Dagblaðið Vísir - DV - 10.08.2011, Síða 19

N
ýlega dæmdi Héraðsdómur
Reykjavíkur blaðamann DV til
skaðabótagreiðslu fyrir greina-
skrif um íslenska konu sem hafði
[svert yfir] með dætur sínar til Íslands
frá Danmörku vegna meintra [svert
yfir] fyrrverandi eiginmanns hennar
gagnvart henni og börnunum. Dómur-
inn taldi blaðamanninn, sem höfund
greinarinnar, bera ábyrgð á ærumeið-
andi ummælum hennar um manninn.
Dómurinn veldur vonbrigðum
vegna þeirra fjötra er hann leggur á
tjáningar- og fjölmiðlafrelsi en einn-
ig hefði hann átt að leiðbeina um: (1)
Hvað á erindi til almennings? (2) Skipt-
ir sannleiksgildi efnis máli og hver ber
sönnunarbyrði? (og hve langt þarf fjöl-
miðillinn að ganga í að staðreyna sann-
leiksgildi?) (3) Hvað meira hefði blaða-
maðurinn getað gert?
Í dóminum er ákveðið hvað á erindi
til almennings og hlýtur hann því að
búa yfir kunnáttu um hvernig ákvarða
eigi hvað eigi „erindi til almennings.“
Ef sú vitneskja felst í öðru og meiru en
aðferðafræði bandaríska hæstaréttar-
dómarans Potter Stewart, þegar Hæsti-
réttur Bandaríkjanna leitaðist við að
skilgreina hvað teldist klám – „I know
it when I see it“ – hefði verið gagnlegt
að fá upplýsingar það varðandi. Endar
samantekt úr 1. hluta.
Hvað meira hefði blaðamaðurinn
átt að gera?
Blaðamaðurinn lagði fram yfirlýsingu
frá viðmælanda og systur hennar sem
staðfesti að rétt væri eftir þeim haft.
Hvað meira hefði hann átt að gera? Það
vanrækir dómurinn að tilgreina. Hefði
hann átt að afla gagna í Danmörku, at-
huga hvort konan hafði haft samband
við lögreglu vegna [svert yfir] manns-
ins? Hefði hann átt að hringja í mann-
inn til að fá hans hlið á málinu? Það
er ekki vitað vegna þess að dómurinn
virðist ekki telja þetta atriði – rannsókn-
ina – skipta máli.
Reglan ætti að vera sú að fjölmið-
illinn teljist hafa uppfyllt skyldu sína
ef hann reiddi sig á að minnsta kosti
eina áreiðanlega heimild og hafði ekki
réttmæta ástæðu til að efast um sann-
leiksgildi þeirrar heimildar/heimildar-
manns eða nákvæmni upplýsinganna
frá heimildarmanninum, jafnvel þó
upplýsingarnar reynist síðar vera óná-
kvæmar eða rangar.
Samkvæmt dóminum er greini-
lega ekkert sem fjölmiðill getur gert til
að fyrirbyggja ærumeiðingadóm á sig,
sama hverjar kringumstæðurnar eru.
Íslensk ærumeiðingarákvæði úrelt
og brot á mannréttindum
Eiríkur Jónsson lögfræðingur lagði
fram á Alþingi árið 2006 þingsályktun-
artillögu þess efnis að tímabært væri að
færa ærumeiðingarákvæði almennra
hegningarlaga til samræmis við breytt
mannréttindaviðhorf sem og alþjóð-
legar skuldbindingar Íslands á sviði
mannréttinda.
Eiríkur segir m.a.: „ Kjarni máls-
ins er sá að ákvæði hegningarlaga um
ærumeiðingar eru úrelt og samrýmast
að ýmsu leyti illa nútímaviðhorfum til
mannréttinda. [...]
