Lögmannablaðið - 01.12.1998, Blaðsíða 15

Undanfarið hefur bæði ífjölmiðlum og blaði okk-ar lögmanna spunnist
umræða um Hæstarétt Íslands.
Einnig hefur Hæstiréttur séð til-
efni til þess að senda félagi okk-
ar lögmanna bréf þar sem
þakkað er samstarf við lög-
menn en jafnframt bent á það
sem betur mætti fara í störfum
okkar.
I.
Umræða og gagnrýni á Hæstarétt
og störf hans hefur hingað til verið
takmörkuð. Þegar til baka er litið
verður að álykta að ein ástæðan sé
sú, að rétturinn hafi leyst störf sín í
gegnum árin með sóma og að ein-
ing hafi verið um úrlausnir hans og
verk að megin stefnu til. Einnig
hefur það eflaust haft áhrif, að til
verka hafa valist í gegnum árin
hæfir dómendur sem sátt hefur
verið um.
Önnur ástæða er sú að Hæstirétt-
ur Íslands sem æðsti dómstóll er
hluti af því fyrirkomulagi sem lýð-
ræðisríki hafa talið vænlegast til
þess að útkljá deilur manna á með-
al. Þegar dómur er fallinn þá er
hann endir þrætu og óumdeilan-
legur. Það sjá allir kosti slíks fyrir-
komulags. Þá þarf ekki að tíunda.
Og það er því m.a. þess vegna sem
menn hafa ekki talið rétt að gagn-
rýna dóma æðstu dómstóla því
það gengur gegn slíkum samfé-
lagslegum sjónarmiðum.
Lögmenn hafa þó oftsinnis í
gegnum tíðina, og þá í tilefni af því
að rétturinn hefur ekki fallist á
sjónarmið umbjóðenda þeirra, séð
sig knúna til þess að fjalla um úr-
lausnir réttarins. Í raun er ekkert að
því.
Formaður félagsins hefur í síð-
asta tölublaði Lögmannablaðsins
séð sig knúinn til þess að minna
lögmenn á siðareglur þess, sem
segja að lögmenn skuli fara varlega
í að gagnrýna dómstóla og einung-
is fjalla um þá og úrlausnir þeirra á
málefnalegan hátt.
II.
Hér áður fyrr voru æðstu vald-
hafar ósnertanlegir. Gagnrýni á þá
jafngilti landráðum. Eftir frönsku
byltinguna og allt fram til vorra
daga hefur þó breyting orðið á. Þó
eimir enn eftir af þessum hugsun-
arhætti í íslenskri löggjöf sbr. X.
kafli almennra hegningarlaga.
Með lögleiðingu Mannréttinda-
sáttmála Evrópuráðsins og endur-
skoðun tjáningarfrelsisákvæðis ís-
lensku stjórnarskrárinnar hefur svo
síðustu hindrunum fyrir frjálsri um-
ræðu verið rutt úr vegi.
Í dag eru menn almennt sam-
mála um að stjórnvöld, Alþingi og
jafnvel forseti lýðveldisins séu ekki
hafin yfir gagnrýni. Upplýsingalög
og stjórnsýslulög voru einmitt sett
til þess að brjóta niður þá múra
sem stjórnvöld höfðu komið sér
upp.
Enda held ég að allir séu sam-
mála um að það er engri stofnun
greiði gerður með því að leyfa ekki
slíka gagnrýni.
III.
En þá spyr maður sig: Er Hæsti-
réttur Íslands undantekning? Er
það hollt að viðurkenna slíka und-
antekningu? Ef svo er af hverju
ekki forseti lýðveldisins og jafnvel
forsætisráðherra?
Þegar fyrstu spurningunni er
svarað þá takast á sjónarmið; ann-
ars vegar þau að dómar réttarins
skuli vera endir þrætu og þau sam-
félagslegu sjónarmið sem reifuð
voru hér að framan, og hins vegar
tjáningarfrelsið og sú spurning
hvort einhver hætta felist í því að
leyfa óhefta gagnrýni á réttinn og
störf hans.
Hæstiréttur Íslands hefur, eftir
lögleiðingu Mannréttindasáttmála
Evrópu, sjálfur markað þá stefnu,
að tjáningarfrelsinu séu nánast
engin takmörk sett. Nánast allt er
leyfilegt nema að væna náungann
um refsiverða háttsemi.
Og þá spyr maður sig. Er það í
þeim anda sem lögmenn eru atyrt-
ir fyrir það eitt að tjá hug sinn og
gagnrýna réttinn? Og gilda þá önn-
ur lögmál um þá og réttinn?
Eða er ekki dómstólum hollt að
vita að þeirra bíður gagnrýni reyn-
ist þeir ekki vinna störf sín af heil-
indum og lögum samkvæmt? Sú
hætta sem felst í því að hefja
ákveðna valdhafa þjóðfélagsins
yfir gagnrýni er að mínu mati það
mikil að slíkt fyrirkomulag á ekki
rétt á sér.
Talað er um málefnalega gagn-
rýni. Gagnrýni er hluti af tjáningar-
frelsinu og lýtur því sömu lögmál-
um og það. Hún hefur sömu
landamæri og því er ekki hægt að
dulbúa höft á hana með því að
gera það sem skilyrði að hún sé
málefnaleg. Slíkt mat er huglægt
15Lögmannablaðið
Guðni Á.
Haraldsson,
hrl.
Guðni Á. Haraldsson, hrl.
Um Hæstarétt Íslands
Í dag eru menn almennt
sammála um að stjórn-
völd, Alþingi og jafnvel
forseti lýðveldisins séu
ekki hafin yfir gagnrýni.