Bændablaðið - 25.06.2015, Side 44

44 Bændablaðið | Fimmtudagur 25. júní 2015
Æviafurðaeinkunn fyrir mjólkurkýr
Hollendingar hafa um áratuga
skeið staðið flestum öðrum
fremur í mjólkurframleiðslu.
Það sem mér hefur alltaf þótt
einkenna þeirra rannsóknarstörf
í nautgriparæktinni, sem ég
held ég þekki frekast eitthvað til
þarlendis, er hin mikla áhersla á
hagnýtingu á niðurstöðum, að þær
komi sem fyrst og best til nota í
fjósinu.
Í nýlegri alþjóðlegri rannsókna-
skýrslu um nautgriparækt rekst ég
á grein eftir einn af þessum þekktu
hollensku nautgripasérfræðingum.
Þarna birtist allt í einu ljóslifandi
ein þeirra hugmynda sem ég
óneitanlega velti oft fyrir mér en
kom aldrei til framkvæmda frekar
en mörgu öðru. Á þeim tíma að vísu
var rannsóknarþekking okkar varla
næg til þess að það væri mögulegt.
Það sem hér um ræðir er
ævieinkunn um afurðir kúanna. Hann
telur að með þessu séu ráðunautar
loksins komnir með í hendurnar
nákvæmlega tölurnar sem bændurnir
hafi mikinn áhuga á að ræða og
skoða. Hér eru flestir hlutir komnir í
fullt samhengi. Þessi einkunn mælir í
raun hvers má vænta um dætur hvers
og eins nauts um æviafurðir þeirra,
hve miklar þær verða og yfir hve
langt framleiðslutímabil.
Kostnaður vegna
viðhalds og endurnýjunar
mjólkurkúastofnsins
Ég vil aðeins reyna hér á eftir að
gera grein fyrir hvernig þetta er gert
vegna þess að ég sé ekki betur en
okkur eigi hvað úr hverju að vera
mögulegt að nýta þessa hugmynd
að fullu. Áður vil ég víkja að þeim
þætti sem ef til vill er hvað veikasti
þáttur hjá íslenskum bændum í mati
á framleiðsluhagkvæmni en kemur
um leið mjög að hugsuninni að baki
þessari einkunn.
Hér á ég að sjálfsögðu við kostnað
vegna viðhalds og endurnýjunar
mjólkurkúastofnsins. Að sjálfsögðu
er ekki ástæða eða rými til að fjalla
ítarlega um þetta efni, aðeins að
benda á örfáar staðreyndir sem
liggja fyrir. Þróun á aldri á kvígum
þegar þær bera fyrsta kálfi hefur á
síðustu áratugum verið ískyggileg.
Ég fæ ekki betur séð að bændur úr
mínu æskuhéraði nái varla í dag
því meðaltali sem ég tel mig hafa
alist upp við fyrir fimm áratugum.
Þá var staðan í sumum öðrum
héruðum að vísu ákaflega bágborin
þar sem fjöldi bænda stjórnuðust
af úreltum hefðarhugmyndum í
þessum efnum. Uppeldi og aðbúnaði
verður að vísu að haga það vel
að kvígurnar séu tilbúnar fyrir
framleiðslu við tveggja ára aldurinn.
Uppeldið er framtíðarfjárfesting
þar sem seint mun vera viturlegt að
stjórnast af misskilinni sparsemi.
Viðbótarmjólkurskeið er alltaf
verðmætt hjá kúnni sem komin er í
framleiðslu. Þar þarf ekki að leggja í
viðbótarkostnað vegna uppeldis. Þó
að ég verði manna síðastur til að neita
því að talsverður árangur hafi náðst í
ræktunarstarfinu í nautgriparæktinni
á síðari árum þá eru þær framfarir
ekki það ævintýralegar að aukin gæði
á nýjum grip fari framúr hagnaði
af að geta haft grip, sem þegar er
kominn í framleiðslu, í framleiðslu
eitt mjólkurskeið til viðbótar og sé
hraust og heilbrigð (hér fer eðlislæg
góð ending að skipta verulegu máli).
