Morgunblaðið - 03.10.2016, Blaðsíða 27

MENNING 27
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 3. OKTÓBER 2016
ræddra þjóða sem hafa búið inni í
miðju þjóðahafinu og haldið í
tungu sína og menningu og verið
stoltar af uppruna sínum. Verið til
án þess að við höfum haft hug-
mynd um það.“
Er menning Róma mjög frá-
brugðin okkar?
„Sannarlega, menning þeirra er
mjög frábrugðin okkar. Þegar
Rómar eru annars vegar hef ég
oft spurt mig hvað það er sem
veldur því að þeir halda svo fast í
menningu og siði sem gerir þá að
jaðarfólki í öðrum samfélögum
þegar samlögun myndi sópa
vandamálum og ómældri þjáningu
úr úr lífi þeirra. Rómaþjóðin er
ekki örþjóð, hún telur sennilega
um 10 milljónir manns, bara í
Evrópu. „Hvað er þjóð?“ Þetta er
líka pæling um þá spurningu. Er
þjóð bara fólk sem býr í sama ríki
og talar sömu tungu? Eða er þjóð
fólk sem býr við sama menningar-
arf?“
Aðgreinandi
sameiningartákn
Hver er niðurstaða þín?
„Hún er sú að þjóð sé fólk sem
skilgreinir sig sem þjóð með sam-
eiginlega menningu eða annað sem
greinir það („okkur“) frá þeim
sem eru fyrir utan („hinum“). Hef-
ur einnhver sameiningartákn sem
eru aðgreinandi út á við en samein-
andi inn á við. Hugsanlega talar
það sömu tungu en það þarf þó
ekki að vera.“
Hvernig hefur þú ferðast um
þessi lönd?
„Ég ferðast þetta með ýmsum
hætti, yfirleitt með lest eða í rútu.
Í mörgum af skipulegum ferðum
mínum hef ég komið við hjá þess-
um þjóðum og fengið fulltrúa
þeirra til að segja frá menningu
þeirra og sögu. Þannig hef ég farið
í heimsóknir til Rómaþorpa og
einnig Pomaka í fjöllum Búlgaríu
og Kasjúba í Póllandi og á fleiri og
fleiri staði.“
Hefur þú dvalið á þessum stöð-
um til að kynnast viðkomandi sam-
félagi betur?
„Sums staðar hef ég komið mjög
oft, svo sem til Kasjúba. En til
annarra staða sjaldnar. Ég hef
heillast af Póllandi og ferðast þang-
að bæði eigin vegum og einnig sem
fararstjóri. Sérgrein mín í sögu er
félagsleg og pólitísk átök í sam-
félögum á nítjándu og tuttugustu
öld. Fyrir mann sem hefur áhuga á
þessu sviði er Pólland algjör gull-
kista, einkum í lok tuttugustu ald-
ar. Alþýðuhreyfingin Samstaða hóf
að brjóta niður Alþýðulýðveldið
Pólland árið 1980. Þá heyrðust
fyrstu brestirnir í grunnstoðum
austurblokkarinnar sem átti eftir
að leiða til falls hennar 1989 til
1991. Fall múrsins hófst sem sagt
ekki í Berlín 1989 heldur í Póllandi
níu árum áður.“
Eru mikil samfélagsleg átök inn-
an þeirra hulduþjóða sem þú hefur
skoðað?
„Nei, ég held að það sé ekki al-
gengt að það séu hörð átök innan
samfélaga hulduþjóðanna. Það er
oftar að þær eigi misjafnlega auð-
velt með að búa í samfélagi við
aðrar þjóðir. Lengi hef ég verið
gagnrýninn á margt varðandi Evr-
ópusambandið en það verð ég að
segja að það hefur greitt götu
þessara þjóða og menningar
þeirra. Reyndar finnst mér það
skipta sköpum í framtíðarhorfum
og „lífslíkum“ hulduþjóða í Evr-
ópu.“
Er þessi nýja bók þín hentug til
þýðingar?
