Feykir - 13.08.2003, Blaðsíða 4

4 FEYKIR 27/2003
Nýsköpunarverkefnið „Til móts við söguna“
Kristborg Þórisdóttir og bandaríski fornleifafræðingurinn Douglas J. Bolander eru meðal
þeirra er vinna að Hólarannsókninni.
Fomleifarannsóknimar sem þessi árin er unnið að á Hól-
um, hafa nokkur áhrif út í samfélagið og m. a. er i
vinnslu skemmtilegt nýsköpunarverkefni sem tengist
rannsóknunum. Það er Sigrún Fossberg Amardóttir 28
ára húsmóðir og leikskólakennaranemi sem vinnur að
verkefninu en hún fékk þá hugmynd í mars sl. að gera
fomleifarannsóknir áhugaverðar og aðgengilegar gmnn-
skólanemum, í þeim tilgangi að vekja þannig áhuga
þeirra á sögunni og átthagatengslunum. Sigrún sótti um
styrk til Nýsköpunarsjóðs vegna þessa verkefnis sem
hún hefur unnið að á Hólum í sumar. Verkefnið heitir
„Til móts við söguna” - Fomleifarannsóknir á Hólum í
Hjaltadal gerðar aðgengilegar íyrir böm. Það em
Nýsköpunarsjóður og Byggðasafn Skagfirðinga sem
styrkja verkefnið, sem metið er þriggja mánaða vinna.
„Þetta er búið að vera geysi-
lega skemmtilegt að vinna hér í
sumar og verkefnið er mjög á-
hugavert. Eg hef fulla trú á að
því verði vel tekið þegar það
verður fullbúið, það skapi nýja
vídd hjá bömum og unglingum
sem eru að velta fyrir sér lífinu
á jörðinni fyrr og nú, þessu ei-
lífðar íhugunarefni”, segir Sig-
rún.
Sigrún segir að það sé svo-
lítið skrítið að hugsa til þess að
áhuginn sinn hafi beinst að
þessu sviði. „Þegar ég var í
grunnskóla hafði ég ekki
minnsta áhuga á sögu og fannst
hún frekar leiðinleg. Svo þegar
ég kom í Fjölbrautaskólann og
Þór Hjaltalín núverandi minja-
vörður kenndi mér, þá fór hann
með okkur í vettvangsferð á
gamla þingstaðinn í Hegranesi.
Þá gekk hann um svæðið og
rifjaði upp söguna, hvað þama
hafði gerst fyrir langa löngu, og
þá var eins og sagan opnaðist
iyrir mér. Ég þakka Þór eigin-
lega það að ég fékk þessa hug-
mynd að verkefninu í vetur,
þessi sögufræðsla sem ég fékk
frá honum hefur blundað í mér
þennan tíma, segir Sigrún en
það er einmitt Þór og Ragn-
heiður Traustadóttir fomleifa-
ffæðingur forstöðumaður Hóla-
rannsóknanna, sem em um-
sjónarmenn Sigrúnar í verkefit-
Það er skemmtilegt að
glugga í þessa nýju kennslubók
fyrir böm í fomleifafræði. Sig-
rún nálgast viðfangsefnið á
skemmtilegan hátt og skýrir á
einfaldan máta hvemig fom-
leifafræðingar vinna og til-
ganginn með rannsóknunum.
Gluggum aðeins í texta „Til
móts við söguna” sem kannski
á þó eftir að taka eilitlum breyt-
ingum, áður en ffágangi er lok-
ið.
Jörðin okkar er búin að vera
til í mörg ár, margar aldir og
þúsundir ára. Það er erfitt að
gera sér grein fyrir svo mörg-
um ámm. Hvert æviskeið er
Sigrún Fossberg Arnardóttir vinnur að verkefninu á Hólum, seni ætlað er að gera forn-
leifarannsóknir áhugaverðar og aðgengilegar grunnskólanemum, í þeim tilgangi að vekja
þannig áhuga þeirra á sögunni og átthagatengslunum.
bara agnar pínu brot af öllum
þessum milljón ámm.