Því miður held ég að menn séu
slegnir einhverri glýju trúi þeir slíku.
Með lækkandi burðaraldri kvígnanna
og betri endingu skapast svigrúm
til vals ásetningskvígnanna í stað
þess að setja á hverja fædda kvígu (í
fullri alvöru mega kúabændur velta
fyrir sér hvort þeir við aðstæður hér
á landi hefðu ekki jafnvel meira
að sækja í þetta en kyngreiningu á
sæði). Síðast og ekki síst þá skapar
minna uppeldi aukið rými í fjósi og
sparnað í fóðurnotkun. Til skamms
tíma var mjólkurframleiðendum
vegna framleiðslutakmarkana ef til
vill haldið um of frá að velta þessum
þætti fyrir sér. Með ótakmörkuðum
framleiðsluheimildum eins og
nú er fær þetta gríðarlega aukið
vægi, mögulega hafa sumir bændur
gleymt því. Ef til vill hefðu margir
bændur góðan arð af því að taka upp
reiknivél, jafnvel með samvinnu
við ráðunaut sinn, og velta aðeins
fyrir sér þeim möguleikum sem
mögulega liggja þarna ónotaðir
í fjósinu hjá honum. Látum nú af
þessu rausi og snúum okkur að
hvernig Holllendingarnir reikna
ævieinkunnina í sinni nautgriparækt.
Einkunnir Holllendinga reiknaðar
á nokkuð annan hátt
Gögnin sem þeir nota við að reikna
einkunn eru þeir öll með í höndunum.
Þetta eru kynbóta einkunnir fyrir
framleiðslu eiginleikana, mjólkurmagn
og magn af mjólkurfitu og
mjólkurpróteini.
Hér eru einkunnir Holllendinga
reiknaðar á nokkuð annan hátt
en gerist hér. Þeir nota svonefnt
mælidagalíkan sem er það sem
almennt er orðið víðast hvar erlendis.
Það er frábrugðið okkar útreikningum
að því leyti að hér er mjólkurmagn
metið á grunni framleiðslunnar í heild
yfir mjaltaskeiðið. Í mælidagalíkani
er hins vegar metin einkunn fyrir
mánaðarlega mælidaga frá byrjun til
loka mjólkurskeiðsins og þær síðan
á réttan hátt vegnar saman í einkunn
fyrir mjólkurskeiðið allt. Vonandi
kemur nýr og ferskur maður til að
vinna þetta hér þannig að þetta verði
unnið á þennan hátt einnig hér sem
allra fyrst.( Þó að það komi ekki
við því sem hér er rætt vil ég samt
búast við að í sambandi við mat á
júgurhreysti út frá frumutölu höfum
við ef til vill enn meira að vinna með
mælidagslíkani).
Þessi munur í útreikningum
á magneiginleikum kemur
hins vegar að næsta atriðinu í
útreikningum Hollendinganna. Þar
kemur að upplýsingum um lögun
mjólkurlínuritsins, hefur kýrin flata
eða bratta mjólkurkúrfu? Þetta fá
þeir sjálfkrafa fram við útreikninga
sína á grunni mælidagalíkansins.
Auk þess reikna þeir einnig
mjólkurmagnseinkunn fyrir þrjú
fyrstu mjólkurskeiðin eins og hér er
gert og nýta upplýsingarnar þaðan við
mat breytinga á mjólkurskeiðum.