„Rit af þessu tagi eins og ég hef
skrifað hefur ekki komið út í Evr-
ópu svo ég viti og ég veit að það er
áhugi fyrir efninu. Svo er spurning
hvernig mér hefur tekist til. Nú
kemur bókin út og svo verður að
sjá hvert framhaldið verður.“
Morgunblaðið/Golli
„Ég ferðast þetta með ýms-
um hætti, yfirleitt með lest
eða í rútu. Í mörgum af
skipulegum ferðum mínum
hef ég komið við hjá þess-
um þjóðum og fengið full-
trúa þeirra til að segja frá
menningu þeirra og sögu,“
segir Þorleifur.
Into the Wind! er sýning á sjón- og
frásagnarlist úr norrænum barna-
og unglingabókmenntum, sem
verður opnuð í Norræna húsinu í
dag. Alls taka 17 listamenn frá níu
löndum þátt í sýningunni. „Nor-
rænar bókmenntir og myndskreyt-
ingar hvetja börn til að hugsa og
þróa ímyndunarafl sitt, hvetja þau
til að vera hugrökk, óheft og frjáls
í hugsunum sínum og tilfinningum,
alveg eins og vindurinn! En það er
einmitt þaðan sem titill sýningar-
innar kemur,“ segir Sigurður
Ólafsson, verkefnastjóri bók-
menntaverðlauna Norðurlanda-
ráðs.
Sýningin er samstarfsverkefni
kulturkind og Norræna hússins og
var fyrst sett upp af kulturkind á
Norrænum bókmenntadögum fyrir
börn og ungmenni, í Berlín í sum-
ar. „Á sýningunni má finna úrval
þess besta sem er í gangi í nor-
rænum myndskreytingum í barna-
bókmenntum í dag og stór hluti
verkanna hefur verið tilnefndur til
barnabókaverðlauna Norður-
landaráðs,“ segir Sigurður.
Á sýningunni má finna upphaf-
legar teikningar listamannanna,
fyrir utan nokkrar sem eru tölvu-
teiknaðar. Allar bækurnar sem
teikningarnar koma við sögu í eru
einnig til sýnis og hægt er að
blaða í þeim. „Þetta er sýning fyr-
ir alla fjölskylduna og við reynum
að stilla hæðina á myndunum
þannig að þær séu ekki of lágar
fyrir fullorðna en heldur ekki of
háar fyrir börnin,“ segir Sigurður.
Sýningin stendur yfir hér á landi
til 29. október og mun svo ferðast
áfram um víða veröld til ársins
2018. Sýningin verður opnuð
klukkan 17, allir eru velkomnir og
boðið verður upp á léttar veit-
ingar. erla@mbl.is
Ljósmynd/Norræna húsið
Myndskreytingar 17 listamenn sýna verk sín á sýningu um sjón- og frá-
sagnarlist úr norrænum barna- og unglingabókmenntum í Norræna húsinu.
Myndir sem auka
ímyndunaraflið
 Into the Wind! í Norræna húsinu
Leið okkar liggur suður eftir
Krímskaga um frjósamt akur-
lendi. Við sólarupprás þennan
morgun má sjá landið vakna,
rökkrið og næturdöggina víkja
fyrir geislum sólar, fólk
er komið á stjá og líf
hefur færst í þorpin. Á
nýplægðum ökrum
bograr fólk við ein-
hverja sýslan og kúa-
gæslumenn hafa tekið
til við starfa sinn sem
virðist fólginn í því einu
að bíða. Okkur verður
starsýnt á gráar kofa-
byggingar sem standa
dreifðar á ökrum. Það er ómögu-
legt að geta sér til um hlutverk
þeirra, líkjast helst brunnhúsum.
Flestir kofanna virðast heldur
nýlegir og hlaðnir úr holsteini.
Sumir standa í þyrpingum en
aðrir líkjast einförum sem kjósa
að halda sig til hlés. Allir eiga
það sameiginlegt að vera svo litl-
ir að þar gætu tæpast fleiri en
tvær manneskjur staðið og senni-
lega ekki lagt sig. Notagildi
þeirra er afar órætt. Fæstir hafa
glugga. Það eitt er til marks um
að þetta séu „hús“, að hægt er að
ganga inn og út um dyr, en
margar virðast hurðarlausar.
Eins og gildir um flest annað í
samfélögum okkar manna eru
einhverjar ástæður fyrir því að
þessir kofar standa á ökrum.