„Ekki verður...annað séð en að það
fyrirkomulag sem kveðið er á um í 234.
og 235. gr., að refsa fyrir útbreiðslu
ummæla sem sjálfstætt brot, lagt að
jöfnu við frummeiðinguna, brjóti gegn
dómaframkvæmd Mannréttindadóm-
stóls Evrópu. [Sbr. mál] Þorgeirs Þor-
geirsonar gegn Íslandi frá 25. júní 1992,
en þar var lögð áhersla á það í áfellis-
dómi yfir íslenska ríkinu að Þorgeir
hefði í raun verið að skýra frá því sem
aðrir sögðu um ofbeldi af hálfu lög-
reglu.“
Eiríkur telur einnig sumt í fram-
kvæmd ábyrgðarreglna prentlaga
hafa orkað tvímælis gagnvart stjórn-
arskránni og ákvörðunum Mannrétt-
indadómstólsins.
Fróðlegt er að velta fyrir sér niður-
stöðunni ef viðtalinu hefði verið sjón-
varpað, en ábyrgðarákvæði prentlaga
ætti þá ekki við. Yrði fréttamaðurinn
fundinn sekur um ærumeiðingu?
Óþægilegur sannleikur = skaða-
bótaskylda?
Íslenskir fjölmiðlar brugðust alvar-
lega aðhaldshlutverki sínu á árunum
fyrir hrun. Í fjölmiðlaumfjöllun Rann-
sóknarskýrslu Alþingis kemur fram að
meirihluti íslenskra blaða- og frétta-
manna telur sjálfsritskoðun vera til
staðar á íslenskum fjölmiðlum. Því
miður má vafalaust rekja slíkt viðhorf
til ótta um atvinnuöryggi, en tilhugs-
unin um gjaldþrot eða jafnvel fang-
elsisvist vegna hugsanlegra brota á
hinum úreltu ærumeiðingarákvæð-
um hegningarlaga, sem „tæplega eða
engan veginn fást staðist nútímaleg
mannréttindaviðhorf“ er ekki til þess
fallin að styrkja aðhaldshlutverk fjöl-
miðla.
Þar til íslenskir fjölmiðlar fá svör
við þeim spurningum er þessi dómur
vekur verður ómögulegt að fjalla op-
inberlega um mikilvæg málefni. Fjöl-
miðlar munu aldrei geta sinnt að-
halds- og rannsóknarhlutverki sínu
ef þeir eiga sífellt yfir höfði sér hugs-
anlegar málsóknir með tilheyrandi
fjárútlátum. „Stór hluti“ umfjöllunar
um íslenskt fjármálalíf á árunum fyr-
ir hrun „virtist runninn undan rifjum
fyrirtækjanna sjálfra“. Ef íslenskir fjöl-
miðlar verða að reiða sig á slíkan kjaf-
tavaðal mun glæpastarfsemi eins og
sú sem leiddi til bankahrunsins óhjá-
kvæmilega halda áfram.
Þegar máli þessu verður áfrýjað ætti
Hæstiréttur fortakslaust að gera grein
fyrir hlutverki fjölmiðla í íslensku sam-
félagi og útskýra þær reglur sem geta
leitt til skaðabótaskyldu fyrir þá. Ef birt-
ing óþægilegs sannleika leiðir óhjá-
kvæmilega til skaðabótaskyldu get-
ur blaða/fréttamannastéttin lagt upp
laupana, því í slíku samfélagi er hvorki
rúm né hlutverk fyrir frjálsa fjölmiðla.
Umræða | 19Miðvikudagur 10. ágúst 2011
Hvað er skemmtilegast við Ísland?
„Við stoppum svo stutt að ég veit það bara
ekki.“
Gunter
48 ára frá Þýskalandi
„Ég er bara búin að vera hérna í tvo tíma svo
ég veit það ekki.“
Sara
21 árs frá Þýskalandi
„Gangan frá Landmannalaugum að
Skógum.“
Marco
36 ára frá Quebec
„Gangan frá Landmannalaugum að Skógum
var ótrúleg.“
Kharin
38 ára frá Quebec
„Mér finnst fólkið og náttúran skemmti-
legust.“
Giovanna
26 ára frá Ítalíu
1 Buguð eftir 16 ár í vændi: Klagaði viðskiptavin í eiginkonuna Ís-
lensk vændiskona segir frá raunum
sínum í viðtali við DV.
