Jökull - 01.12.1980, Blaðsíða 22

ÁGRIP
SAGA JARÐFRÆÐIRANNSÓKNA
Á TJÖRNESI
Jarðfræðingar við jarðfræðideild Raunvís-
indastofnunar Háskólans hafa fengist við
samfelldar rannsóknir á Tjörnesi síðan 1972.
Viðfangsefnin hafa aðallega verið aldur
hraunlaga, gerð og uppruni setlaga og dreifing
plöntu- og dýrasteingervinga í lögunum. Þor-
leifur Einarsson var upphafsmaður þessa
verkefnis. Rannsóknarverkefni eiga sér gjarn-
an ýmsa fylgifiska og er þetta yfirlit um rann-
sóknasögu Tjörness einn þeirra. Yfirlitið ber
með sér að fjölmargir jarðfræðingar hafa birt
niðurstöður Tjörnesrannsókna sinna á prenti.
Við lestur þeirra sést fljótt að svo er margt
sinnið sem skinnið. Niðurstöður eru oft furðu
ólíkar. Það er markmið þessa sögulega yfirlits
að meta stöðu rannsóknanna. Hvaða spurn-
ingum um jarðfræði Tjörness hefur verið
svarað og hverjum ekki.
Jarðlög á Tjörnesi spanna tertíer og kvarter
hraunlög og setlög. Hin þykku setlög og stein-
gervingar þeirra eru einstæð við Norður-At-
lantshaf. Elstu ritgerðir um jarðfræði Tjörness
fjalla einkum um steingervinga í Hallbjarn-
arstaðakambi, en þegar kemur fram á þessa
öld snúa menn sér einnig að jarðlagaskipun og
setfræði. Heimildaskráin ber þess merki að
hlutur íslenskra jarðfræðinga hefur lengi verið
mikill í Tjörnesrannsóknum. Þorvaldur
Thoroddsen varð fyrstur til að birta heildar-
yfirlit um jarðfræði Tjörness. Skömmu síðar
fann Helgi Pjetursson harðnaðar jökulurðir í
Breiðuvík. Nákvæm kortlagning strandlengj-
unnar um vestanvert Tjörnes beið þó uns
Guðmundur G. Bárðarson birti sitt yfirgrips-
mikla ritverk um plíósen jarðlög á Tjörnesi.
Guðmundur naut þá leiðsagnar Kára Sigur-
jónssonar, bónda og alþingismanns á Hall-
bjarnarstöðum, sem var manna kunnugastur
skeljalögunum. Jóhannes Áskelsson ritaði
talsvert um jarðfræði Tjörness. Jóhannes
sýndi ótvírætt fram á að Breiðuvíkurlögin eru
kvarter að aldri, og eftir samanburð efsta
hluta Tjörneslaga og hnyðlinga í Skammadal
áleit hann að þau væru einnig frá kvarter. Um
og eftir seinni heimsstyrjöldina rannsakaði
Trausti Einarsson jarðfræðilegt byggingarlag
Tjörness og segulstefnur hraunlaga. Við
rannsóknir hans skýrðust aðalatriðin í jarð-
lagaskipun Tjörness. Þjóðverjinn Strauch
rannsakaði steingervingafræði og jarðlaga-
skipun strandlengjunnar um 1960, en Þjóð-
verjarnir M. Schwarzbach og H. D. Pflug
höfðu áður fjallað um vitnisburð setlaga á
Tjörnesi um loftslag. Um þær mundir voru
Hollendingar atkvæðamiklir við jarðfræði-
rannsóknir á Islandi og fjölluðu m. a. um
jarðfræði Tjörness (t. d. H. Wensink). Árið
1967 birtu Þorleifur Einarsson o. fl. grein um
Tjörnes, þar sem sýnt var fram á merki um 10
jökulskeið, og upphaf ísaldar var tímasett við
rúmar 3 milljónir ára. Á árunum eftir 1970
gerðu sövéskir jarðfræðingar sér tíðförult til
Tjörness og hafa birt margt á prenti um
rannsóknir sínar. Segja má að síðastliöna tvo
til þrjá áratugi hafi aðaláhersla verið lögð á
segulstefnutímatal, beinar aldursákvarðanir
og setfræðirannsóknir á efsta hluta jarðlaga-
staflans á Tjörnesi. Gerð jarðlaga þar og merki
um gróður og dýralíf bera vott um sveiflur í
loftslagi og útbreiðslu jökla.
20 JÖKULL 30. ÁR