Eins og eitt lítið sandkom í
fjöm - ja eða eitt skref af öllum
skrefum sem þú hefur stígið
yfir ævina.
Hvert skref skilur eftir sig
fótspor, rétt eins og hvert ævi-
skeið skilur eftir sig leifar.
Jörðin geymir margar gerð-
ir af jarðlögum og þar er hægt
að finna margskonar vísbend-
ingar sem gefa okkur innsýn í
menningu fyrri tíma.
En getur þú hjálpað fom-
leifafræðingum að rannsaka
fyrri tíma?
Hólar í Hjaltadal er gamalt
biskupssetur. Það var i kring-
um árið 1100 að fólk krafðist
þess að settur yrði biskupsstóll
á Norðurlandi. I fyrstu vildi
enginn gefa jörðina sína en að
lokum gaf Illugi Bjamason,
sem var prestur á Hólum jörð-
ina sína undir biskupssetur.
Það gerði hann „ fyrir guðs
sakir og nauðsynja heilagrar
kirkju”.
Minjamar sem koma úr
jörðinni em gamlar og frá mis-
munandi tímabilum. Þess
vegna þurfa fomleifaffæðingar
að beita nokkmm aðferðum til
að skera úr um aldur minjanna.
Að skoða jarðlög er ein að-
ferð sem fomleifafræðingar
notast við. Hægt er að sjá hvort
búið er að hreyfa við jarðlagi
eins og sést á myndinni á blað-
síðu 3, þar sem grafin hafa ver-
ið niður leirbrot. Þar sést að
jarðlagið hefur verið hreyff til.
Hér á Islandi er gott að
skoða jarðlögin með tillit til
hvenær eldfjöllin okkar hafa
gosið. Eftir hvert eldgos verð-
ur til gjóska sem dreifist yfir
jörðina, líkt og það sé stráð
hveiti yfir gólf.
Þegar unnið er að fomleifa-
uppgreftri er athugað hvort
hægt sé að finna fræ, plöntu-
leifar, skordýraleifar og þ.h.
Þannig er hægt að segja til um
hvaða gróður óx á svæðinu og
jafnvel gefið vísbendingar um
loftslag og veðurfar á mismun-
andi tímum. Einnig má fá hug-
myndir um notkun jurta í
gamla daga sem skepnufóðurs
og til heimilishalds. Leifar
jurta sem em ftamandi í ís-
lensku umhverfi, geta sagt
okkur til um hvort íslendingar
hafi keypt jurtir sem gefa tilefni
til að álykta um erlend sam-
skipti og styðja vísbendingar
um viðskiptatengsl.
Við Hólarannsóknina starfa
margir sérfræðingar, einn af
þeim er Steve, hann tekur sýni
úr jarðveginum og vinnur með
hann.
Fyrst fer hann á vettvang og
tekur sýni í fötur. Síðan bleyt-
ir hann upp í jarðveginum
þannig að fræin fljóta ofan á
vatninu, síðan er flotið sigtað,
þurrkað og skoðað í víðsjá.
Leifar af skordýmm geta
sagt til um hvaða tegundir hafi
lifað á ákveðnu svæði eða í til-
teknuhúsi. Eins geta skordýra-
leifar sagt fyrir um aðstæður
þar, t.d raka og hitastig. Slíkar
upplýsingar gera fomleifafræð-
ingum kleift að skera úr um
hvort tiltekið mannvirki hafi
verið útihús eða mannabústað-
ur. Til em tegundir skordýra
sem einungis lifa á og með
mönnum og aðrar sem aðeins
hafast við hjá tilteknum dýra-
tegundum.
Það er auðveldara að sjá
hvaða hlutir það em sem finn-
ast ef maður hefúr séð þá áður.
En þá er líka gaman að láta
hugann reika; skildi þessi lykill
hafa gengið að skúffú, kistli
eða hurð? Hver skyldi hafa
verið eigandi hans, skyldi það
hafa verið biskup á Hólum eða
vinnuhjú?
Feykir næst 27. ágúst