Morgunblaðið - Sunnudagur - 11.02.2018, Page 12

ÚTTEKT
12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 11.2. 2018
rð
kynslóðanna
Munur á orðfæri mismunandi kynslóða er
alltaf einhver, ekki síst þegar kemur að ým-
iskonar tískuorðum, slangri og slettum.
Sunnudagsblað Morgunblaðsins hitti fólk á
öllum aldri og fékk innsýn í hvaða orð
fylgja kynslóðunum, hvaða orð þykja úr-
elt og hvaða orð ákveðnir aldurshópar
skilja jafnvel ekki.
Júlía Margrét Alexandersdóttir julia@mbl.is
Þ
að er erfitt að sýna fram á á óvé-
fengjanlegan vísindalegan hátt
hvaða slangur, slettur og annað
óhefðbundið orðfæri lifir hverju
sinni með kynslóðunum. Hvað
er í tísku í dag að segja verður kannski orðið
úrelt á morgun, sérstaklega er dauði tísku-
orða vís ef foreldrar fara að nota orðin, þá
snúa unglingarnir sér eitthvað annað.
Til að öðlast ef til vill smá innsýn í hvað
kynslóðunum finnst um orðfæri hver ann-
arrar hitti blaðamaður Sunnudagsblaðs ung-
menni, foreldra, íslenskukennara, ömmur og
afa og sköpuðust fjörugar umræður um
hvaða orð unglingunum finnst hallærislegt
að heyra foreldra sína segja, hvaða orð ung-
lingarnir nota sem foreldrarnir botna ekkert
í og jafnvel hvaða orð foreldrar elstu kyn-
slóðarinnar notuðu sem eru lítið eða ekkert
notuð í dag.
Niðurstöður undirritaðrar hvað varðar
eigin mál eru eftirfarandi: Það er lummulegt
að segja lummulegt, leikfimi er ekki hægt að
nota nema maður sé að sýna með fim-
leikahópi á Melavelli 1940, annars heitir það
ræktin eða íþróttir sé maður í grunnskóla.
Og úllala er mjög hallærisleg upphrópun!
„Foreldrar mínir eiga mikið til að stytta orð
með því að skeyta ó aftan við þau, vandró,
krúttó, halló og svo framvegis, og systir mín
er nýlega búin að setja reglur, allar endingar
sem enda á „ó“ eru bannaðar á heimilinu
ásamt nokkrum öðrum tilteknum orðum,“
segir Lilja Hrönn Önnu Hrannarsdóttir, 18
ára nemandi í Verslunarskóla Íslands, sem
finnst þetta afar hallærislegt orðfæri sem
heyrist ekki aðeins hjá foreldrum hennar
heldur mörgum fleiri af þeirra kynslóð.
„Einnig allar samlíkingar með mat, þær
eru líka bannaðar, að kalla okkur sykurpúða,
kanilsnúða og svo eiga þau bara helst ekkert
að reyna að vera að nota unglingatalsmáta,
það verður mjög hallærislegt.“
Geturðu nefnt dæmi um orð sem eldri
kynslóðin notar sem þú myndir ekki nota?
„Afi og amma nota ýmis orð tengd tím-
anum sem mín kynslóð myndi ekki nota.
Eins og að klukkan sé gengin í eitthvað. Svo
auðvitað eru orð sem foreldrum og eldri
kynslóð líst heldur ekki á að við notum. Ég
get nefnt sem dæmi batterí, það eiga að
vera rafhlöður!“
Orð á bannlista
Morgunblaðið/Hari
Helgi Valdimarsson, sem er í 10. bekk íHagaskóla, og Sigrún Valgeirsdóttir,sem er á fyrsta ári í Tækniskólanum
segja ýmsan mun á eigin orðanotkun og for-
eldra þeirra og enn eldri kynslóðar.
Blaðamaður tilkynnir þeim að eftir smá
spjall ætli hann að sýna þeim nokkur orð úr
slangurorðabók sem kom út árið 1982.
„Já, voru ekki allir að segja eitthvað eins og
„þrælskemmtilegt“? Mér finnst mamma og
hennar kynslóð skeyta þræl- fyrir framan
mjög margt, þrælfínt, þrælskemmtilegt.. Var
það í tísku þá að bæta „þræl-“ fyrir framan
orð?,“ spyr Sigrún sem á móður sem er fædd
árið 1975. „En ég skil ekki alveg hvaðan það
kemur. Síðan hvenær voru þrælar í tísku eða
síðan hvenær var skemmtilegt að vera þræll?“
Hvaða orðum hvá eldri kynslóðir við, sem þið
notið?
Sigrún: „Reyndar hafa foreldrar oft aðrar hug-
myndir um hvernig unglingar tala en raunin
er. Þegar pabbi hermir eftir unglingum, eða
mér og systkinum mínum segir hann „tótallí“
og „aksjúalí“ en það eru orð sem eru bara alls
ekkert notuð, meðan hann segir þau í hverri
einustu setningu. Hann heldur að allir ungling-
ar tali þannig,“ segir Sigrún.
Helgi: „Við styttum orð og notum skammstaf-
anir, sérstaklega í spjalli í tölvunni, eins og á
morgun er mrg,“ segir Helgi.
