Land & synir - 01.03.1998, Blaðsíða 11

sem hefur almenna höfðan til viðkomandi
markhópa, þætti sem ganga út á mikið af
fræðandi staðreynduin. Það er mikið lagt upp
úr því að þættirnir beri það ekki með sér
hvaðan þeir koma - landafræðilega eða
menningarlega - en andi hins engilsaxneska
menningarheims er ríkjandi svona
gegnumsneitt. í fljótu bragði mætti ætla að
þáttagerð fyrir sérstöðvar væri einmitt það sem
hentaði íslendingum alls ekki, fyrirtækin séu
einfaldlega of smá. En það þarf alls ekki að
vera, eins og dæmin sönnuðu úr Reykjavíkur-
pitsinu. Enda eru sérstöðvarnar bæði margar
og misstórar.
ENDURNÝJUN HEIMILDARMYNDA
Hinn markaðurinn er í rauninni hinn
„hefðbundni" heimildarmyndamarkaður sem
er stærri og skrautlegri en nokkru sinni fyrr.
Þetta eru auðvitað „þjóðlegu" stöðvarnar í
Evrópu, ríkissjónvarpsstöðvarnar og hinar
rosknu og ráðsettu einkastöðvar. Þær leggja
mikið af peningum í erlendar myndir og eru
yfirleitt á höttunum eftir myndum sem eru
óvenjulegar (ólíkar þeim sem eru gerðar
heima fyrir) en hafa sammannlega skírskotun
og eiga erindi inn í umræðuna sem er í gangi í
landinu.
Ef Steven Seidenberg túlkaði sjónarmið
staðreyndamarkaðarins á Approaching the
Doc þá var Iikka Vehkalahti hjá YLE fulltrúi
hinna klassísku heimildarmynda-sjónarmiða
eins og þau birtast í dag. Hann hefur markað
sér mjög fókuseraða dagskrárstefnu, a.rn.k. í
samanburði við aðra innkaupastjóra á
messunni, með áherslu á þjóðfélagsmál og
„human interest", einkum myndir sem snerta
breytingar á gildismati, trú og siðferði í
samtímanum. Hans viðhorf til heimildar-
myndagerðar endurspeglast í rauninni í
mörgum tilbrigðum í áðurnefndum viðtölum
við fjármagnendur í DOX.
Það er greinilegt að það hefur orðið mikil
áherslubreyting í heimildarmyndagerð; fyrir 20
árum voru þær mjög markeraðar af kröfum
sjónvarpsins um hlutlægni, en nú er miklu
meira lagt upp úr persónulegri sýn
leikstjórans. Áður voru heimildarmyndir
einhverskonar ítarefni við fréttir, nú eru þær
eitthvað allt annað en fréttir. Sá skilningur er
ríkjandi að raunveruleikinn sé margfaldur í
roðinu en ekki einn, eins og fréttir gjarnan
halda fram, og að persónuleg túlkun og
upplifun sé mikilvæg. Áherslan hefur færst frá
viðteknum gildum og leitinni að samnefnurum
og yfir á fjölbreytileika mannlífs, mismunandi
lífsstíl, afdrif einstaklinga á umbrotatímum,
sérstöðu hópa o.s.frv.
AÐ SNARA: Þáttakendum á ráðstefnunni var ennfremur kennt listin að „pitsa“ eða „snara“ eins og sumir
vilja kalla pað á móðurmálinu.
KVIKMYNDASJÓÐUR HEFUR ALDREIVERIÐ
STEFNUMOTANDI
Verkefnin á Reykjavíkurpitsinu fannst mér
halfast á staðreyndavænginn, eins og menn hér
stjórnuðust helst af uppfræðsluhvöt. Sem er
kannski skiljanlegt í ljósi þess að íslensk
heimildarmyndagerð hefur alltaf verið ofurháð
sjónvarpi; það var engin hefð fyrir í landinu
þegar sjónvarp kom til sögunnar og
þarafleiðandi ekkert mótvægi við forpokun
sjónvarpsins. Kvikmyndasjóður hefur t.d.
aldrei virkað sem stefnumótandi apparat. Á
hinn bóginn bar norrænu innkaupastjórunum
saman um að verkefnin í ár hefðu verið betri
en í fyrra, það voru rnun fleiri sem áttu erindi
ut fyrir landsteinana.
ÞAÐERU ENGAR FRÉTTIR FRÁ ÍSLANDI
Heimildarmyndagerð á íslandi er nú við
íslendingar hafa það. Og það fyrstu persónu.
