Land & synir - 01.03.1998, Blaðsíða 7

MEÐ ÖLIUM TILTÆKUM RÁÐUM: Sumir kvikmyndagerðarmenn vita að þú þarft
að vera tilbuinn til aðgera hvað sem er til að fáþínu fraingengt. Stanley
Kubrick er hér að filina Dr. Strangelove.
Starfsumhverfi
kviUmynda-
gerðarmanna
íslenskum kvikmyndagerðarmönnum ætlar að reynast erfitt að bæta
starfsumhverfi sitt einsog aðrar stéttir og tilraunir til að auka framlag í
Kvikmyndasjóð bera sáralítinn árangur. Vandinn er enn og aftur pólitískt
viljaleysi og líka pólitískt skilningsleysi, því hagkvæmni þess að stórauka
framlög til kvikmyndagerðar á að vera augljós. En engin samtök
kvikmyndagerðarmanna virðast vera að vinna í málinu einsog stendur. Þetta
er patt-staða. Kvikmyndagerðarmönnum hefur allavega ekki tekist að vera
nógu sannfærandi til að laða að almanna fé og það
eru nokkrar megin ástæður fyrir því.
EFTIR EINAR ÞÓR GUNNLAUGSSON
Ifyrsta lagi er það ekki svo augljóst að
aukið framlag sé hagkvæmt því
kvikmyndagerð hefur ekki verið sett fram
sem iðnaður fyrst og fremst, og það helst
stóriðnaður. Tillögur um uppstokkun á
íslenskum kvikmyndaiðnaði virðast líka
þurfa að vera á barnamáli því hið
opinbera hefur hvorki trú né þekkingu á
íslenskum kvikmyndaiðnaði eða
kvikmyndaiðnaði yfirleitt og mikilvægi
hans.
í öðru lagi er menningarpólitík
sjóðsins kominn á eftirlaunaaldur og hún
dugar ekki ein og sér (Þetta tengist líka
'iðnaðarrökunum'). Samkvæmt mati
stjórnmálamanna, sem byggt er á
vanþekkingu, hefttr sjóðurinn strangt til
tekið nóg af peningum til að sinna
menningarhlutverki sínu. í heildina
flnnst þeim framlög til lista ásættanieg og
þau halda ekki vöku fyrir þeim.
í þriðja lagi virðist Kvikmyndasjóður
ekki fylgjast með tímanum. Hann hefur
enga stefnu, nema menningarpólitíkina,
og því erfitt að sjá hvers vegna ætti að
styrkja hann frekar. Og sjóðnum, líkt og
menningarsjóði auk úthlutunarnefnda,
hefur reynst erfitt að taka þátt í gagnrýnni
umræðu um störf sín.
Það að umsóknum sem ekki hljóta
styrk er ekki svarað, eru t.d. ekki nútíma
siðir. Fjöldi umsækjenda hefur lagt
margra ára vinnu í undirbúning og
bréflegt svar getur gefið umsækjanda
mikilvægar upplýsingar, t.d. um hver
stefna sjóðsins er, hvort handritið þurfi
meiri eða minni vinnu, hvort það eigi
'sjéns' seinna o.s.frv. Þetta myndi líka
gefa mjög gott tækifæri til umræðna um
sjóðinn, vinnubrögð og gefa nauðsynlegt
aðhald. Margt fleira hefur verið fundið
sjóðnum til foráttu sl. ár, en sjóðurinn
kvartar ævinlega undan stjórnvöldum og
peningaleysi. Þetta hefur hinsvegar átt
stóran þátt í því að svipta Kvikmyndasjóð
virðingu og trausti og dregið úr þrótt og
áhuga margra kvikmyndagerðarmanna til
þjappa sér saman á bakvið sjóðinn, flnna
leiðir til bæta afkomu hans og hafa
jákvæð áhrif á starfsumhverfi sitt. Til
hvers að reyna fá aukið fé í sjóð sem veit
ekki hvað hann vill, hefur enga stefnu, og
kann ekki nútíma vinnubrögð? Til hvers
að auka styrki til svona sjóðs? Um hann
er engin samstaða, hann hefur sundrað
en ekki sameinað.