2 Gavin DeGraw barinn til óbóta Hópur manna réðst á poppsöngvar-
ann Gavin DeGraw í New York-borg.
3 Einhver makaði skít á bíl Tobbu Marinós Óprúttinn aðili sá ástæðu
til að ata bíl við Kringluna mannaskít.
4 Glitnistoppar voru í braski í Berlín Þýskir fjárfestar krefjast þess
að fyrrverandi starfsmenn Glitnis
verði ákærðir fyrir brot í starfi.
5 Særður piltur rændur í óeirð-unum Óeirðirnar í Lundúnum hafa
sett margan óprúttinn náungann í
rásblokkina.
6 Grétar stendur í baráttu utan vallar Grétar Rafn Steinsson
gefur kost á sér í landsliðið vegna
persónulegra vandamála.
7 „Mér finnst tilveran vera að hrynja“ Rakel Sara Magnúsdóttir
sem fyrir nokkrum dögum fékk
„djöfullegt bréf“ frá Trygginga-
stofnun sem rukkar hana um nokkur
hundruð þúsund krónur vegna of-
greiddra bóta.
Mest lesið á dv.is
Myndin Heyskapur í Ölfusi Bændur hafa tekið gleði sína á ný eftir þurrkatíð framan af sumri. Eftir rigningarnar og hlýindin
undanfarið hefur sprettan tekið duglega við sér. MYND EyþÓr ÁrnaSon
Maður dagsins
Er spenntur
fyrir Kríla-
sálmunum
Eyþór Ingi Jónsson
Organistinn Eyþór Ingi Jónsson er á meðal
listamanna sem koma fram á listahátíðinni
Berjadögum sem fram fara á Ólafsfirði um
helgina.
Hvar ertu alinn upp?
„Ég er alinn upp í Dalasýslu.“
Hvað drífur þig áfram?
„Óbilandi áhugi á tónlist og því að kynnast
nýju fólki.“
Áttu þér fyrirmynd?
„Tónlistarlega séð er það vinur minn og
prófessor sem ég lærði hjá en svo er hann
pabbi minn mér mikil fyrirmynd.“
Hvað varstu gamall þegar þú byrj-
aðir að læra á hljóðfæri?
„Pabbi kenndi mér nótur og að spila á orgel
þegar ég var svona fjögurra, fimm ára en ég
byrjaði í tónlistarskóla þegar ég var sjö ára.“
Hver er uppáhaldstónlistarmað-
urinn þinn?
„Uppáhaldstónlistarmaðurinn minn heitir
Jorgi Savall.“
Hefurðu áður farið á Berjadaga?
„Já, ég spilaði þar fyrir tveimur árum með
Jóni Þorsteinssyni söngvara og ég hlakka
mikið til að koma fram þar um helgina.“
Á hvaða atriði líst þér best?
„Mér finnst öll dagskrá Berjadaga ótrúlega
spennandi. Krílasálmarnir hennar Diljár
Sigursveinsdóttur eru mjög spes fyrirbæri
og svo hef ég aldrei séð Tenórinn hans Guð-
mundar. Ætli ég vildi ekki helst sjá hann.“
Hvaða máli skiptir svona listahátíð
fyrir mannlífið í Fjallabyggð?
„Svona hátíð skiptir rosalega miklu máli
fyrir svona lítið samfélag. Síðast þegar
ég tók þátt fann ég hvað bæjarbúar eru
duglegir að mæta og eru hressir. Stemningin
var mjög góð og það tóku allir svo einlægan
þátt. Svona hátíð verður til þess að menn
hjálpast að og sameinast um að gera sem
best. Þar að auki er einstaklega gott að spila
fyrir Ólafsfirðinga.“
Dómstóll götunnar
Kjallari
Íris
Erlingsdóttir
2. hluti
Tjáningarfrelsisfrost