Svars við spurningunni um til-
gang er að leita í sögu þjóðar
sem búið hefur á Krímskaga um
aldir og hefur stöðu frumbyggja.
Hversu margar aldirnar eru er
ekki vitað með vissu...
Við lok seinni heimsstyrjaldar
hefði mátt ætla að sovéskum
stjórnvöldum hefði verið í mun
að efla samstöðu innan ríkisins
og virkja sem flesta í þeirri upp-
byggingu sem var óhjákvæmileg
eftir hinar gríðarlegu fórnir sem
stríðið hafði kostað sovéskt sam-
félag. En því fór víðs fjarri. Í stað
þess að hvetja almenna borgara
til þátttöku í uppbyggingarstarfi
voru embættismenn, leyni-
lögregla og hermenn virkjuð til
víðtækra þjóðernishreinsana.
Hver sá sem ekki féll að staðal-
ímynd „hins venjulega“ átti á
hættu að vera sendur í útlegð á
steppur Mið-Asíu, á sífrera Síb-
eríu eða inn í eilífðina.
Víða í Sovétríkjunum var þó
ekki verið að bíða stríðsloka
enda sáu Stalín og nánustu sam-
starfsmenn hans hættulega and-
stæðinga í hverju horni. Aðfara-
nótt 18. maí 1944 var komið að
samfélagi Tatara á Krím og þeim
gefið að sök að hafa starfað með
nasistum. Þá nótt voru
híbýli þeirra umkringd
af sveitum úr Rauða
hernum og leynilögregl-
unni sem gengu hús úr
húsi og ráku fólk að
næstu járnbrautarstöð
og þar inn í gripavagna.
Svo hratt var gengið til
verks að innan þriggja
sólarhringa voru 367.967
Krím-Tatarar á leið í út-
legð og nauðungarvinnu, aðal-
lega í Úsbekistan og öðrum ráð-
stjórnarlýðveldum Mið-Asíu en
einnig í Síberíu. Leiðin var löng í
þétttroðnum vögnum án vatns og
matar á leið eitthvað sem enginn
vissi hvert lá eða hvenær myndi
enda. Þegar lestirnar komu á
leiðarenda má ætla að hátt í
helmingur farþega gripavagn-
anna hafi ekki verið með lífs-
marki. Af þeim sem lifðu ferðina
af dóu um 18% á næstu 18 mán-
uðum, þar af mikill fjöldi kvenna
og barna. 5) Aldagamalt menn-
ingarsamfélag var horfið.
Þessara atburða minntist
Krím-Tatarinn Jamala vorið
2016 í Stokkhólmi með Eurovisi-
onlagi sínu, 1944. Þegar evr-
ópskur almenningur leiddi Jam-
ölu til sigurs með sitt tregafulla
lag um örlög Krím-Tatara vant-
aði átta daga í að 72 ár væru liðin
frá því að fimm barna móðir með
barnaflokk sinn var flutt ásamt
þúsundum annarra í lokuðum
gripavögnum til Úsbekistan.
Konan, sem Jamala minntist með
þessum söng undir sterkum ta-
törskum áhrifum, var langamma
hennar, Nazylkhan.
...Og þá er komið að ráðgát-
unni um gráu kofana sem við
tókum eftir á sléttum ökrum
Krímskaga í byrjun þessarar
ferðar. Þeir stærstu eru „íbúðar-
hús“ þar sem réttlaust fólk lifir í
voninni um að mega búa frjálst á
ættjörð sinni. Hinir kofarnir,
sem kalla má táknræn hús, eru
reistir af fólki án ríkisfangs í
þeirri von að um síðir verði
frumvarp að lögum þar sem seg-
ir að Tatari sem sannað geti eign
sína á landi og húsnæði geti
fengið full borgararéttindi. Þá
fyrst væri útlegð heillar þjóðar á
enda.
Útdráttur úr bók
Þorleifs: Tatarar
MAMMA MIA – „Stórkostlegt“ HA Kastljós.
AUGLÝSING ÁRSINS – ★★★★ – M.G. Fbl.
MAMMA MIA! (Stóra sviðið)
Lau 1/10 kl. 20:00 93. sýn Lau 15/10 kl. 20:00 101. s. Lau 29/10 kl. 20:00 109. s.
