Þjóðmál - 01.09.2008, Page 94

92 Þjóðmál HAUST 2008
stefnurnar. með. almennum. hætti,. leitast.
er. við. að. draga. fram. einkenni. þeirra. og.
sérkenni,. sögulegt. samhengi. þeirra. og.
tengsl. við. þjóðfélagslegar. hræringar. og.
rökstyðja. matið. með. dæmum. úr. skrifum.
íslenskra.talsmanna.þeirra ..Einnig.er.sýnt.
hvernig. þær. tengjast. og. fléttast. saman. í.
sumum. tilvikum,. t .d .. frjálslynda. stefnan,.
þjóðernisstefna.og. framfaratrú ..Tímabilið.
sem. tekið. er. fyrir. nær. frá. hefðbundnum.
lokum. upplýsingartímans. á. Íslandi,. um.
1830,. fram. til. þess. að. Íslendingar. hlutu.
fullveldi. 1918 .. Innan. þess. má. greina.
ákveðna. tvískiptingu,. annars. vegar. tíma-
bilið.frá.1830.til.1870.og.hins.vegar.eftir.
það ..Útbreiðsluleiðir.stefnanna.eru.einnig.
raktar,.en.ástæða.er.til.að.árétta.að.hér.er.
um.að.ræða.fjölþjóðlegar.hugmyndastefnur.
sem.berast.hingað. frá.útlöndum,.gjarnan.
með. viðdvöl. í. Kaupmannahöfn,. fyrir.
tilstilli. Íslendinga. sem. hafa. kynnst. þeim,.
unnið. úr. þeim. eða. bara. misskilið. þær ..
Áhrif. þeirra. voru. mismikil,. sumar. urðu.
fyrirferðarmeiri. en. aðrar,. jafnvel. þótt.
ekki. væri. nema. vegna. eins. áhrifamikils.
talsmanns.hér. á. landi ..Þær. sýna. ágætlega.
að.Íslendingar.voru.í.tengslum.við.erlenda.
hugmyndastrauma,.og.að. tómt.mál.er.að.
tala.um.að. skýra. sögu. Íslendinga. án.þess.
að.líta.til.alþjóðlegs.samhengis ..
Erlendir straumar og íslenzk viðhorf.fjall-
ar.um.13.hugmyndastefnur.af.ólíkum.toga.
í. jafnmörgum. köflum. sem. eru. reyndar.
misítarlegir. og. mislangir .. Í. inngangi. er.
fyrst. gerð. grein. fyrir. markmiðum. og.
skipulagi.bókarinnar,.og.en. síðan.baksviði.
og.útbreiðsluleiðum.stefnanna ..Þegar. inn-
gangi.sleppir.tekur.við.rækileg.greinargerð.
fyrir. upplýsingarstefnunni. fram. til. 1830.
og. framhaldi. hennar. í. ýmsum. stefnum.
19 ..aldar.sem.fjallað.er.um.síðar.í.bókinni ..
Rætt. er. um. langtímaáhrif. hennar. í. hinu.
tiltölulega. frumstæða. íslenska. samfélagi.
og. færð. rök. fyrir. því. að. ýmis. stefnumið.
hennar. náist. ekki. fyrr. en. um. 1900 .. Þessi.
umfjöllun.myndar.bakgrunninn.fyrir.hinar.
stefnurnar. tólf,. sem.fjallað. er.um.hverja. á.
fætur.annarri ..Í.framhaldi.af.upplýsingunni.
er. nokkuð. ítarlega. rætt. um. frjálslyndu.
stefnuna. sem. átti. áhrifamikla. talsmenn.
meðal. Íslendinga. á. 19 .. öld,. þá. kemur.
rómantíska. stefnan. og. hughyggjan. og. í.
framhaldi. af. þeim. þjóðernishyggjan. sem.
einnig.fær.ítarlega.umfjöllun ..Síðan.er.fjall-
að.í.styttra.máli.um.ýmsar.trúarstefnur.og.
bindindishreyfinguna,. en. hugmyndafræði.
ungmennafélagshreyfingarinnar. fær. drjúga.
umfjöllun .. Kvenréttindastefna,. jafnaðar-
stefna. og. samvinnustefna. fá. ámóta. langa.
umfjöllun,. en. georgismi. og. pósitífismi.
ásamt. raunsæisstefnu.heldur.minni ..Lest-
ina. rekur.umfjöllun.um.darwinismann.og.
áhrif.hans ..Í.lokin.eru.dregnar.saman.niður-
stöður ..
Í.þessu.viðfangi.hlýtur.fjöldi.stefnanna.
að. vekja. nokkra. athygli .. Flest. erum. við.
líklega. vön. að. hugsa. um. 19 .. öldina. sem.
tímabil. þjóðernishyggju. og. rómantíkur.
með.kannski.einu. skoti.af. raunsæisstefnu.
eða. kvenréttindastefnu. þegar. nær. dregur.
aldamótunum,.en.hér.er.fjallað.um.margar.
fleiri. stefnur,. sumar. vel. þekktar. og. al-
mennar,.eins.og.upplýsingin.og.frjálslynda.
stefnan,.aðrar.sérstakari.eins.og.ýmsar.trú-
arstefnur. og. ungmennafélagshreyfingin ..
Þótt. hér. séu. á. ferðinni. hugmyndir. af.
ýmsu. tagi,. stjórnmálahugmyndir,. trúar-
hugmyndir,. vísindalegar. hugmyndir,. trú.
á. framfarir,. er. ekki. gerður. skýr. greinar-
munur. á. eðli. stefnanna,. þ .e .. hvort. þær.
eru. einkum. pólitískar,. vísindalegar,. bók-
menntalegar.eða.félagslegar,.heldur.litið.á.
þær.allar.sem.hugmyndastefnur ..Áherslan.
er.þó.eðli.málsins. samkvæmt.á.viðtökum.
og. áhrifum. stefnanna,. en. ekki. á. því. að.
greina.þær.og.ræða,.t .d ..frá.heimspekilegu.
sjónarmiði .. Eins. og. annað. hefur. þessi.
aðferð.bæði.kosti.og.galla.og.það.sem.eru.