Það er líka hætta á því að með þessum
vinnnubrögðum, auk fltils fjármagns, fái
sjóðurinn amatöríska áru gagnvart
erlendum fjárfestum.
BÍL
Dæmi um misheppnaða tilraun til að
fá aukið fé og skilning á stöðu
greinarinnar er yfirlýsing frá Bandalagi
íslenskra listamanna í júní 1996, um
framtíðarsýn fyrir innlenda kvikmynda-
gerð. Tillögur um kvikmyndamiðstöð,
uppstökkun sjóða, nýja tekjuliði og fleira
voru flestar ágætar. En BÍL leit ekki á
kvikmyndagerð sem iðnað, heldur gaf
sér óljósar menningariegar forsendur
fyrir því hvað kvikmyndagerð er (og er
þ.a.l. ekki hægt að tala mikið um þær),
og virtist Ieggja hana að jöfnu við
gallerístarfsemi og ljóðakvöld til að
viðhalda tungunni og sjálfstæðinu.
Verndun íslensks máls og heimspekirök
um mikilvæga stöðu smáþjóða hafa verið
góð og gild rök fyrir framlagi til lista, en
kemur kvikmyndagerð ekki við á þessu
stigi og hljómar einsog menningar-
forræðishyggja. Formaður BÍL, Hjálmar
H. Ragnarsson, sagði t.d. í útvarpi
snemma á þessu ári að ef kvikmyndir
yrðu gerðar á ensku hér á landi þá er
hætt á að þróunin yrði að næst væri
sjónvarpsefni gert á ensku, o.s.flv. Þetta
er að gera mönnum upp skoðanir og er
dæmi um hræðsluáróður sem hættir til,
auk óljóss menningarsnakks, að flækja
umræðuna og tefja fyrir heilbrigðri
meðgöngu nýrra vaxtabrodda í
kvikmyndaiðnaðinum.
Tlllaga
Það hefur aldrei vantað tillögur um
breytt og bætt kerfi og fátt er þar nýtt
undir sólinni. Við getum lnigsað okkur
að hér væri Kvikmyndastofnun íslands,
úthlutað úr kvikmyndasjóð á fjögurra
mánaðar fresti og umsóknargögn væru
aðeins handrit og synopsis. Uthlutunar-
nefnd væri stærri til að geta sinnt um-
sóknum allt árið um kring og nefndin
hefði á sínum snærum dramatúrga, þar á
meðal erlenda ef handrit berast á öðrum
tungumálum. Nefndin myndi svara öllum
umsóknum bréflega. Við getum líka
hugsað okkur að sjóðurinn myndi veita
áhættulán og styrki til undirbúnings og
handritaslírifa (blandað kerfi), styrki til
framleiðslu íslenskra mynda, og
áhættulán til framleiðslu á kvikmyndum
á erlendri tungu. Stofnunin byði upp á
námskeið, lögfræðiþjónustu og ráðgjöf
vegna dreifingaraðila, söluaðila (sales
agents), erlendra sjóða, umboðs-
skrifstofa, “bond” fyrirtækja, og fleira
sem kann að henta íslenskri kvikmynda-
gerð í dag.
Heimildarmyndir, stuttmyndir og
sjónvarpsefni væru undir sama þaki, en
önnur úthlutunarnefnd og aðrar
forsendur.
Önnur vinnubrögð
Takmarkið er meiri skilvirkni og
sparnaður. Ef við gefum okkur
fyrirkomulagið hér að ofan þá verður
vinnan við umsóknir minni og dreifist á
allt árið. Ekki veit ég hvers vegna það er
enn farið fram á fjárhagsáætlanir,
greiðsluáætlanir og annað í þeim dúr,
því engin ætti að leggja í þá vinnu fyrr en
mynd hefur raunhæfan möguleika til að
fara jafnvel aðeins í undirbúning. Það er
óraunhæft að ætlast til þess, og fyrir
þessu fyrirkomulagi hafa aldrei verið
nein haldbær rök.
