Dagblaðið Vísir - DV - 18.10.2013, Blaðsíða 30

30 Umræða 18.–20. október 2013 Helgarblað
O
f oft blöskrar manni hvað um­
ræðan á Íslandi getur verið
grunnfærin. Eins og það að
hægt sé að greiða skuldir fyr­
ir fólk án þess að það kosti
nokkurn nokkuð – nema þá einhverja
vonda útlendinga. Þetta var aðalu­
mræðuefnið í heilli kosningabaráttu.
Ríkisstjórn var komið á koppinn und­
ir slíkum fánaburði. Hvernig dettur
nokkrum heilvita manni í hug að þetta
sé hægt? Má þá ekki eins leysa öll
fjárhagsvandamál þjóðarinnar með
þessum einfalda hætti? Vandamál
eldri borgara og öryrkja? Vandamál
lágra launa? Vandamál Landspítal­
ans og gervalls heilbrigðiskerfisins?
Borga bara brúsann án þess það kosti
nokkurn nokkuð – nema þá einhverja
vonda útlendinga!?!
Skilja það ekki
Sama grunnfærni virðist líka einkenna
umræðuna um íslenska gjaldmiðilinn.
Flestum er löngu orðið ljóst, að á Ís­
landi er við lýði þjóðfélag þar sem sum­
ir þegnarnir njóta þess að fá greiðslu í
gjaldgengum gjaldmiðli meðan aðrir
verða að láta sér nægja að fá launin
sín greidd í gjaldmiðli, sem hvergi er
gjaldgengur utan Íslands. Þannig fá út­
gerðarmenn og aðrir fiskútflytjendur
svo dæmi sé tekið greitt fyrir vöru
sína í myntum, sem gjaldgengar eru
um veröld víða á sama tíma og starfs­
menn þessara sömu fyrirtækja fá sína
vinnu greidda í gjaldmiðli, sem hvergi
er gjaldgengur utan landsteinanna. Þó
lífið væri að veði gætu þessir starfs­
menn ekki fengið keypt frá útlöndum
þau lyf sem lífsnauðsynleg væru nema
með því móti að fá keyptan þann gilda
gjaldmiðil sem atvinnuveitandinn fær
fyrir afurðirnar en verkamaðurinn ekki
fyrir vinnuna. Þjóðinni er skipt í tvennt.
Í þá fáu og voldugu, sem njóta þeirra
réttinda sem þegnar allra nálægra
þjóða njóta – þ.e. að fá afurðir sínar og
vinnu greidda í gildum gjaldmiðlum –
og í hina mörgu og smáu sem fá það
ekki. Það grátlega er, að þessir mörgu
og smáu geta ráðið ferðinni, geta breytt
þessu, geta gert framlag sitt jafn verð­
mætt til endurgjalds í gjaldgengum
miðli eins og útgerðarrisar og álfurstar
– en vilja það ekki. Skilja það ekki.
Grunnfærni um gjaldmiðil
Grunnfærnust allra grunnfærni er þó
umræðan um að hægt sé að skipta um
gjaldmiðil svo til á einni nóttu með ein­
faldri ákvörðun. Oftast er þar nefndur
til sögunnar bandarískur dollar svo
norsk króna eða Kanadadollar – allar
aðrar myntir en evra sem af einhverj­
um ástæðum virðist vera álitin komin
frá neðsta víti ef marka má orðræðuna.
Virkjum nú saman gráu heilasellurnar
og skoðum málið. Gerum ráð fyrir, að í
gærkvöldi hafi verið tekin ákvörðun um
það uppi í stjórnarráði að í framtíðinni
skuli kanadískur dollari verða gjaldgeng
mynt á Íslandi í stað íslensku krónunn­
ar. Við tveir – ég og þú, lesandi góður –
flýttum okkur saman niður í banka strax
í morgun klukkan 10 með okkar hand­
bæra fé og báðum um að skipta. Vildum
fá nýju myntina í stað þeirrar gömlu.
„Því miður“, var svarið. „Kanadísku
dollararnir eru búnir“. „Og hvenær
megum við þá koma aftur?“, spyrjum
við. „Þegar við eignumst aftur Kana­
dadollara“, verður svarið. „Og hvenær
verður það?“, spyrjum við. „Það er nú
það. Kannski fyrir jólin, Kannski ekki“.
