Morgunblaðið - 03.10.2016, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 3. OKTÓBER 2016
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Enn er óljóstum hvaðverður
helst tekist á í
kosningum í haust.
Kjósendur eru alltaf ráðgáta, en
hún er óvenjusnúin núna. Það
er örðugt að taka kannanir al-
varlega sem segja að fjórð-
ungur kjósenda muni kjósa Pí-
rata. Enginn kjósandi veit fyrir
hvað sá flokkur stendur. Þetta
með niðurhalið heldur ekki
vatni. Fáir skilja hvernig flokk-
urinn velur sína frambjóðendur.
Síðustu snúningar Pírata
sýndu að þeir töldu sér heimilt
að rekja atkvæði í „leynilegum“
kosningum svo að yfirstjórn
flokksins sæi hver hefði kosið
hvern og gæti því úrskurðað
hvort „smölun“ hafi átt sér stað.
Lýðræðið er ungt fyrirkomulag,
en „smölun“ kjósenda er jafn-
gömul því. Eins mætti setja
reglur um að þeim sem færu
með fjallkóngi í göngur yrði
refsað stunduðu þeir smölun og
að banna þær í kosningum. Pí-
ratar virðast ekki átta sig á að
smölun nær aldrei lengra en að
kjörstaðnum. Í kjörklefanum
eru kjósendur einir. Það héldu
kjósendur í prófkjöri Pírata líka
allt þar til nú í haust.
Píratar eru ekki íslensk upp-
finning. Slíkum flokkum skaut
áleiðis upp í stjörnuhimininn
víðar, þar með talið í Þýska-
landi. En þar hafa menn séð að
flokkurinn gengur ekki upp sem
stjórnmálasamtök. Það sást t.d.
á seinustu fylkiskosningum í
Berlín. Píratar
misstu þar nærri
80% fylgis síns og
hurfu út af fylkis-
þinginu.
Sigmundur Davíð Gunnlaugs-
son var í gær felldur sem foringi
Framsóknarflokksins. Aðalsig-
urvegarinn var „RÚV“ sem
staðið hefur fyrir herferð gegn
Sigmundi. Hinn var Sigurður
Ingi. Að undanförnu hefur verið
hamrað á, að Sigurður hafi
„staðið sig mjög vel sem for-
sætisráðherra.“ Það mun helst
hafa verið eftir að tilkynnt var
um haustkosningar og ríkis-
stjórnin breytti sjálfri sér í
starfsstjórn. Það gæti farið vel
á því að stjórnmálafræðingar
háskólanna könnuðu nú hver af
þeim 29 mönnum, sem gegnt
hafa embætti forsætisráðherra
á Íslandi, hafi staðið sig best
sumarmánuðina á valdaskeið-
inu.
Þótt þessi sumarafrek Sig-
urðar Inga, sem gott væri að fá
nánari fréttir af, hafi hjálpað
honum til að leggja Sigmund, þá
dró þó drýgst að kveinka sér
undan því að fá aðeins 15 mín-
útna ræðutíma en formaður
hefði talað í 60. Árið 1991 fór
fram kosning um formann í öðr-
um flokki og formaðurinn þar
talaði svo sem í hefðbundinn
klukkutíma og áskorandinn
kannski fimmtung af því. Sá
hafði ekki rænu á að skæla yfir
því, enda var farið eftir leik-
reglum, rétt eins og hjá Fram-
sókn nú.
Áfram virðist allt
snúast um ekki neitt}Staðan er síst ljósari
Theresa May,forsætisráð-
herra Bretlands,
hefur nú sagt að
útgönguferli lands-
ins úr Evrópusam-
bandinu hefjist fyrir lok mars
á næsta ári. Frá þeim tíma
hafa Bretland og ESB tvö ár til
að semja um skilmála úrsagn-
arinnar.
