Morgunblaðið - Sunnudagur - 11.02.2018, Síða 15

11.2. 2018 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15
’Mamma sagðivið mig um dag-inn; „Veistu að égbjó til nýtt slangur
um daginn, fossari
yfir forseta. Ég
sagði við pabba
þinn, „Finnst þér
ekki Fossarinn
flottur?“ og hann
skildi mig alveg.““
ÍMenntaskólanum við Hamrahlíð hitti blaða-maður íslenskukennarana Halldóru BjörtEwen og Hugrúnu R. Hólmgeirsdóttur og
nemendur á lokaári, Þórhildi Magnúsdóttur og
Unnar Inga Sæmundarson.
Halldóra og Hugrún, rámar ykkur í orð sem
voru í tísku þegar þið voruð unglingar?
Hugrún: „Ýkt flott. Það var allt ýkt. Iiiiiii líka
[innsk. blm: einkum þekkt í Hafnarfirði og gef-
ur til kynna eitthvað sé rangt, asnalegt].“
Halldóra: „Þokkaleeeega. Það orð var mikið
notað þar sem áherslan var öll á eee. Þegar
kvikmyndin Veggfóður varð vinsæl 1992 heils-
uðumst við vinahópurinn í lengri tíma: „Bless-
aður trommuheili.“ Reyndar heilsumst við
vinkonurnar þannig ennþá tvær.“
Unnar: (klórar sér í hausnum): „Þokkalega
með þessari áherslu er mjög furðulegt!“
Hvaða tískuorð er ykkar kynslóð að nota,
Þórhildur og Unnar?
Þórhildur: „Geggjað og geðveikt er mjög mik-
ið notað.“
Unnar: „Og pepp. Ég er mjög peppaður. Eruð
þið pepp í þetta?“
Halldóra: „Ég hef á tilfinningunni að ykkur
finnist mjög hallærislegt þegar ég nota það orð.
Eru ekki allir pepp í bókunum? Þá sé ég svipinn
á ykkur.“
Hugrún: „Svo er mjög merkilegt að unga kyn-
slóðin heldur að sum gömul og góð orð séu nýtt
slangur. Nemendur mínir nota mikið að eitt-
hvað sé „illa séð“ eða „vel séð“. Svo þegar ég
segi við nemendur mína; „Er það ekki bara vel
séð?“ þá halda þau niðri í sér hlátrinum og
finnst ég vera að reyna að vera unglingur!
Nemandi sem var að skrifa ritgerð hjá mér um
Njálu, spurði mig hvort það væri í lagi að nota
svona „slangur“ eins og vel séð.“
Þórhildur: „Orð eru oft vinsæl hjá yngri kyn-
slóðum í einhvern ákveðinn tíma en detta svo
út. Fullorðna fólkið er þá hins vegar búið að
læra þau og nota miklu lengur og mjög mikið.
Dæmi um slík orð er fössari og fullorðnir hafa
reynt að stytta alls konar orð í þessum sama
dúr eftir að það varð vinsælt. Mamma sagði við
mig um daginn; „Veistu að ég bjó til nýtt slang-
ur um daginn, fossari yfir forseta. Ég sagði við
pabba þinn, „Finnst þér ekki Fossarinn flott-
ur?“ og hann skildi mig alveg.““
Það er hlegið á kostnað foreldranna.
Hvaða orðum hafið þið tekið eftir hjá yngri
kynslóðum sem eru greinilega tískuorð, Hall-
dóra og Hugrún?
Halldóra: „Franska orðið moi [mig, þf. af
franska persónufornafninu ég]. Nema að þau
skrifa það öll moj og bera fram moj en ekki mú-
ah eins og á að gera. Ég hló svo mikið að þessu,
sagði við þau: „Þið vitið að þið eigið að segja
múah en ekki moj, hvað er þetta eiginlega?“
Þetta orð heyrist um allt, þau tríta moj og mér
fannst það svo hallærislegt að tönglast á þessu
moj að ég fór að vinna markvisst í að reyna að
breyta þessu, tók öfugu sálfræðina á þetta á
Twitter og víðar og notaði óspart frasa eins og
„trít á mojsun“ og lít raunar svo á að ég hafi náð
að þagga aðeins niður þetta moj-rugl.
Ég finn líka kynslóðamun í skilningi sem
ungt fólk leggur í skrifað mál í til dæmis tölvu-
póstum. Ef ég sendi þér tölvupóst og spyr þig;
„Kemstu Júlía?“ Og þú svarar: „Ók, ég kem“ þá
eru það bara eðlileg samskipti.
Ég fékk til mín unglingsstelpu sem var að
senda skilaboð til sér svolítið eldri manneskju,
spyrja hvort hún gæti fengið að tala við hana.
