Jökull - 01.12.1980, Blaðsíða 35

sýni frá brúnni (Sl-sýni). Auk þess voru tekin
S3-sýni á þremur stöðum við vesturbakka, við
Utfall, brú og 10 km neðan brúar, og F-sýni
við austurbakka nærri Skaftafelli. í töflu 1 má
sjá, að þessar þrjár tökuaðferðir gefa mjög
mismikinn svifaur og eru Sl-sýnin, sem eiga
að gefa nákvæmustu útkomu, með áberandi
langmestan svifaur.
Aurburðarlyklar Skeiðarárhlaups 1976 (3.
og 4. mynd) sýna, að gott samband var milli
svifaurs og rennslis og lítill munur á svifaurs-
magni frá einum tökustað til annars. Munur á
svifaursmagni Sl- og S3-sýna er að mestu i
grófa hluta svifaursins. I hlaupinu 1972 var
samband svifaurs og rennslis hins vegar mjög
lélegt og svifaur mjög mismikill frá einum
tökustað til annars (5. mynd). Tveimur til
þremur dögum eftir hámark Skeiðarár-
hlaupsins 1972 jókst svifaursmagnið mjög
mikið í stuttan tíma (6. mynd). Svifaur í þess-
um aurtoppi var 80—90% dökkt gler með
sama ljósbroti og í ösku úr Grímsvötnum.
Enginn tilsvarandi aurtoppur fannst í hlaup-
inu 1976 (7. mynd).
Eftir hlaupið 1972 var mestur hluti hlaup-
farvegarins þakinn um 10 cm þykku, svörtu
sandmókenndu lagi. Ekkert slíkt lag var í far-
veginum eftir hlaupið 1976. Myndun svo fín-
kornótts lags í straumvatni er í mótsögn við
straumfræðileg lögmál. Nærri Útfalli var
rnikið af mjög aurblönduðum ís í og undir
svarta laginu. Þessi ís innihélt álíka mikið af
uppleystum efnum og hlaupvatnið. Sýnishorn
af jökulís, sem tekin voru meðan á hlaupinu
stóð innihéldu margfalt minna af uppleystum
efnum eða álíka og vatn Skeiðarár milli
hlaupa. ísinn virðist því vera frosið hlaupvatn,
grunnstingull.
Á 9. mynd sést, að lofthiti hefur hvað eftir
annað farið niður fyrir frostmark, einkum
meðan 1972-hlaupið var í rénun, og þannig
skapast aðstæður fyrir grunnstingulsmyndun.
Á 8. mynd sést, að aur í grunnstinglinum
(SKÚ-4) hefur mjög álíka kornastærðarskipt-
ingu og botnefnið SKÚ lag 1 (svarta lagið).
SKG á 8. mynd sýnir kornastærðardreifingu
eðlilegs botnefnis Skeiðarár á þessum slóðum,
en það er miklu grófara en svarta lagið. Á
meðan hlaupið 1976 stóð yfir var lofthiti yfir-
leitt um 8°C og komst aldrei nærri frostmarki,
svo að grunnstingull gat ekki myndast.
Sú skýring er sett fram, að í hlaupinu 1972
hafi orðið mikil grunnstingulsmyndun, sem
hafi sett þetta lag á botninn og um leið valdið
breytilegu svifaursmagni frá einum tökustað
til annars. Grunnstingulsmyndun getur sam-
kvæmt þessu skýrt mjög fínkornótt lög i ýms-
um fornum straumvatnasetum.
3
JÖKULL 30. ÁR 33