Mikill hræðsluáróður var
rekinn fyrir Brexit-kosning-
arnar, en hrakspárnar hafa
sem kunnugt er ekki gengið
eftir. Með úrsögn skapast á
hinn bóginn margvísleg tæki-
færi fyrir Breta sem þeir þurfa
að reyna að nýta sér sem best.
Eitt þessara tækifæra er á
sviði sjávarútvegs, en undan-
farna áratugi hafa Bretar þurft
að búa við afleita stefnu Evr-
ópusambandsins í sjávar-
útvegsmálum.
Í nýrri skýrslu Institute of
Economic Affairs, sem samin
er af Philip Booth, prófessor
og yfirmanni rannsókna hjá
IEA, er fjallað um tækifæri
Breta í sjávarútvegsmálum
eftir útgöngu úr ESB. Þessi
skýrsla er afar
áhugverð fyrir Ís-
lendinga, þar sem
Booth mælir með
að Bretar taki upp
fiskveiðistjórnar-
kerfi að íslenskri fyrirmynd.
Hann bendir á að kerfi ESB
hafi brugðist og leitt til ofveiði
og óhagkvæmni í greininni, en
að íslenska leiðin, með afla-
hlutdeildarkerfi þar sem eru
framseljanlegar og varanlegar
veiðiheimildir, hafi reynst hag-
kvæm og stuðli að sjálfbærri
nýtingu fiskistofnanna. Með ís-
lenska fyrirkomulaginu séu
það hagsmunir sjávarútvegs-
ins að fara vel með fiskistofn-
ana, sem er afar mikilvægt fyr-
ir þjóðir sem byggja afkomu
sína að stórum hluta á sjávar-
útvegi.
Það er vissulega sérkenni-
legt að á sama tíma og mælt er
með því erlendis að tekið verði
upp fiskveiðistjórnarkerfi að
íslenskri fyrirmynd skuli
nokkrir þeirra flokka sem
bjóða fram til Alþingis hafa á
stefnuskrá að kollvarpa kerf-
inu.
Mælt er með því að
Bretar taki upp ís-
lenska kvótakerfið}
Fyrirmynd í sjávarútvegi
H
ugsjónin á að vera hornsteinn
stjórnmálanna. Þegar ákvarð-
anir eru teknar á Alþingi sem
varða alla hina í samfélaginu sé
það gert með ákveðið endatak-
mark í huga. Allar ákvarðanir séu miðaðar við
það hvert samfélagið á að stefna.
Er stefnt að auknu frelsi fyrir fólkið, því
treyst til að taka eigin ákvarðanir og hafi
svigrúm frá ríkisvaldinu til að elta drauma
sína á Íslandi? Eða er stefnt að frekari for-
ræðishyggju, þar sem ríkið hefur hendur í
nær öllum þáttum mannlegs lífs, hefur vit fyr-
ir þegnum sínum og býr til ástand þar sem
enginn má skara fram úr því allir verða að
vera jafnir — sælir í sameiginlegri eymd?
Eða er jafnvel stefnt að einhvers konar gulln-
um meðalvegi sem ná á til breiðari hóps?
Kjósandinn á að geta staðið frammi fyrir skýrum val-
kostum þegar hann gengur til kosninga og velur hvert
hann vill stefna, í hvernig samfélagi hann vill að börnin
sín alist upp í. Hann á að geta treyst því að þeir stjórn-
málaflokkar sem boða ákveðna stefnu standi svo við
hana þegar á hólminn er komið, þegar fulltrúar flokks-
ins standa í ræðustól Alþingis og hagsmunahóparnir
liggja við fótskör þeirra, allir með mismunandi kröfur
um alls konar. Þá á kjósandinn að geta verið rólegur í
hjarta sínu með að hinn kjörni fulltrúi haldi sig við hug-
sjónir sínar og því sem hann lofaði að stefna að í aðdrag-
anda kosninganna.
Kjósandinn ætti að geta verið viss um að stjórn-
málaflokkur sem lofar að standa vörð um ein-
staklingsfrelsi, viðskipta- og athafnafrelsi,
tryggi það á öllum stigum samfélagsins.