Svo við – þú og ég – röltum aftur saman
út úr bankanum með okkar ónýtu – og
nú ógildu – krónur í vasanum og göng­
um þá fram hjá kílómeterslangri röð
af samlöndum sem komnir voru sama
erindis í bankann og við en fá óhjá­
kvæmilega sömu afgreiðslu. Svona ein­
falt er umræðuefnið. Svona heimskuleg
er röksemdafærslan um einhliða skipti
á ógjaldgengri mynt yfir í gjaldgenga.
Svona grunnfærin er sú umræða.
Getum – en viljum ekki
Við Íslendingar getum auðvitað skipt
um mynt – skipt út ógjaldgengri mynt
fyrir gjaldgenga – ef við viljum. Það
hafa aðrar þjóðir, nágrannaþjóðir
okkar, þegar gert.
Við getum hins vegar ekki gert
það nema með erlendri aðstoð. Til
þess að það sé hægt þurfum við að­
stoð erlends seðlabanka sem fellst á
að skipta út okkar íslensku, verðlausu
krónu fyrir gjaldgenga mynt þannig
að við – þú og ég, lesandi góður – get­
um farið með okkar ógjaldgengu, ís­
lensku krónur í bankann og fengið
fyrir þær gjaldgenga mynt en ekki
einfaldlega verið vísað á dyr. Slík að­
stoð erlends seðlabanka liggur hins
vegar ekki á lausu. Norska ríkisstjórn­
in er þegar búin að hafna slíkum ósk­
um. Bandaríski seðlabankinn hefur
engan áhuga á slíkum viðskiptum –
það lærðum við í hruninu. Evrópski
seðlabankinn mun ekki heldur hafa
neinn áhuga á slíku nema þá sem lið
í aðildarferli Íslands að ESB og þá að­
eins með talsverðum aðdraganda þar
sem fyrsta skrefið yrði aðstoð bank­
ans við að tryggja viðmiðunargengi
íslensku krónunnar við evru á með­
an við Íslendingar værum að ná betri
tökum á okkar eigin málum. Svona
er það hægt – en þessari leið hafa Ís­
lendingar hafnað. Hinir mörgu og
smáu, sem ferðinni gátu ráðið, lok­
uðu þessari leið; skelltu í lás og munu
því áfram fá greitt fyrir vinnufram­
lag sitt í ógjaldgengri mynt „um fyrir­
sjáanlega framtíð“. Fólk valdi held­
ur áframhald hinnar grunnfæru
umræðu. Hún virðist eiga greiðasta
leið að hug og hjarta Íslendinga. Hún
– og þjóðremban. n
N
iðurlæging heilla þjóðþinga
er ekki tíður vandi í lýðræðis­
ríkjum. Heimsbyggðin hef­
ur síðustu vikur staðið forviða
frammi fyrir atganginum á
Bandaríkjaþingi, þar sem illskeyttur og
ofstækisfullur minni hluti repúblikana
reyndi fram á elleftu stundu að knýja
Bandaríkjastjórn í greiðsluþrot með
ófyrirsjáan legum afleiðingum fyrir efna­
hagslíf landsins og heimsins. Repúblik­
anar heimtuðu, að lýðræðislegar ákvarð­
anir, sem þegar höfðu verið teknar um
heilbrigðistryggingar handa fátæku
fólki, yrðu aftur kallaðar, ella myndu þeir
keyra ríkis sjóð í þrot. Í New York Times
segja fastir dálkahöfundar, að þjóðar­
öryggi Bandaríkjanna stafi meiri hætta
af þinginu í Washington en af al­Kaída.
Það mátti þingið þó eiga, að fáeinir
skylduræknir repúblikanar tóku höndum
saman við demókrata um að varna stór­
slysi. Það tókst. Höfundar bandarísku
stjórnarskrárinnar sáu við vandanum
1776. Fulltrúadeild Bandaríkjaþings,
sem varð sér til svo stór felldrar minnk­
unar, er endurkjörin í heilu lagi á tveggja
ára fresti. Þrír af hverjum fjórum kjós­
endum segjast nú skv. könnunum ekki
vilja sjá neinn af þingmönnum repúblik­
ana framar. Verða kjósendur búnir að
gleyma því í þingkosningunum að ári?
Kannski ekki. Repúblikanar hafa margir
haft þann háttinn á undangengin ár að
sigra keppinauta sína í kosningum með
því að lofa lögbanni gegn fóstureyðing­
um og nýta sigurinn til að létta skött­
um af auðmönnum án þess að hrófla
við fóstureyðingum. Thomas Frank lýs­
ir repúblikönum með áhrifaríkum hætti
í bókum sínum What‘s the Matter with
Kansas (2005) og The Wrecking Crew
(2009).