Sun 2/10 kl. 20:00 94. sýn Sun 16/10 kl. 20:00 102. s. Sun 30/10 kl. 20:00 110. s.
Fim 6/10 kl. 20:00 95. sýn Fim 20/10 kl. 20:00 103. s. Fim 3/11 kl. 20:00 111. s.
Fös 7/10 kl. 20:00 96. sýn Fös 21/10 kl. 20:00 104. s. Fös 4/11 kl. 20:00 112. s.
Lau 8/10 kl. 20:00 97. sýn Lau 22/10 kl. 20:00 105. s. Lau 5/11 kl. 20:00 113. s.
Sun 9/10 kl. 20:00 98. sýn Sun 23/10 kl. 20:00 106. s. Fös 11/11 kl. 20:00 114. s.
Fim 13/10 kl. 20:00 99. s. Fim 27/10 kl. 20:00 107. s. Lau 12/11 kl. 20:00 115. s.
Fös 14/10 kl. 20:00 100. s. Fös 28/10 kl. 20:00 108. s.
Gleðisprengjan heldur áfram!
Blái hnötturinn (Stóra sviðið)
Lau 1/10 kl. 13:00 3. sýn Lau 8/10 kl. 13:00 5. sýn Lau 15/10 kl. 13:00 Auka.
Sun 2/10 kl. 13:00 4. sýn Sun 9/10 kl. 13:00 6. sýn Sun 16/10 kl. 13:00 7. sýn
Nýr fjölskyldusöngleikur byggður á verðlaunasögu Andra Snæs Magnasonar
Sending (Nýja sviðið)
Lau 1/10 kl. 20:00 10.sýn Fim 13/10 kl. 20:00 12.sýn
Sun 9/10 kl. 20:00 11.sýn Fim 20/10 kl. 20:00 13.sýn
Nýtt verk eftir Bjarna Jónsson
Njála (Stóra sviðið)
Mið 5/10 kl. 20:00 Mið 19/10 kl. 20:00 Sun 6/11 kl. 20:00
Mið 12/10 kl. 20:00 Mið 26/10 kl. 20:00
Njáluhátíð í forsal frá kl. 18:45. Kjötsúpa og fyrirlestur.
Hannes og Smári (Litla sviðið)
Fös 7/10 kl. 20:00 Frums. Lau 15/10 kl. 20:00 4. sýn Sun 23/10 kl. 20:00 7. sýn
Lau 8/10 kl. 20:00 2. sýn Sun 16/10 kl. 20:00 5. sýn Fim 3/11 kl. 20:00 aukas.
Fös 14/10 kl. 20:00 3. sýn Lau 22/10 kl. 20:00 6. sýn
Samstarfsverkefni við Leikfélag Akureyrar
Extravaganza (Nýja svið )
Fös 28/10 kl. 20:00 Frums. Sun 30/10 kl. 20:00 3. sýn Lau 5/11 kl. 20:00 5. sýn
Lau 29/10 kl. 20:00 2. sýn Fös 4/11 kl. 20:00 4. sýn Sun 6/11 kl. 20:00 6. sýn
Nýtt verk eftir Sölku Guðmundsdóttur
Brot úr hjónabandi (Litla sviðið)
Fös 4/11 kl. 20:00 Frums. Fim 17/11 kl. 20:00 7.sýn Sun 27/11 kl. 20:00 13.sýn
Sun 6/11 kl. 20:00 2.sýn Fös 18/11 kl. 20:00 8.sýn Lau 3/12 kl. 20:00 14.sýn
Mið 9/11 kl. 20:00 3.sýn Lau 19/11 kl. 20:00 9.sýn Þri 6/12 kl. 20:00 15.sýn
Fim 10/11 kl. 20:00 4.sýn Sun 20/11 kl. 20:00 10.sýn Fim 8/12 kl. 20:00 16.sýn
Lau 12/11 kl. 20:00 5.sýn Fös 25/11 kl. 20:00 11.sýn
Sun 13/11 kl. 20:00 6.sýn Lau 26/11 kl. 20:00 12.sýn
Átakamikið verk eftir Ingmar Bergman