Í þessum efnum er ég ekki
alveg tilbúinn að gleypa öll rök
Holllendinganna hrá um það hvað
breytingar milli mjólkurskeiða segja
okkur í raun. Með hverju ári sem
líður sannfærist ég hins vegar meira
og meira um að sú ákvörðun Ágústar
og mín að skoða mjólkurskeiðsnyt á
hverju þrem fyrstu mjólkurskeiðunum
sem sjálfstæða eiginleika var miklu
framsýnni en við sjálfir gerðum okkur
grein fyrir þá. Meðan ég var að vasast
í nautgriparækinni fyrir allmörgum
árum var ég nokkrum sinnum búinn
að skrifa um það að breytingar í
afurðum á milli mjólkurskeiða væri
áreiðanlega talsvert ættgengur þáttur
sem þörf væri á að skoða og meta
betur hvað þar er mögulega verið að
mæla og hvernig síðan mætti nýta
þær upplýsingar í ræktunarstarfinu.
Eins og margt annað komst þetta
aldrei í verk hjá mér og ekkert hef
ég séð frá þeim sem við þessum
verkum tók um að þau hafi eytt tíma
í að hugleiða það. Hafa vafalítið líkt
og ég kynntist verið yfirsett öðrum
verkefnum. Holllendingarnir gera
ráð fyrir að mjólkurskeið eftir þriðja
mjólkurskeiðið hegði sér líkt og það
gerir. Í raun þekki ég engar erlendar
rannsóknir þar um enda orðið ákaflega
valið gagnasafn að vinna með sem
erfitt er að meðhöndla tölfræðilega.
Til að sannreyna hvaða vit væri
í þessum útreikningum sínum báru
Holllendingarnir saman einkunnir
nautanna og rauntölurnar afurða hjá
dætrunum. Til að vaða ekki reyk
vegna ónákvæmni í talnasafninu
gerðu þeir kröfur um að hið minnsta
væru fyrir hendi upplýsingar fyrir
förgun 150 dætra nautsins. Sambandið
þarna á milli reyndist mjög sterkt.
Athygli vekur hinn gífurlegi munur
á dætrahópunum í æviafurðum
dætranna en hann var á bilinu 20–40
þúsund kg af mjólk
Þá er notað kynbótamat um
endingu sem aðeins þarf að umreikna
og umbreyta í dagafjölda þegar
ævilíkur eru metnar. Síðasti þátturinn
er síðan frjósemieinkunn en hún er hjá
þeim eins og okkur metin á grunni
bils á milli burða og þarf því aðeins
að breyta henni í dagafjölda.
Eins og ég hef bent á þá eigum við
að hafa nánast allt í höndunum til að
yfirfæra þessa aðferð Holllendinganna
til okkar. Þar bíður að mínu viti
tæplega annað en að hefjast handa.
Ég held að við mundum finna sama
ávinning og þeir. Við værum komnir
með tölur sem bæði bændur og
ráðunautar skilja báðir eins og eru
áhugaverðar. Þannig skapast árangur
í framhaldinu.
Þegar ég er að ljúka greininni
lendir inn á borð hjá mér hefti af
tímariti ræktenda svartskjöldóttu
kúnna (SD) í Danmörku. Það sem þar
vekur athygli er að enginn þáttur er þar
plássfrekari en umfjöllun sem lýtur að
endingu kúnna. Gríðarlega margt er
þar af áhugaverðu efni, bæði þarlendu
og sem þeir hafa sótt til annarra landa.
Áhugavert hefði verið að endursegja
sumt af því en verður ekki gert hér.
Áherslur á endingu kúnna skilar
sér í framleiðslunni
Eitt skal samt nefna að á síðustu
misserum hefur landsmet í
æviafurðum verið að falla með
nokkurra mánaða millibili hjá þessu
langútbreiddasta kúakyni í Danmörku.
Þetta er ákaflega sterk vísbending þess
að áherslur á endingu kúnna skili sér
af fullum þunga í framleiðslunni. Nýja
landsmetið hjá þeim eru rúmlega 184
þúsund kg af mjólk og er greinilegt
að íslenskar kýr eiga smávegalengd
þangað enn.