Og Sigtryggur vann
Framganga sjálfstæðismanna og fram­
sóknarmanna á Alþingi á síðasta
kjörtímabili var keimlík framgöngu
repúblikana. Minni hlutinn í stjórnar­
andstöðu hafði sitt fram í hverju málinu
á eftir öðru með málþófi og öðrum spell­
virkjum. Traustið, sem kjósendur bera
til Alþingis skv. mælingum Capacent,
fór niður í 9%. Nýkjörið Alþingi nýtur
trausts 14% kjósenda skv. sömu mæling­
um: 86% kjósenda vantreysta Alþingi.
Grófust var framganga Sjálfstæðis­
flokksins og Framsóknar í stjórnarskrár­
málinu. Byrjum á Framsókn.
Fyrir alþingiskosningarnar 2009
sagði Framsókn í auglýsingu:
„Meginrökin fyrir stjórnlagaþingi
eru þau að gefa þjóðinni tækifæri til að
endurskoða stjórnskipun landsins. Það
var ætlunin við stofnun lýðveldis. Því
standast ekki andmæli um að stjórn­
lagaþing taki vald frá alþingismönnum
sem eru nú einráðir um stjórnarskrána.
Þingmenn hafa á undanförnum 65 árum
ekki getað sæst á meiriháttar breytingar
á stjórnarskrá auk þess sem Fram­
sóknarflokkurinn hefur fært þau rök
fyrir tillögu sinni um stjórnlagaþing að
óeðlilegt sé að Alþingi ákveði sína eigin
starfslýsingu og tengsl sín við ríkisstjórn,
dómstóla o.s.frv. Aldur stjórnarskrárinn­
ar, 130 ár, er því ekki meginástæðan fyrir
stjórnlagaþingi. Andstæðingar stjórn­
lagaþings vilja að það sé ráðgefandi. Þeir
óttast völd þess. … Framsóknarflokk­
urinn vill að ný og nútímaleg stjórnar­
skrá verði samin af stjórnlagaþingi þar
sem eiga sæti þjóðkjörnir fulltrúar, að
skerpt verði á aðskilnaði löggjafar­ og
framkvæmdavalds og ráðherrar gegni
ekki þingmennsku.“
Framsókn gerði þessar frómu kröf­
ur um nýja stjórnarskrá að skilyrði fyrir
stuðningi flokksins við minnihlutastjórn
Samfylkingarinnar og Vinstri grænna í
febrúar 2009. Ferill málsins var síðan í
öllum aðalatriðum eins og Framsókn
lagði upp með. Og Framsókn sveik: hún
sneri bakinu við eigin afkvæmi. Engan
þarf að undra, að Framsókn skuli hafa
logið sig til valda á ný með loforðum um
að létta skuldabyrðar heimilanna.
Ferill Sjálfstæðisflokksins í stjórnar­
skrármálinu er sama marki brenndur. Í
ályktun landsfundar flokksins 2009 seg­
ir: „Lögð er áhersla á mikilvægi þess
að vandað sé til verka við breytingar
á stjórnarskrá og tryggð sé aðkoma
þjóðarinnar.“ Mjög var vandað til verka
eins og umsagnir fjölmargra fræði­
manna innan lands og utan vitna um.
Svanur Kristjánsson, prófessor í stjórn­
málafræði, kallar frumvarp stjórnlaga­
ráðs „eitt merkilegasta skjal sem til hefur
orðið í allri stjórnmálasögu landsins.“
Og aldrei hefur nokkur þjóð haft jafn­
beina aðkomu að gerð nýrrar stjórnar­
skrár eins og varð hér heima fyrir til­
stilli þjóðfundar, sem boðað var til m.a.
að frumkvæði sjálfstæðismanna á Al­
þingi, og einnig með því að fjöldi fólks
nýtti sér vefsetur stjórnlagaráðs með því
að beina þangað fjölda skriflegra erinda
og athugasemda, þegar frumvarpið var
í smíðum fyrir opnum tjöldum. Enda
reyndist frumvarpið njóta yfirgnæfandi
stuðnings í þjóðaratkvæðagreiðslunni,
sem Sjálfstæðisflokknum og Framsókn
mistókst að koma í veg fyrir þrátt fyrir
ítrekaðar tilraunir.
Skylda Alþingis
Á sunnudaginn kemur verður eitt ár
liðið frá þjóðaratkvæðagreiðslunni 20.
október 2012. Í henni lýstu 2/3 hlutar
kjósenda sig fylgjandi frumvarpi stjórn­
lagaráðs að nýrri stjórnarskrár. Myndar­
legur meiri hluti kjósenda lýsti sig einnig
fylgjandi einstökum ákvæðum frum­
varpsins, sem Alþingi spurði um, svo
sem um auðlindir í þjóðareigu (83%
sögðu já), beint lýðræði (73%), persónu­
kjör (78%) og jafnt vægi atkvæða (67%).