Sigrún: „Ég segi oft nennis því ég nenni ekki
að segja „ég nenni þessu ekki“. Svo skrifa ég
gg, sem þýðir geggjað, það er eitthvað sem ég
lærði í Hafnarfirði. Við notum mikið gaur, þeg-
ar við tölum við hvort annað. Stelpur kalla
stráka gaura og öfugt, strákar kalla stelpur
gaura. Meira að segja mamma hefur skammað
vini mína fyrir að kalla mig gaur, ég sé kven-
kyns.“
Helgi: „Vinur hljómar allt of formlega, sem og
félagi. Okkar vinahópur notar þó stundum
gamaldags orð því okkur finnast þau bara svo
fyndin, eins og félagi.“
Hvaða orð notið þið ef ykkur finnst eitthvað
flott eða skemmtilegt?
Helgi: „Að eitthvað sé nett er mikið notað af
okkur kynslóð og aðeins eldri krökkum.
Dope er annað orð sem er mikið notað og
margir fullorðnir misskilja það en það þýðir
alls ekki eiturlyf. Það er tekið úr ensku og þýð-
ir bara að eitthvað sé flott. Aðra slettu, cringy,
notum við mikið en ég held að eldri kynslóðir
noti það orð alls ekki. Cringy lýsir því þegar
eitthvað er óþægilegt á vandræðalegan hátt.“
Ef þið hugsið um kynslóð foreldra og afa og
ömmu-kynslóð, hvaða orð nota þau sem þið
mynduð aldrei nota?
Sigrún: „Ég myndi segja orðið spes – „þetta er
nú svolítið spes“. Ég segi stundum sjálf þessa
línu í gríni og breyti röddinni eins og ég sé
amma eða afi.“
Helgi: „Afi minn segir stundum skondið. Ég
heyri það annars mjög sjaldan.“
Sigrún: „Mamma notar líka orðið skondið og
ég stríði henni stundum með því að nota það
þegar hún er að stríða mér með því að tala ung-
lingamál. Ég hef einnig tekið eftir því að kyn-
slóð foreldra minna og kynslóð ömmu og afa
nota mjög mikið orðið týpa um fólk. „Hann er
svo mikil týpa, öðruvísi týpa.“ Og eiginlega
finnst þeim flottast að segja þetta orð með
svona dönskum hreim, dönsku ypsilon; tuu-
uípa!“
Helgi: „Maður heyrir stundum farvel hjá þess-
ari kynslóð.“
Sigrún: „Amma mín er alltaf að segja hoj og
slank. Hún segir það jafnvel um eitthvað sem
er ekkert hoj og slank.“
Helgi: „Altmúligmann er svo annað orð.
„Hann er svona altmúligmann“ er eitthvað sem
maður heyrir en við myndum aldrei segja.“
Sigrún: „Mamma íslenskar allt, hún segir aldr-
ei iPad eða iPod. Hún segir tónhlaða og spjald-
tölva.“
Helgi: „Maður heyrir þessa kynslóð líka segja
gsm-sími, sérstaklega kennara, en við segjum
bara sími.“
Sigrún: „Svo er það þetta með að eitthvað sé
lekkert, „agalega lekkert“.
Helgi: „Svo má bæta því við að það er eitt orð
sem ég heyri bara hjá afa mínum en það er
skellinaðra. Þegar afi er að skutla mér og það
birtast mótorhjól á veginum þá hef ég heyrt
hann segja það.“
En hvað er hipp og kúl að segja?
Helgi: „Það er að minnsta kosti ekki hipp og
kúl að segja „hipp og kúl“!“ (Þau skellihlæja)
Sigrún: Pabbi segir það alltaf því hann heldur
að það sé ennþá í tísku hjá unglingum.“
Voru allir að segja
þrælskemmtilegt?
„Maður heyrir þessa kynslóð líka
segja gsm-sími, sérstaklega kennara,
en við segjum bara sími,“ segir Sigrún.
Morgunblaðið/Eggert
Eitthvað sé interessant? Bæði: Aldrei
heyrt.
Að trimma eða trimmgalli? Bæði: Haha,
hvað er það?
Gaga. Að eitthvað sé gaga? Sigrún: Pabbi
notar það, ótrúlega pirrandi. Helgi: Bara
heyrt það þegar ég bjó í Danmörku.
Að eitthvað sé garanterað? Sigrún:
Mamma notar það en ég man samt ekki
alveg hvað það þýðir.
Gasalegur? Helgi: Ég hef heyrt það í bók-
um. Sigrún: Hef heyrt eldri kynslóðir
nota það.
Sauðdrukkinn: Bæði: Nei.
Droppát? Bæði: Nei.
Stælgæi? Bæði: Aldrei heyrt það.
Beibífeis? Bæði: Höfum heyrt það en not-
um það ekki.
Spinnegal? Bæði: Ha?
Speisaður? Bæði: Höfum ekki hugmynd
hvað það þýðir.
Flippa: Helgi: Notum það smávegis, en
aðallega bara í gríni.
Úllala: Bæði: Vitum hvað það þýðir en
myndum ekki nota.
*Bókin sem vísað er í heitir Orðabók um
slangur, slettur, bannorð og annað utangarðs-
mál og kom út árið 1982. Höfundar hennar
voru Svavar Sigmundsson, Mörður Árnason og
Örnólfur Thorsson
Þekkja Sigrún og Helgi orð úr
slangurorðabókinni frá 1982?*