt fyrtirtæki var
ákært fyrir mannréttindabrot. Þessi
sátt staðfestir að fjölþjóðleg fyrirtæki
njóta ekki sömu friðhelgi í athöfnum
sínum og áður,“ sagði lögfræðingur
hjá mannréttindasamtökunum sem
sóttu málið gegn Shell.
Hrikaleg mengun
af völdum SHell
n Óshólmar Nígerfljótsins eru eitt mengaðasta og hættulegasta svæði jarðar n Íbúar
treysta ekki dómstólum í Nígeríu og leita til Bretlands, Bandaríkjanna og Hollands
Björn Reynir Halldórsson
blaðamaður skrifar bjornreynir@dv.is
„Lífslíkur á meng-
aða svæðinu eru
um 43 ár samkvæmt Þró-
unarstofnun Sameinuðu
þjóðanna.
Gríðarleg mengun
Eins og sést á meðfylgjandi
mynd er mengunin mikil á
sumum svæðum.