Málaflokkarnir sem stjórnmálamenn hafa á
borði sínu eru vissulega ekki allir jafnaðkall-
andi eða stórir en hin svokölluðu „litlu
frelsismál“ mega ekki gleymast. Því litlu
málin verða oft þau stóru þegar betur er að
gáð.
Tryggja verður til dæmis að ríkisvaldið
standi ekki í verslunarrekstri og að menn fari
ekki í fangelsi við það eitt að selja vínflösku
úti á götu. Að þeir sem fæðast sem annað kyn
en þeir upplifa sig þurfi ekki, frekar en aðrir,
að skrá kyn sitt hjá ríkisstofnun — að ríkið
setji ekki merkimiða á alla einstaklinga og
flokki þá niður, bæði eftir nafni og kyni.
Að fólk af sama kyni geti átt barn án þess
að fara í fjölmiðlastríð við ríkisvaldið til að fá nafn
beggja foreldra, af sama kyni, á fæðingarvottorðið. Að
fangelsin séu ekki fyllt af fólki sem ákvað að neyta eins
vímuefnis í stað annars, sem ríkinu var ekki þóknanlegt
— kannabis en ekki sígarettur. Að allir landsmenn séu
ekki þvingaðir til að greiða fyrir áskrift að ákveðinni
sjónvarpsstöð sem ríkisvaldið heldur úti. Að fólki sé ein-
faldlega frjálst að velja hvort það greiðir fyrir Útsvarið
eða frönsku kvikmyndina frá 8. áratugnum.
Það er gott að hafa hugsjónirnar í huga, hvort sem
þær eru litlar eða stórar, þegar gengið verður til kosn-
inga í lok mánaðarins — bæði frambjóðendur og kjós-
endur. laufey@mbl.is
Laufey Rún
Ketilsdóttir
Pistill
Höfum hugsjónirnar í huga
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Anna Lilja Þórisdóttir
annalilja@mbl.is
Kostnaður á hvern grunn-skólanema er afar mis-munandi eftir skólum oglandshlutum og dæmi eru
um að nemandi í einum skóla kosti
um sjö sinnum meira en nemandi í
öðrum skóla. Stærð skóla skiptir
talsverðu máli í þessu sambandi, en
þess fyrir utan
hefur margt
áhrif, eins og t.d.
hvaða þjónustu
skólarnir veita,
en hún er mis-
mikil. Þá getur
verið allt að
fimmtánfaldur
munur á
rekstrarkostnaði
grunnskóla á
hvern íbúa í sveit-
arfélagi. Hér er verið að tala um
beinan rekstrarkostnað, þ.e. búið er
að draga frá skólaakstur og svokall-
aða innri leigu.
Hagstofa Íslands birti í síð-
ustu viku upplýsingar um meðal-
kostnað á grunnskólanema í sept-
ember 2016. Sú tala er byggð á
ársreikningum sveitarfélaga fyrir
síðasta ár og tekið var tillit til verð-
lagsbreytinga fram í september.
Þegar verðlagsbreytingum hafði
verið bætt við var niðurstaðan sú
að hver nemandi hefði kostað
1.791.292 krónur en án þeirrar við-
bótar var meðalrekstrar-
kostnaðurinn á nemanda 1.651.002
kr. fyrir árið í fyrra.
Í lykiltölum úr rekstri sveitar-
félaga fyrir árið 2015 kemur fram að
dýrustu grunnskólanemendurnir í
fyrra voru í Árneshreppi, þar sem
rekstrarkostnaður á hvern var tæp-
ar 5,5 milljónir. Minnst kostaði hver
nemandi í Garðabæ, eða 1.027.000
krónur. Athygli vekur að stærsta
sveitarfélagið, Reykjavík, er með
nánast sama kostnað á nemanda og
sveitarfélög sem eru talsvert minni,
eins og t.d. Grindavík og Akureyri,
þar sem hver nemandi kostar þús-
und krónum meira á ári en reykvísk-
ur nemandi.
