Morgunblaðið - 08.01.2018, Side 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 8. JANÚAR 2018
Eyrarbakki Veðrið er endalaust umræðuefni enda skiptast á skin og skúrir þar eins og hjá þeim sem við það lifa, hvort sem er í stillu eins og í liðinni viku eða umhleypingum eins og um helgina.
Árni Sæberg
Alþingi ákvað sam-
hljóða þann 13. októ-
ber 2016 að minnast
aldarafmælis sjálf-
stæðis og fullveldis
Íslands, árið 2018. Í
samþykkt þingsins
var kveðið á um
hvernig þessa skyldi
minnst. Segja má að
hápunktar afmæl-
isársins séu tveir.
Annars vegar hátíðarfundur Al-
þingis á Þingvöllum 18. júlí 2018,
en þann dag fyrir einni öld var
samningum um fullveldi Íslands
lokið. Er það í samræmi við þá
góðu og sjálfsögðu hefð að efnt sé
til hátíðarfundar á Þingvöllum við
sérstök tímamót í sögu þjóð-
arinnar. Hins vegar var ákveðið
að fela ríkisstjórninni að efna til
hátíðahalda 1. desember 2018 þeg-
ar öld verður liðin frá því að sam-
bandslögin öðluðust gildi. Enn
fremur voru teknar aðrar stefnu-
mótandi ákvarðanir með samþykkt
Alþingis. Má þar nefna: Sam-
keppni um hönnun og útlit Stjórn-
arráðsbyggingar og skipulags á
Stjórnarráðsreit. Ríkisstjórninni
er falið að sjá til þess að í fjár-
málaáætlun til næstu fimm ára
verði gert ráð fyrir uppbyggingu
Náttúruminjasafns. Þá var rík-
isstjórninni falið að undirbúa
ályktunartillögu um uppbyggingu
innviða fyrir máltækni fyrir ís-
lenska tungu og fimm ára áætlun
um það efni. Og loks var Þing-
vallanefnd falið að ljúka stefnu-
mörkun fyrir framtíðaruppbygg-
ingu þjóðgarðsins á Þingvöllum og
efna til sýningar um sögu Þing-
valla og náttúrufar. Alþingi kaus
síðan nefnd allra þingflokka sem
fékk viðurhlutamikið verkefni. Ís-
lendingasögurnar verða gefnar út,
tekið saman rit um aðdraganda
sambandslaganna, efni laganna og
framkvæmd þeirra, svo og rit um
inntak fullveldisréttar er Ísland
öðlaðist að þjóðarétti árið 1918,
stofnað verður til sýningar í sam-
vinnu við Árnastofnun á helstu
handritum safnsins til
að minna á grundvöll
íslenskrar menningar
og forsendur sjálf-
stæðis og fullveldis
þjóðarinnar og skólar
hvattir til að beina
sjónum að þeim
merku tímamótum
sem urðu í íslensku
samfélagi með sam-
bandslögunum árið
1918.
Að öllum þessum
verkefnum er nú unnið í samræmi
við samþykkt þingsins og hafði
skrifstofa afmælisnefndarinnar
forgöngu um það verk.. Jafnframt
leitaði nefndin til þjóðarinnar um
skipulagningu viðburða á afmæl-
isárinu. Niðurstaðan var sú að um
eitt hundrað viðburðir af marg-
víslegum toga og um allt land
munu í ár líta dagsins ljós af
þessu tilefni. Nánar má fræðast
um verkefni afmælisársins á
heimasíðu afmælisnefndarinnar,
www.fullveldi1918.is
Það var sérstaklega ánægjulegt
að verða vitni að því hversu marg-
ir sýndu því áhuga að taka þátt í
því að móta þannig dagskrá af-
mælisársins. Mikill metnaður ein-
kennir þessi verkefni og þau eru
af ótrúlega fjölþættum toga. Árið
2018 verður því sannkallað afmæl-
isár, enda tilefnið ærið.
Eftir Einar K.
Guðfinnsson
»Hápunktar afmæl-
isársins eru tveir:
Annars vegar hátíð-
arfundur Alþingis á
Þingvöllum 18. júlí 2018
og hins vegar hátíðahöld
1. desember 2018 þegar
öld verður liðin frá því
að sambandslögin öðl-
uðust gildi.
Einar K. Guðfinnsson
Höfundur er formaður nefndar sem
undirbýr hátíðarhöld fullveldis-
afmælisins. ekg@ekg.is
Fögnum saman
100 ára fullveldi
Hinn 20. desember
síðastliðinn birtist
grein í Morgunblaðinu
eftir Óla Björn Kára-
son. Þar fjallar hann
tæpitungulaust um
einn stærsta vanda
stjórnmálanna, sem er
að hemja aukningu á
útgjöldum ríkisins. Það
gengur ekki til lengdar
að þau vaxi hraðar en
tekjur þjóðarinnar.
Ég er sammála flestu sem Óli
Björn segir í greininni. Ég hnaut
samt um eina málsgrein þess efnis að
mikilvægt sé að „innleiða árangurs-
mælikvarða á öllum málefnasviðum
ríkisútgjalda“.
Á því eina sviði ríkisrekstrar þar
sem ég þekki dálítið til, nefnilega á
sviði skólamála, hefur víða um heim
verið reynt að hagræða með því að
mæla afköst eða árangur skóla og
skammta þeim fé í hlutfalli við út-
komu slíkra mælinga. Reynslan af
þessu er ekki góð. Nýlegar rann-
sóknir benda raunar til að því harðar
sem stjórnvöld ganga fram í að ár-
angurstengja framlög til skóla því
lakari verði menntunin sem nem-
endur fá. Um sumar þessara rann-
sókna má lesa í bók eftir Pasi Sa-
hlberg sem heitir Finnska leiðin og
Félag grunnskólakennara gaf út í
fyrra.
