Fréttablaðið - 27.10.2017, Blaðsíða 20

Í ágætri bók sinni um svarta víking­inn færir Bergsveinn Birgisson sterk rök fyrir því að velgengni fyrstu
landnámsmanna okkar byggðist á
þrælahaldi og arðráni auðlinda. Jafn­
framt nefnir Bergsveinn að á kristnum
tíma var tekið upp vistarbandið, sem
samsvarar nánast þrælahaldi.
Er á Íslandi enn í dag eitthvert form
þrælahalds? Já, fjölmargir Íslendingar
eru þrælar bankanna. Undirritaður,
sem býr erlendis, gerði samanburð á
lánskjörum, íslenskum, norskum og
dönskum. Af sambærilegum lánum
hvað varðar lánstíma er mánaðarleg
greiðsla á Íslandi um 0,8 prósent af
eftirstöðvum. Í Noregi og Danmörku
um 0,4 prósent. Samt er verðbólga
einnig í þeim löndum.
Ef stjórnvöld íslensk hefðu tekið
réttar ákvarðanir og sett betri lög á
sínum tíma, hefði ekki orðið hrun og
við hefðum sambærileg kjör og gerist
í nágrannalöndum okkar. Ef spurt er
hvers vegna þetta viðgengst er gjarnan
svarað að þetta sé vegna lífeyrissjóð­
anna eða íslensku krónunni að kenna.
Forsætisráðherrann okkar hefur
komið auga á allt það fé sem er fólgið
í bankakerfinu, enda augljóst á ofan­
sögðu að þar safnast fé sem er jú grund­
völlur fyrir sverar bónusgreiðslur. Jafn­
framt spáði hann því í blaðaviðtali að
líklegast mundi græðgi á Íslandi leiða
aftur til hruns.
Það er hlutverk stjórnvalda að setja
réttlátan ramma um mannlífið. Það er
hægt að setja lög gegn okri og lög sem
hindra þá gráðugu. Sama hvers vegna
við búum við okurvexti þurfa komandi
stjórnvöld að leiðrétta ranglætið, það
er þeirra hlutverk. Fjöldi fólks flutti
burt frá landinu eftir hrun og margir
eru enn reiðir yfir hversu fjarri jafn­
ræðisreglu var sótt að fólki. Fyrir margt
af þessu fólki er útilokað að flytja heim
aftur vegna aðstæðna heima.
Nú er tími kosningaloforða. Verður
raunin sú að við taki tími svikinna
loforða? Takið þið stjórnmálamenn
ykkur tak varðandi réttlætismál, láns­
kjör, nýja stjórnarskrá, málefni eldri
borgara og öryrkja.
Hvatning til
stjórnmálamanna
Hallgrímur
Axelsson
Tromsø
Klúbburinn Geysir er virkni­úrræði fyrir fólk með geðrask­anir og hefur starfað á Íslandi
frá 1999. Á þessum árum hefur margt
breyst til hins betra í meðferð geð­
sjúkra á Íslandi. Það framsýna fólk
sem ruddi brautina fyrir stofnun
klúbbsins á miklar þakkir skildar,
enda er klúbburinn fyrsta úrræði
sinnar tegundar á Íslandi þar sem
skapaður er grundvöllur fyrir endur­
hæfingu geðsjúkra utan hefðbund­
inna geðdeilda sjúkrahúsanna.
Klúbburinn Geysir var aðili að
International Center for Clubhouse
Development sem komið var á fót
árið 1994 en nafni þess breytt í Club­
house International árið 2013. Club­
house International hefur starfað sem
regnhlífarsamtök vottaðra klúbbhúsa
til þess að efla samskipti og sýn sam­
takanna til framtíðar, auk þess að
stýra fræðslu, ráðgjöf og upplýsinga­
gjöf til klúbbhúsa um allan heim.
Þegar Klúbburinn Geysir var stofn­
aður var ætíð markmiðið að gera
hann fullgildan innan klúbbhúsa­
hreyfingarinnar með því að sækja um
vottun, jafnframt því að slík vottun
yrði vegsauki og gæðaviðurkenn­
ing á starfi hans á Íslandi. Í janúar á
þessu ári fékk klúbburinn vottun í
fjórða sinn til þriggja ára. Að baki
vottuninni liggur mikil vinna og sjálfs­
rýni félaga og starfsfólks klúbbsins á
starfsemi hans. Að sjálfsögðu er þessi
viðurkenning hvatning fyrir félaga og
starfsfólk klúbbsins til að halda góðu
starfi áfram og slaka ekki á kröfunum.