Talsverður munur er líka á milli
einstakra skóla. Þannig kostar
6.395.000 kr. að kenna hverjum nem-
anda í Grunnskólanum Hofgarði en
937.000 kr. að kenna hverjum nem-
anda í Melaskóla. Munurinn er
næstum því sjöfaldur.
Rekstrarkostnaður grunnskóla
á hvern íbúa sveitarfélaga er sömu-
leiðis mishár. Hæstur er hann í
Reykhólahreppi, 628.000 krónur, og
lægstur í Tjörneshreppi, þar sem
hann er 41.000, um 15 sinnum lægri.
Stærð sveitarfélaga virðist heldur
ekki skipta öllu máli í þessu sam-
bandi, því kostnaður á hvern íbúa í
Reykjavík er talsvert hærri en í
mörgum minni sveitarfélögum eins
og t.d. Fjallabyggð og Reykjanesbæ.
Mismikil þjónusta
„Þar sem nemendur eru mjög
fáir verður meðalkostnaður á hvern
og einn alltaf miklu hærri en þar
sem þeir eru fleiri,“ segir Valgerður
Freyja Ágústsdóttir, sérfræðingur á
hag- og upplýsingasviði Sambands
íslenskra sveitarfélaga. „Það er
stærðarhagkvæmni í þessu eins og
mörgu öðru, þótt það sé ekki algilt.“
Valgerður segir samanburð
sem þennan þjóna ýmsum tilgangi
og hvorki sveitarfélög né einstakir
skólar ættu að hræðast hann.
„Svona samanburður er góður fyrir
sveitarfélögin, þannig geta þau t.d.
séð hvað nemendur í skólum af sam-
bærilegri stærð í öðrum sveitar-
félögum kosta. En það er að ýmsu að
hyggja í þessu og það þarf að hafa í
huga að eðlilegar skýringar geta
verið á muninum.“
Í þessu sambandi bendir Val-
gerður á að þjónustan sem einstakir
skólar veita sé mismikil. Til dæmis
reki sumir skólar sérdeildir fyrir
nemendur úr fleiri skólum í sama
sveitarfélagi, það hafi áhrif á
rekstrarkostnað viðkomandi skóla og
þar með verði hver og einn nemandi í
þeim skóla dýrari en ella. „Þetta er
lögbundin þjónusta sem kostar mis-
mikið og það eru ekki til nein opinber
viðmið um hver rekstrarkostnaður
skóla á að vera,“ segir Valgerður.
Einn nemandi getur
kostað á við sjö
Rekstarkostnaður nokkurra sveitarfélaga á hvern grunnskóla-
nemanda 2015
Dýrustu og ódýrustu nemendurnir 2015 eftir skólum
Rekstrarkostnaður vegna grunnskóla á hvern íbúa í nokkrum
sveitarfélögum 2015
0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000
0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000 7.000
0 100 200 300 400 500 600 700
Upphæðir eru í þúsundum króna. Heimild: Lykiltölur úr rekstri sveitarfélaga 2015.
Árneshreppur
Borgarfjarðarhreppur
Kaldrananeshreppur
Súðavíkurhreppur
Reykjavíkurborg
Kópavogsbær
Grindavíkurbær
Garðabær
Grunnskólinn Hofgarði Hornafirði
Finnbogasstaðaskóli Árneshreppi
Grunnskólinn Raufarhöfn Norðurþingi
Grunnskóli Borgarfjarðar Borgarfjarðarhreppi
Melaskóli Reykjavík
Garðaskóli Garðabæ
Réttarholtsskóli Reykjavík
Flataskóli Garðabæ
Reykhólahreppur
Árneshreppur
Hvalfjarðarsveit
Þingeyjarsveit
Reykjanesbær
Vestmannaeyjabær
Seyðisfjarðarkaupstaður
Tjörneshreppur
Valgerður Freyja
Ágústsdóttir