Í lokin verð ég að víkja að
ákveðnum ummælum í frásögn frá
aðalfundi ræktunarfélagsins sem
koma fram í blaðinu. Það kemur að
vísu ekki við efni þessarar greinar en
snýr verulega að því sem ég hef verið
að skrifa að undanförnu hér í blaðinu.
Þar segir að umtalsvert hafi dregið úr
áhuga hjá dönskum mjólkurbændum
í nýtingu blendingsræktar vegna
þess gríðarlega forskots sem
svartskjöldóttu kýrnar hafi náð með
stofnstærð sinni og möguleikum á að
taka í notkun val á grunni úrvals út
frá erfðamenginu allnokkrum árum á
undan hinum kynjunum. Þetta segir
okkur víst að einhver sannleikur er
að baki tröllasögum um möguleika
þessa í ræktunarstarfinu sem ég hef
áður verið að ýja að.
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins
Jón Viðar Jónmundsson
Ráðunautur hjá RML
jvj@bondi.is
Hér má sjá einn Íslandsmeistara í æviafurðum. Það er Hrafnhetta 153 í Hólmum í A-Landeyjum sem var 18 vetra
að meðaltali á ári. Mynd / MHH
Starfsfólk óskast
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins óskar eftir að ráða tvo starfsmenn til
að sinna verkefnum og ráðgjöf í nautgriparækt. Ráðningin er til eins árs
með möguleika á framlengingu.
Ábyrgðarsvið, menntun og hæfniskröfur:
• Skal hafa lokið háskólaprófi í búvísindum eða annari sambærilegri
menntun. Framhaldsmenntun á sviði kynbóta, fóðrunar, aðbúnaðar,
frjósemi, nautakjötsframleiðslu eða annara þátta er tengjast
framleiðsluferlum í nautgriparækt æskileg.
• Mun starfa með faghópi nautgriparæktar og fóðrunar og vinna sem hluta
af ráðgjafateymi sem sinnir alhliða ráðgjöf til kúabænda með sérstaka
áherslu á ráðgjöf í fóðrun, frjósemi og kynbótum sem og almennri ráðgjöf
til kúabænda
• Vinna að þróun og sölu á ráðgjöf á landsvísu og á það jafnt við um
sérhæfða ráðgjöf sem og aðkomu að heildstæðri og þverfaglegri ráðgjöf
í samstarfi við aðra starfsmenn RML
• Við leitum að einstaklingum með brennandi áhuga á nautgriparækt í
sínum víðasta skilningi og hafa metnað og frumkvæði sem nýtast til að
byggja upp þekkingu sem nýtist til að efla búgreinina.
• Áhersla er lögð á skipulögð vinnubrögð og hæfni í mannlegum
samskiptum auk þess sem að viðkomandi þarf að halda utan um
og stýra verkefnum innan fyrirtækisins samkvæmt vinnuferlum
verkefnastjórnunar
• Kemur að öðrum verkefnum á einstökum fagsviðum sem starfsmaður
hefur sérþekkingu til að gegna eftir því sem starfsaðstæður leyfa á
hverjum tíma
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarnins er framsækið ráðgjafarfyritæki í eigu
bænda og leggur metnað sinn í að viðhalda faglegri og óháðri ráðgjöf til
aðila innan landbúnaðarins. Fyrirtækið er með starfstöðvar víðsvegar um
landið en nánari upplýsingar um starfsemina má finna á vef þessrml.is .
Upplýsingar um starfið eru veittar með tölvupósti í gegnum netföng
Karvels L. Karvelssonar (klk@rml.is) eða Gunnfríðar E. Hreiðarsdóttur (geh@
rml.is ). Umsóknarfrestur er til 15. júlí Umsækjendur eru vinsamlega beðnir
um að sækja um starfið á vef RML. www.rml.is. Umsóknum skulu fylgja
upplýsingar um menntun og starfsferil umsækjanda ásamt upplýsingum
um umsagnaraðila.