Í átján ár hefur klúbburinn stutt
félaga til virkni á vinnumiðuðum degi
í klúbbnum þar sem þátttaka í starf­
inu er einn grundvöllur þess að ná
árangri, bæði í samskiptum og dagleg­
um verkum. Í framhaldi af veru sinni í
klúbbnum er fólk tilbúnara til þess að
stíga öruggari skrefum úti í samfélag­
inu, bæði í vinnu og námi, og öðlast
þannig betri lífsgæði í fjölbreytilegum
aðstæðum daglegs lífs. Klúbburinn
Geysir tekur vel á móti þér. Ef þú átt
við geðræn veikindi að stríða eða átt
í kröppum dansi af geðrænum toga
er þér velkomið að hafa samband.
Sjá nánar á: http://kgeysir.is/.
Klúbburinn Geysir
með þér út í lífið
Benedikt
Gestsson
aðstoðarfram-
kvæmdastjóri
Klúbbsins
Geysis
Haustfundaröð Samtaka atvinnulífsins  var auglýst með miklum glæsibrag og
þess getið að auk kaffis og meðlætis
yrði boðið upp á krassandi umræð­
ur. Einn slíkur fundur var haldinn á
Akureyri og þangað mætti ég eins og
fjöldi annarra og hlustaði með and­
akt á þrjá talsmenn þessara virtu
heildarsamtaka útlista af mikilli
íþrótt ástandið í efnahagsmálum,
hagvöxt, gengi íslensku krónunnar,
verðbólgu og horfur á vinnumark­
aði. Allt ósköp notalegt með mynd­
um og gröfum í hæsta gæðaflokki
ásamt með mikilli mælsku um að
varðveita verði stöðugleikann og
gæta þess að þjóðarskútan hall­
ist ekki enda sýni reynslan að þá
geti verið stutt í að hún fari á hvolf
með óskaplegum afleiðingum. Þess
vegna yrði að fara að öllu með gát
því þrátt fyrir gott ástand í dag væru
blikur á lofti.
Margt var skynsamlega sagt í
þessum framsögum. Þó saknaði ég
þess að þau nefndu ekki einu orði
hvaða áhrif minnsti gjaldmiðill í
veröldinni – íslenska krónan – hefur
haft og mun að óbreyttu hafa á efna­
hagsmál Íslendinga og lífskjör þegn­
anna. Ekki varð undrun mín minni
þegar við upphaf hinnar „krassandi
umræðu“ var tekið fram að ekki
væri ætlast til þess að fundarmenn
færu að ræða hvaða þýðingu það
gæti haft til framtíðar að taka upp
evru eða annan öflugan gjaldmiðil.
Nei, það var einfaldlega ekki á dag­
skránni og þaðan af síður hvað biði
íslensks atvinnulífs ef við gengjum
í ESB.
Hafa ekki þennan valkost
Ég vakti athygli á því á fundinum að
í heil fimmtíu ár hefði ég hlustað á
svipaðar ræður og boðið var upp á
þessa morgunstund og ekkert nýtt
hefði komið fram þó umbúðirnar
hafi verið óvenju glæsilegar í þetta
sinn. Ég spurði hverju þessi þögn
um ofangreindan valkost sætti og
hafði þá í huga að flest stærri fyrir­
tæki hér á landi hafa tekjur sínar
í erlendri mynt og færa allt sitt
bókhald í evrum eða dollurum en
greiða svo starfsmönnum sínum
laun í íslenskum krónum. Minni
fyrirtæki og launþegar hér á landi
hafa ekki þennan valkost en eru
neydd til að velkjast í áratugi um
úfinn sjó á hinni örlitlu fleytu sem
íslenska krónan er.
Nei, þetta má auðvitað ekki ræða
á virðulegum fundum SA en hjala
frekar um trausta efnahagsstjórn
um borð í þessari kænu sem vill
til að siglir lygnan sjó um þessar
mundir. En svo gerist það sama og
gerst hefur síðustu áratugina. Blikur
hrannast upp á loftið, það fer að
hvessa og litla þjóðarfleytan tekur
miklar dýfur og er hvað eftir annað
við það að velta á hliðina og sökkva
með manni og mús. En í stað þess
að skoða aðra möguleika má aðeins
tala um siglingu í logni og forðast
að ræða valkosti sem hafa reynst
öðrum þjóðum vel í úfnum sjó.
