Morgunblaðið - 08.01.2018, Síða 13

Morgunblaðið/Hanna
Fræðimaður Sverri Tómassyni þótti matargerðarlist Íslendinga á miðöldum ekki hafa verið gerð nægjanleg skil.
mín besta heimild við
bókarskrifin. Hún er í
rauninni heilsurækt-
arbók með skrá um
jurtir til að búa til lyf
og smyrsl, leiðbein-
ingum um heilbrigt líf
og sitthvað fleira
gagnlegt.“
Eins og nafnið
bendir til er Dyflinn-
arbókin varðveitt í
Dyflinni, en myndir af
henni eru til í Árna-
stofnun og því voru
Sverri hæg heimatök-
in eins og með aðrar
heimildir. Og þær
voru býsna margar.
Að sama skapi voru
ráðin sum hver harla
framandi. Í einni
lækningabókinni sem
kennd hefur verið við
Harpestræng, dansk-
an kanúka á 13. öld er
eftirfarandi ráð gegn
ígerð:
Ef kveisa er komin í hönd þér,
þá tak kött og drep og stikk hendi
þinni í hann ef hann er varmur en
síðan bitt um til annars dags og ger
svo fjórum sinnum ef þarf og hvern
dag tak kvikan katt.....
Bókmenntaleg leiðsögn
Sverrir valdi þann kostinn að
hafa bók sína tvíþætta. Fyrri hlut-
inn fjallar um mat og mataræði Ís-
lendinga á miðöldum og er bók-
menntaleg leiðsögn um venjur og
siði forfeðranna við borðhald. Föst-
unni og vessakenningunni eru gerð
skil sem og hráefni, kryddi og
mörgu fleiru forvitnilegu. Til dæmis
segir hann frá því hvernig ábótar
fóru lævíslega á svig við allar regl-
ur til þess að munkarnir gætu borð-
að kjöt á föstunni.
„Í bókmenntum frá 14. og 15.
öld er mikið um lýsingar á át-
veislum, borðsiðum og almennum
mannasiðum, sem segja mikið um
manngerðirnar og hjálpa lesendum
að skilja þær og athafnir þeirra bet-
ur en ella,“ segir Sverrir og heldur
áfram: „Engum rýnanda miðalda-
bókmennta virðist hafa dottið í hug
að líta til þess að atferli sumra per-
sóna gat skýrst af því að þær
fylgdu fornum venjum sem tíðk-
uðust við matargerð og borðhald
bæði í konungsgarði og heima-
húsum. Eða að grunsamlega fram-
komu væri þá unnt að túlka eftir
fornum lækningabókum, þunglyndi
einstakra garpa mætti rekja til
þekktra kenninga úr slíkum bókum
um miður æskilega vessa líkamans
sem færðust svo mikið í fang við
óheilnæmt mataræði að hvorki
læknar né klerkar, fengu við neitt
ráðið.“
Í Pipruðum páfuglum tekur
Sverrir m.a. dæmisögu úr Íslensk-
um ævintýrum til að sýna hvernig
matarsiðir geta lýst manngerðum.
Segir á einum stað frá ungum
manni sem kemur í sínu fínasta
pússi til að biðja sér konu. Sú bauð
honum upp á linsoðið egg til að
kanna hvort biðillinn kynni sig al-
mennilega. Svo reyndist ei vera því
hann glutraði öllu niður á sig og fór
því bónleiður til búðar.
Síðari hluti bókarinnar eru
uppskriftir af réttum sem voru á
borðum Skarðverja á miðöldum og
eru allar, 23 að tölu, úr fyrrnefndri
Dyflinnar-lækningabók. Fyr-
irsagnir eru á latínu, sem benda til
þess að einhverjir skrásetjarar hafi
kunnað þá tungu.
Gríðarlegur stéttamunur
„Hér var gríðarlegur stétta-
munur og maturinn var bundinn við
ákveðnar stéttir. Höfðingjarnir
snæddu allt öðruvísi mat en sauð-
svartur almúginn. Á biskupsstólum,
klaustrum og höfðingjasetrum var
mikil áhersla lögð á að hafa gnótt
matar; mikið og rándýrt krydd;
saffran, pipar, mustarð, negul,
væntanlega sérpantað hjá enskum
og þýskum kaupmönnum, nauta-
kjöt, svínakjöt, kinda- og geitakjöt,
fuglakjöt og fisk. Yfirstéttin kærði
sig hins vegar lítið um grænmeti,
en borðaði það sykrað ef svo bar
undir. Mér fannst svolítið ein-
kennilegt að finna uppskrift af dá-
dýrakjöti í Dyflinnarbókinni, en það
hafa höfðingjarnir augljóslega sér-
pantað að utan. Jafnvel þeim datt
þó ekki í hug að geyma mætti kjötið
í sköflum úti á túni til að auka
geymsluþolið,“ segir Sverrir og get-
ur sér til um að ferðalag hjartarins
frá einhverju Norðurlandanna hafi
tekið fimm til sex daga.