Einn ókostur við árangursteng-
ingu af því tagi sem Óli Björn ýjar að
er að hún krefst eftirlitskerfa sem
hafa tilhneigingu til að vaxa og verða
dýr viðbót við opinber umsvif. Annar
ókostur er að slíkt eftirlit getur alið á
vondu vinnusiðferði, þar sem skóla-
menn reyna að þóknast eftirlitinu,
fremur en að huga að þörfum nem-
enda og bregðast sem ábyrgir fag-
menn við skyldum sem koma og fara
í dagsins önn.
Þessir tveir gallar gefa ærið tilefni
til að leita annarra leiða til að stilla
útgjöldum í hóf. Það versta er þó
ótalið. Til að átta okkur á því er rétt
að rifja upp hvernig páfuglsstegg-
urinn fékk sitt ógnarstóra stél. Það
gerðist einhvern veginn þannig að
náttúran gaf páfugls-
hænunni árangurs-
mælikvarða. Til að
eignast hrausta unga
þurfti hún að fá hraust-
an karl til að frjóvga
egg sín, svo hún valdi
þann sem gat breitt út
stærsta stélið. Mikið
stél var vitaskuld ekki
það sama og hreysti.
Það var aðeins vísbend-
ing um hreysti. En
vegna þess að hæn-
urnar treystu á þessa
vísbendingu þróuðu steggirnir sífellt
þyngri afturenda þar til hann var
orðinn ógnarhlass og skelfilegt farg-
an. Þetta gerðist vegna þess að vís-
bending um líkamsburði fór að
skipta meira máli en raunverulegt
heilbrigði.
Góð menntun innifelur margt. Ef
vel tekst til getur hún ýtt undir:
skilning á tungumálum, listum, vís-
indum og fræðum; hugkvæmni og
vald á tækni sem nýtist í atvinnulífi;
gætni og raunsæi sem stuðla að far-
sælum stjórnmálum; þekkingu og
gagnrýna hugsun sem hjálpa fólki að
sjá gegnum gylliboð loddara og lýð-
skrumara. Það má jafnvel vona að
farsælt skólastarf stuðli að bættu
siðferði og heilbrigðari lífsháttum.
Hvort sem við ætlum skólum að
vinna að öllu þessu, eða látum nægja
að þeir geri bara sumt af því, er
næsta ljóst að árangursmælikvarðar,
sem hægt er að beita í raun, mæla
aðeins vísbendingar um árangur.
Niðurstöður prófa og ýmis töluleg
gögn sem hægt er að afla geta gefið
góða vísbendingu um hvort skóla-
starf heppnast vel. En hættan er
jafnan sú að þegar vísbendingarnar
fara að skipta miklu máli fyrir af-
komu stofnana, þá verði viðleitnin til
að láta þær líta sem best út íþyngj-
andi eins og stél páfuglsins. Þegar
það gerist hætta þær að vera góðar
vísbendingar. Sporin hræða. Við höf-
um of mörg dæmi um að niðurstöður
kannana (eins og til dæmis sam-
ræmdra prófa) skipti skóla það miklu
máli að þeir taki að leggja ofur-
áherslu á að hnika einkunnum upp á
við þótt það sé á kostnað gæða, sem
meiru varða, en eru ekki talin fram.
(Að þeir sem eru góðir í fagi standi
sig að jafnaði vel á prófi þýðir ekki að
allir sem eru þjálfaðir í að standast
prófið séu góðir í faginu.)
Ef árangursmælingar ráða fram-
lögum til skóla, og ef það sem er
mælt er ekki menntun, heldur vís-
bending um menntun, þá er næsta
víst að útkoman verður skólakerfi
þar sem vísbendingarnar verða í
öndvegi en menntunin ekki. Ég þori
ekki að fullyrða um það með vissu, en
mér sýnist að sá leikur, sem stofn-
anir dragast inn í þegar framlög eru í
hlutfalli við mældar vísbendingar um
árangur, stuðli stundum að auknum
útgjöldum fremur en sparnaði. Ef
skólar fá til dæmis greitt í hlutfalli
við einhverjar einingar sem verða í
tölum taldar, og ef það er mögulegt
að fjölga þeim án þess að búa nem-
endur betur undir lífið, þá er hætt
við að það verði gert.
Hugsunin á bak við árangurs-
mælikvarða hefur um árabil höfðað
til margra stjórnmálamanna sem
vilja fara vel með almannafé. Þessi
hugsun er innbyggð í stefnu sem var
flutt hingað til lands fyrir rúmum
tuttugu árum og kallaðist þá nýskip-
an í opinberum rekstri. Síðan hafa
opinber útgjöld hækkað eins og Óli
Björn gerir grein fyrir. Ég hef grun
um að það sé að nokkru vegna þess
að stefnan hefur öfug áhrif af ástæð-
um sem ég hef rakið. Ég held að þess
vegna sé tímabært að leita annarra
leiða til að gæta hófs í eyðslu á al-
mannafé. Ég held líka að það verk-
efni sé brýnt því skömm er óhófs
ævi.
Eftir Atla
Harðarson »Ef vísbendingar um
árangur skipta
miklu fyrir afkomu
stofnana verður við-
leitnin til að láta þær
líta vel út íþyngjandi líkt
og stél páfuglsins.
Atli Harðarson
Höfundur er dósent við Mennta-
vísindasvið Háskóla Íslands og
fyrrverandi skólameistari.
atlivh@hi.is
Árangursmælikvarðar
og stél páfuglsins