Ekki einu sinni að ræða það – jafnvel
ekki á samkomum sem bjóða upp á
„krassandi umræður“.
Þegar ég gekk út af fundinum sæla
hugsaði ég með mér: „Maður á auð­
vitað ekki að tala um snöru í hengds
manns húsi.“
Hin krassandi umræða
Ragnar
Sverrisson
kaupmaður á
Akureyri Ekki varð undrun mín minni
þegar við upphaf hinnar
„krassandi umræðu“ var tek-
ið fram að ekki væri ætlast
til þess að fundarmenn færu
að ræða hvaða þýðingu það
gæti haft til framtíðar að taka
upp evru eða annan öflugan
gjaldmiðil.
Um daginn hitti ég sænsk hjón sem komu hingað til lands í stutt frí. Við tókum tal saman
og ræddum dágóða stund um stjórn­
mál á Íslandi og í Svíþjóð og muninn
á stjórnmálamenningu landanna.
Konan sem er hagfræðingur hafði
komið til Íslands fyrir tveimur árum
og lenti þá fyrir tilviljun á Alþingis­
rásinni þegar hún var að horfa á sjón­
varp. Hún sagðist ekki hafa skilið allt
sem fram fór en gat ekki betur séð en
að þingmenn væru reiðir og atyrtu
hver annan úr ræðustóli og furðaði
sig á þessu háttalagi.
Í Svíþjóð beri stjórnmálamenn
virðingu fyrir pólitískum andstæð­
ingum sínum og geri sér far um að
vera kurteisir og málefnalegir. Ég
upplýsti hjónin um að líklega hefði
hún hitt á dagskrárlið sem sumir
kalla „hálftíma hálfvitanna“ og að
hér væri rík átakahefð í stjórnmálum
– stóryrði, persónuníð og skætingur
einkenndu stjórnmálaumræður á
Íslandi.
Lýsandi dæmi um þetta eru niðr­
andi ummæli fyrrverandi mennta­
málaráðherra um sérfræðing hjá
Merrill Lynch bankanum sem varaði
Íslendinga við skömmu fyrir banka­
hrunið 2008. Ráðherrann lýsti því
yfir að maðurinn vissi ekkert í sinn
haus og þyrfti greinilega á endur­
menntun að halda en hafði varla
sleppt orðinu þegar bankarnir féllu
með brauki og bramli.
Eftir þessa tölu setti viðmælendur
mína hljóða um stund en hjónin
spurðu síðan hvort ég kynni ein­
hverjar skýringar á því hvers vegna
íslensk stjórnmál væru þessu marki
brennd. Algeng skoðun er sú að
„ósiðirnir“ í umræðunni eigi sér
menningarlegar rætur. Til dæmis
hefur Ólafur Þ. Harðarson, prófess­
or í stjórnmálafræði við H.Í., bent á
að „ef við berum okkur saman við
Norðurlöndin þá erum við með
svipað regluverk en samt þróast
stjórnmálin hjá okkur öðruvísi. Það
hefur mikið að gera með söguna og
hvað verður venjuleg hegðun innan
kerfisins og í rauninni stjórnmálasið­
menning …“
Að mati Ólafs er enginn hægðar­
leikur að breyta umræðuhefðinni.
„Fyrsta skrefið er að tala um þetta.“
Bæði fræðasamfélagið og almenn­
ingur geti hér gegnt veigamiklu
hlutverki en mikilvægast sé „að
stjórnmálamennirnir átti sig á þessu
sjálfir“ (Fréttatíminn, 4. maí 2012).
Fátt bendir þó til að þeir muni gera
það í bráð eða lengd. Þrátt fyrir
góðan ásetning fólks sem tekur sæti
á Alþingi er eins og það gangi í björg
og komi út aftur sem umskiptingar.
Núna síðast Guðmundur Stein­
grímsson, stofnandi og fyrrverandi
þingmaður Bjartrar framtíðar. Hann
einsetti sér að breyta starfsanda og
vinnulagi Alþingis til hins betra en
rankaði á endanum við sér í foraðinu
miðju.
Á hinn bóginn eru aðrir sem líta
svo á að umræðusiðirnir séu ekki
einvörðungu menningarleg afurð
heldur ráðist jafnframt af kerfis­
lægum þáttum s.s. skipulagi og
starfsháttum á vinnumarkaði, stofn­
anafyrirkomulagi stjórnmálanna,
viðteknum hagstjórnaraðferðum
og skipan flokkakerfisins. Þeirra á
meðal eru Guðmundur Jónsson, pró­
fessor í sagnfræði við H.Í., og Stefanía
Óskarsdóttir, dósent í stjórnmála­
fræði við sama skóla.