Kjúklingur í körfu
„Fátækt, hallæri og harðindi,“
svarar hann spurður hvers vegna
glæst matarmenning höfðingjanna
leið undir lok og meira að segja
kjúklingar voru ekki almennt á
borðum Íslendinga fyrr en á átt-
unda áratug liðinnar aldar. Og rifj-
ar upp þegar hann tvítugur bragð-
aði kjúkling í fyrsta skipti.
„Ógurlega fínn réttur á Naustinu,
Chicken in a Basket var hann kall-
aður.“
Á sama tíma og höfðingjarnir
lifðu í vellystingum praktuglega,
var almúginn við hungurmörk og
lagði sér til munns bölvað óæti að
mati Sverris. Sérstaklega þykir
honum súri og kæsti maturinn
ókræsilegur. „Salt var af mjög
skornum skammti og fólk hafði ekki
önnur geymsluúrræði en að kæsa
matinn eða setja hann í sýru,“ segir
Sverrir, sem ekki ætlar að sækja
þorrablót í ár. Frekar en liðin ár.
Höfuðsynd Mynd úr Íslensku teiknibókinni frá síðmiðöldum prýðir Pipraða
páfugla, en hún sýnir þá höfuðsynd sem ofdrykkja er.
Veisluhöld Helga Gerður, hönnuður bókarinnar,
teiknaði og stílfærði mynd af veisluhöldum höfð-
ingja á miðöldum eftir mynd í gömlu handriti.
DAGLEGT LÍF 13
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 8. JANÚAR 2018
Smiðsbúð 10 • 210 Garðabær • Sími 554 4300 • solskalar.is
Hentar mjög vel
íslenskri veðráttu
Við höfum framleitt viðhaldsfría
glugga og hurðir í yfir 30 ár
Nánari upplýsingar á www.solskalar.is
Frábært skjól gegn vindi og regni
Sólskálar
-sælureitur innan seilingar
198
4 - 2016
ÍS
LEN
SK FRAML
EI
ÐS
LA32
Yfir 90 litir í boði!
Í safnkostinum er kaffistelleftir Dieter Roth frá árinu1960, skráð með eftirfar-andi hætti:
Dieter Roth stell – Glit
Dieter Roth (1930-1998)
Kaffistell
Kaffibollar, undirskálar, kaffi-
kanna, mjólkurkanna, sykurkar,
kertastjaki
Signerað undir kaffikönnu D 6́0 Glit
Ísland
Glit
Gjöf / Auður Sveinsdóttir, 2017
Kaffistellið er glæsilegt dæmi um þá samvinnu
sem listamennirnir Dieter Roth og Ragnar Kjart-
ansson (1923-1989) áttu á þeim árum sem Glit var
lítið verkstæði, starfrækt á Óðinsgötu í miðbæ
Reykjavíkur. Gamla Glit, eins og sagt er um þenn-
an tíma, laðaði að sér listamenn sem störfuðu við
að renna og skreyta leirmuni undir styrkri hand-
leiðslu Ragnars, sem sá um listræna stjórnun fyr-
irtækisins. Dieter vann með Ragnari í Glit á ár-
unum 1960-1961, verk merkt honum eru eftirsótt
enda mikil listaverk eins og kaffistellið í eigu
safnsins ber vott um. Það samanstendur af sjö
bollum og undirskálum auk annarra fylgihluta.
1960 Kaffistell eftir Dieter Roth
Íslensk hönnun | Hönnunarsafn Íslands
Ljósmynd/Anna María Sigurjónsdóttir
Hlutverk Hönnunarsafns Íslands er að safna og varðveita
þann þátt íslenskrar menningarsögu sem lýtur að hönnun,
einkum frá aldamótunum 1900 til samtímans. Safnið á og
geymir um 900 íslenska og erlenda muni, sem margir hafa
mikla menningarsögulega þýðingu. Safnkosturinn fer sí-
stækkandi, enda æ fleiri hönnuðir sem hasla sér völl og
koma fram með vandaða gripi sem standast alþjóðlegan
samanburð og eru hvort tveggja nytjamunir og/eða skraut-
munir.