Margar stjórnarskrárnefndir skipað­
ar þingmönnum hafa reynt að koma sér
saman um endurskoðun stjórnarskrár­
innar frá 1944. Allar tilraunir þeirra hafa
farið út um þúfur. Eina nefndin, sem
skilaði af sér fullbúnu frumvarpi að nýrri
stjórnarskrá, og það einum rómi, var
stjórnlagaráð, kosið af þjóðinni og skip­
að af Alþingi. Alþingi ber að fara að skýr­
um vilja kjósenda eins og hann birtist í
þjóðaratkvæðagreiðslunni 20. október
2012. Ef Alþingi bregzt skyldu sinni, get­
ur Ísland ekki lengur talizt vera fullburða
lýðræðisríki. n
Grunnfærni – ekki getuleysi
Brothætt lýðræði
Kjallari
Sighvatur
Björgvinsson
„Við
Íslendingar
getum auðvitað
skipt um mynt ef
við viljum
Kjallari
Þorvaldur
Gylfason
„Engan þarf að
undra, að Framsókn
skuli hafa logið sig til valda
á ný með loforðum um að
létta skuldabyrðar heimil-
anna.
Af blogginu
Beðið eftir
Bjarna
Ég hef á tilfinningunni að
það sé einungis tímaspurs­
mál hvenær Bjarni Bene­
diktsson tekur við sem
forsætisráðherra í ríkis­
stjórninni.
Á meðan Sigmundur
Davíð er í nauðvörn mánuð
eftir mánuð út af óefndum
kosningaloforðum flokks­
ins, og annars konar vit­
leysu sem veltur vikulega
upp úr honum og öðrum
flokksmönnum hans, siglir
Bjarni Benediktsson tiltölu­
lega lygnan sjó því hann lof­
aði ekki eins miklu. Álagið á
Sigmundi Davíð hefur verið
svo mikið að hann er kom­
inn í tíu daga frí í Suður­
höfum; á meðan er Bjarni
staðgengill hans. Sú staða
er raunar lýsandi fyrir þetta
samstarf þeirra sem er orðið
vandræðalegt.
Bjarni hefur
samt meira að
segja þurft að
svara spurn­
ingum um
kosningaloforð
Framsóknarflokksins og er
allt annað hljóð í honum
en Sigmundi Davíð. Kosn­
ingaloforð Framsóknar­
flokksins eru „vangaveltur“
að hans mati og ljóst er að
ekkert er fast í hendi að
hans mati hvernig Fram­
sóknarflokkurinn getur efnt
þessi loforð. Þetta eru auð­
vitað ekki kosningaloforð
Bjarna og Sjálfstæðisflokks­
ins og það hlýtur að vera
erfitt fyrir hann að svara
fyrir eitthvað sem hann
sjálfur lofaði aldrei og trúir
ekki að sé mögulegt, líkt og
sá meirihluti þjóðarinnar
sem ekki kaus Framsóknar­
flokkinn. Fyrir vikið hlýtur
að sjóða aðeins á honum af
því honum er komið í stöðu
sem hann valdi ekki sjálf­
ur og þarf að svara fyrir bull
annarra.
Þessar ólíku
áherslur for­
mannanna í
skuldaleið­
réttaringarmál­
um og afnámi
gjaldeyrishafta eru þess
eðlis að eitthvað hlýtur að
gefa sig í samstarfi þeirra að
lokum. Annaðhvort spring­
ur stjórnin eða þá að Bjarni
tekur við forsætisráðherra­
starfinu þegar fyrir liggur að
Sigmundur Davíð getur ekki
efnt kosningaloforð Fram­
sóknarflokksins. Framsókn
myndi þá sitja niðurlút í far­
þegasætinu við hlið Sjálf­
stæðisflokksins eftir sneypu­
för í gegnum kosningarnar
og í forsætisráðuneytið.
Þetta hlýtur að gerast
einhvern tímann á kjör­
tímabilinu; annars heldur
stjórnin ekki velli. Framsókn
mun þurfa að taka skell­
inn þegar flokkurinn horfist
loksins í augu við og viður­
kennir að hann getur ekki
staðið við stóru orðin um
skuldaleiðréttingar með því
að hrifsa hundruð milljarða
af kröfuhöfum bankanna. n
ingi@dv.is