FJÁRMÖGNUNARKERFIÐ í LAMASESSI
Norræna heimildar- og stuttmyndahátíðin
Panorama verður haldin hér á næsta ári og
það verður mun stærri viðburður enda
„pitssvæðið" stærra: Öll Norðurlöndin og
Eystrasaltslöndin. Reykjavíkurpitsið verður því
ekki haldið næsta ár en vonandi árið 2000.
Ef framhald verður á þá mætti að ósekju
velja verkefni inn á pitsið eins og gert er á
öllum öðrum pitsmessum. Fjöldi þátttakenda
var fáránlega rnikill í þetta sinn og inni á milli
verkefni sem áttu ekkert erindi. Það var
ugglaust rétt að ltafa pitsmessuna opna meðan
verið er að kynna hugmyndina en hún ætti að
vera þrælkynnt nú. Það væri líka eðlilegast að
krefjast þess að verkefnin hafi lágmarks-
fjármögnun, t.d. 25% eins og tíðkast á öðrum
pitsmessum; það er til dáh'tið mikils mælst að
fjármagnendur korni alla leið hingað upp til að
Heimildarmyndagerð á íslandi er nú við upphaf
tímatals síns - árið núll var 1995, eins og allir
vita, árið sem Kvikmyndasjóður veitti núll
krónur til heimildarmyndagerðar. Eftirþá útreið
getur leiðin varla legið neitt nema upp á við.
IÐNAÐAR- 0G MENNINGARFASARNIR
Kannski það sé fullmikil einföldun að tala
um tvo markaði heimildarmynda. Það er
frekar að þetta séu tveir pólar og breitt haf á
milli. Flestar heimildarmyndir eru sjálfsagt
damlandi í hafinu þarna á milli.
Lengst úti á staðreyndavængnum eru það
framleiðendurnir sem eru ríkjandi, rnenn sem
hafa bolmagn til að reka stórar pródúsjónir í
mörgurn löndum og halda uppi ákveðnum
samræmdum gæðum. Yst á hinum vængnum
eru leikstjórarnir ríkjandi, menn sem eru með
sérstæða og persónulega sýn á hlutina og
óvenjulegar sögur. Eða sem eru að gera
tilraunir með ný „genre“ innan
heimildarmyndagerðar og skera sig úr fyrir stíl
eða nýstárlega frásagnartækni.
upphaf tímatals síns - árið núll var 1995, eins
og allir vita, árið sem Kvikmyndasjóður veitti
núll krónur til heimildarmyndagerðar. Eftir þá
útreið getur leiðin varla legið neitt nema upp á
við.
Heimurinn hefur verið að breytast
íslenskum heimildargerðarmönnum í vil. Fyrir
nokkrum árum var alltaf tekið mið af
einhverju stöðluðu fréttamati; fyrst aldrei
geriðst neitt fréttnæmt á íslandi þá væri tæpast
grundvöllur fyrir því að gera hér
heimildarmyndir, að minnsta kosti ekki
heimildarmyndir sem ættu erindi í önnur lönd.
Þetta viðhorf kom t.d. fram á Leysingum,
ráðstefnu sem FK hélt um heimildarmyndir
árið 1990. En nú er búið að henda stöðluðu
fréttamati út um gluggann og fókusinn kominn
annað. Fólk hefur ekki áliuga á fréttum frá
íslandi, fólk hefur áhuga á að vita hvernig
skoða eintóma munaðarleysingja. Þetta ætti
ekki að vera óyfirstíganlegt vandamál því fyrir
utan sjónvarpsstöðvarnar (og Námsgagna-
stofnun) eru hér eigi færri en tveir sjóðir sem
styrkja heimildarmyndagerð. Að vísu var það
þannig með verkefnin í ár - 32 talsins - að
ekkert þeirra var með styrk frá innlendum
sjóði. Sem virkar mjög grunsamlegt. Hvar eru
myndirnar sem þessir sjóðir eru að styrkja eða
eru þeir hættir að styrkja heimildannyndir?
Það er greinilega eitthvað alvarlegt
sambandsleysi í gangi í fjármögnunarkerfinu
og vonandi að það verði lagað áður en nýtt
árþúsund gengur í garð.
Afina Th. Rögnvaldsdóítir var gestur á Approaching
the Doc þar sem hún skoðaði íslenska heimildar-
myndagerðarmenn.
uma&syrur n