Aðhaldstæki
Fulltrúar Pírata taka í sama streng og
halda því fram að rót vandans liggi í
stjórnkerfinu sem bjóði heim óheftu
meirihlutaræði. Öndvert við Ólaf Þ.
Harðarson, sem telur að vandinn
verði ekki leystur með kerfisbreyt­
ingum, hafa þeir lagt til að sett verði
í stjórnarskrá ákvæði um þjóðar­
atkvæðagreiðslur til að stemma stigu
við yfirgangi meirihlutans gagnvart
minnihlutanum. Slíkt ákvæði, sem
heimilaði tilgreindum minnihluta
Alþingis og/eða hópi kjósenda að
fara fram á þjóðaratkvæðagreiðslu í
umdeildum málum, er öðrum þræði
hugsað sem aðhaldstæki gagnvart
meirihlutanum.
Píratar binda einnig vonir við
að ákvæði sem þetta stuðli að
bættum samskiptum milli stjórnar
og stjórnar andstöðu í þinginu.
Sambærilegt ákvæði er að finna í
Stjórnarskrá fólksins sem var sam­
þykkt með 67,5% greiddra atkvæða
í ráðgefandi þjóðaratkvæðagreiðslu
árið 2012.
Niðurstöður gagnmerkrar saman­
burðarrannsóknar á stjórnmálaum­
ræðum í nokkrum löndum renna
stoðum undir fyrirkomulag af þessu
tagi. Til grundvallar rannsókninni,
sem unnin var af alþjóðlegu rann­
sóknarteymi með aðsetur í Sviss,
liggja stofnana­ og atferliskenningar
í félagsfræði, greining stjórnmála­
fræðingsins Arends Lijphart á sam­
keppnis­ og samvinnustjórnkerfum
og kenningar á sviði rökræðulýð­
ræðis.
Eitt mikilvægt einkenni sam­
vinnustjórnkerfa samkvæmt Lijp­
hart eru aðhaldstæki á borð við
þjóðaratkvæðagreiðslur. Rannsókn­
in leiðir m.a. í ljós að þegar minni­
hlutinn getur skotið umdeildum
málum í þjóðaratkvæði skapar það
hvata og/eða knýr meirihlutann til
að koma fram við minnihlutann af
meiri virðingu en ella og jafnvel taka
tillit til sjónarmiða hans ólíkt því
sem tíðkast í stjórnkerfum þar sem
slíkt er ekki til staðar.
Það er t.d. borðleggjandi að ef
nýja stjórnarskráin hefði verið í gildi
þegar breyting á lögum um stjórn
fiskveiða var samþykkt á Alþingi
vorið 2013 hefði stjórnarmeiri­
hlutinn verið gerður afturreka með
málið eða séð sig knúinn til að miðla
málum eða semja við minnihlutann.
Tæplega 15 prósent kjósenda höfðu
mótmælt þessari ákvörðun með því
að rita nafn sitt á undirskriftalista
og skoðanakannanir sýndu að þorri
landsmanna var mótfallinn laga­
breytingunni.
Íslensk stjórnmálaumræða
og ný stjórnarskrá
Stefán
Erlendsson
stjórnmála-
fræðingur
2017
2017
Byggjum allt Ísland
Opna þarf augun fyrir frjálsum handfæraveiðum Pírata, og
að milljarðar lífvera, td. fiskseiði og fiskegg, fela sig á botni
fiskimiða okkar, til að verða ekki étin af stærri fiskum.
Allt þetta líf er óvarið fyrir þungum veiðarfærum,
dregnum af togveiðiflota okkar dag og nótt.
Fiskimiðin eru eilífðarvél, sem við getum nýtt að eilífu,
en í dag getur vélin ekki brauðfætt þessa örþjóð.,
Sandsíli
2 7 . o k t ó b e r 2 0 1 7 F Ö S t U D A G U r20 S k o ð U n ∙ F r É t t A b L A ð i ð
2
7
-1
0
-2
0
1
7

0
4
:2
8
F
B
0
5
6
s
_
P
0
3
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
3
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
2
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
2
5
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
E
1
5
-5
A
3
8
1
E
1
5
-5
8
F
C
1
E
1
5
-5
7
C
0
1
E
1
5
-5
6
8
4
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
6
B

F
B
0
5
6
s
_
2
6
_
1
0
_
2
0
1
C
M
Y
K