Ein úthlutun á ári er Iíka óhentugt því
misjafnlega stendur á hjá fýrirtækjum.
íslensk kvikmyndagerð -bíómyndir-,
hefur þá sérstöðu í dag að hún
skipuleggur sitt starfsár í kringum eina
dagsetningu á meðan erlend fyrirtæki
hafa meira svigrúm. Auk þess geta rnenn
oft verið að sinna öðru á síðustu vikum
fyrir þennan eina umsóknarfrest og lent í
tímahraki.
Ef veitt eru áhættulán til undirbúnings
er hægt að fara sömu leið og MEDIA eða
byggja á svipuðu kerfi og Lánasjóður
ísl.námsmanna. Þar er annarsvegar að
áhættulánið sé borgað með öllu á fyrsta
tökudegi eða að lánið sé greitt í
samræmi við tekjur fyrirtækisins á svo og
svo löngu tímabili. Takmarkið er að auka
veltu á undirbúningsstigi sem við þurfum
svo mikið á að haltla. Það hlýtur að vera
forgangsatriði svo kvikmyndagerð hætti
að ýta ódýrum og ókláruðum handritum
í vinnslu til þess að fá veltu. Ef vel
heppnast gæti fjármagnsrennslið í
þessum Iið orðið autómatískt innan fárra
ára sem þýðir aukin styrk til framleiðslu.
Nýjir markaðir
Það er sjálfgefið að kvikmyndir á
íslensku verði styrktar einsog nú. Að
veita áhættulán til undirbúnings og
framleiðslu kvikmynda á annarri tungu
getur líka verið meiriháttar vaxtar-
broddur.
í fyrsta Iagi er sú þróun þegar hafln og
því sterkari og móttækilegri sem við
erum til að taka þátt í því, því meiri áltrif
höfum við. Til dæmis að myndir séu
teknar á íslandi. Hlutverk Kvikmynda-
sjóðs eða tengdrar stofnunar er
mikilvægt til að liafa umsjón með
framgangi hugmyndarinnar, að hér sé
skýr Iína á miDi íslenskrar og erlendrar
framleiðslu sem lúta ólíkum lögmálum.
Þátttaka Kvikmyndasjóðs er líka
nauðsynleg, allavega á undirbúningsstigi,
vegna þess að einkafé leitar eftir
hámarks arði og reynir að taka sem
minnsta áhættu.
f öðru lagi, er íslenskt áhættulán í
erlendum myndum hagkvæmasta leiðin
til að auka sambönd, samskipti og
samvinnu íslenskra kvikmynda-
gerðamanna við erlenda koliega sína.
Það væri búbót fyrir íslenskar myndir.
í þriðja lagi er töluverð eftirspurn eftir
kvikmyndum á alþjóðamarkaði. Sá
markaður sem kallaður er 'non-
commercial English speaking market'
t.d., eða 'non-Hollywood' rnyndir á
enslai, er mjög stór og fer stækkandi. Ef
um hagnað íslenskra fyrirtækja sem útí
þetta fara er að ræða, geta þau lagt útí
meiri áiiættu við gerð mynda á ísiensf u.
í fjórða lagi getur þetta stöðvað
landflótta íslenskra kvikmynda-
gerðarmanna, laðað að ungt hæfileika
fólk sem leggur ekki útí ótrygga
kvikmyndagerð og hvatt þá sem eru
hættir til að leggja inn umsóknir í
kvikmyndasjóð á ný.
Af öllu framansögðu, þá er einsog nú
er komið verið að byggja veggi en ekki
brýr. Ég efast um að hugmyndir þeirra
sem stofnuðu Kvikmyndasjóð og þeirra
sem lögðu heimili sín og hús að veði til
að leggja grunn að kvikmyndaiðnaði hafi
verið í þá áttina.
Laná&synir 7