Svarið sem hún fékk var „Ok.“ En af því að
þarna í svar viðkomandi vantaði eitthvað meira,
broskarla, eða lengra mál, þá túlkaði stelpan
það svo að viðkomandi væri hreinlega eitthvað
illa við sig. Ég skoðaði þessi samskipti með
henni og það var ekkert óeðlilegt í þeim, við-
komandi var bara hress og til í að tala við
hana.“
Þórhildur: „Já, við þekkjum þetta. Foreldrar
svara bara „ok“ við einhverjum skrifuðum
skilaboðum sem mín kynslóð hefði alltaf skrifað
lengra svar við. Þetta er sérstaklega slæmt ef
svarið er „ok.“ Með punkti. Þá er þessi aðili
mjög pirraður út í þig. En ég er reyndar komin
yfir það að taka svona svörum persónulega.“
Unnar: „Þetta á bara við í skrifum, að heyra
einhvern segja ókei er allt í lagi.“
Þórhildur: „Mín kynslóð gerir líka mikið af því
að bæta við einhverju til að taka af tvímæli.
Eins og að skrifa haha í enda línu.“
Þokkaleeeega peppuð pæja í menntó
Hugrún R. Hólmgeirsdóttir og Halldóra Björt Ewan eru
íslenskukennarar við Menntaskólann við Hamrahlíð.
Þórhildur og Unnar Ingi sátu á
rökstólum með kennurum sínum.
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
mig meira hugsi sem ungling en slettur. Ég
man eftir að hafa verið eitt spurningarmerki
þegar amma sagði eitthvað eins og: „Hvað á
þetta að fyrirstilla barn?“ Amma talaði reynd-
ar um vaskahús og ég geri það líka.“
Upplifið þið mikinn kynslóðamun á orðfæri
almennt, þið kennarar?
Halldóra: „Mér finnst ég vera að upplifa dálítið
hressilegar breytingar undanfarin tvö, þrjú ár,
eins og það sé eitthvað mikið að breytast. Bæði
hvað varðar orðaforða, skilning á orðum og svo
það hvernig yngri kynslóð leggur miklu merk-
ingu í einhver stök orð orð eins og „ok“. Mér
finnst alltaf vera að bætast við þau orð sem
lunginn af nemendum skilur ekki. Orð sem
maður hefur aldrei áður þurft að útskýra hvað
þýða og manni þykja hversdagsleg, algeng orð.
Getuleysið í að átta sig á hvað myndar merk-
ingarlega heild, eins og í ljóðum, er líka að
aukast. En svo er líka fullt af nemendum sem
eru með þetta allt á hreinu. Það gæti verið að
það sé að aukast bilið milli hópa sem tilheyra
samt sömu kynslóð, milli þeirra sem eru þá að
pæla í málinu og þeirra sem kunna lítið.“
Hugrún: „Ef til vill er það þróun sem er til-
komin af því það eru svo margir sem fara í
framhaldsskóla, nú eru það yfir 90 prósent en
þegar ég var ung þá voru svo margir sem fóru
beint að vinna. Svo maður verður meira var við
þetta, allir fara í menntaskóla, sama hvort þeir
eru að pæla í tungumálinu eða ekki.“
Halldóra: „Ég komst að því eftir jólafrí að að-
eins tveir af sextíu nemendum höfðu lesið bók í
jólafríinu. Enginn hinna 58 hafði lesið erfiðan
texta, hvorki á íslensku né ensku. Mínar vin-
konur eru alls konar, sumar lesa ekkert og aðr-
ar mikið, en á jólunum fáum við og fengum sem
unglingar alltaf bækur í jólagjöf. Nýjar ung-
lingabækur og svo léttar fullorðinsbækur þeg-
ar við eltumst, allir fengu þær og alltaf.“
Hugrún: „Ég held að það verði að þýða
meira af erlendum bókmenntum á íslensku
svo ungir krakkar hafi fjölbreyttari texta og
meira úr að velja.“
Hvaða orð notar eldra fólk en þið, Þórhildur
og Unnar, sem ykkur finnst hallærisleg eða
bara notið ekki?
Unnar: „Töffari, pæja og skvísa. Mér finnast
þau orð svolítið skrýtin og smá kjánaleg. Og
líka orð á ensku eins og honey, eða baby, alveg
hræðileg bara. Þegar mamma sagðist vera að
hugsa sér gott til glóðarinnar hafði ég ekki
hugmynd um hvað hún var að meina. Og
frænka mín sem spurði mig að því, þegar ég var
að fara til útlanda, hvort mig klæjaði í puttana
að komast út. Ég bara, já, já, og mig klæjar í
tærnar. Hafði ekki heyrt þetta áður. Minn ald-
ur notar orðtök mjög lítið.“
Þórhildur: „Það eru ýmsar ó-styttingar sem
mér þykja pínu skrýtnar sem kynslóð foreldra
minna nota. Eins og menntó. „Þau kynntust í
menntó.“ Ég myndi aldrei segja að ég væri í
menntó, alltaf bara menntaskóla.
Amma sagði alltaf við mig; Þú ert svo seig.
Mér finnst það samt flott en hef varla heyrt það
nema hjá henni. Svo heyri ég líka dönskuslettur
eins og að eitthvað sé interessant.“
Bannað að svara með ok
En ef þið Halldóra og Hugrún svarið sömu
spurningu um tískuorð ykkur eldri kynslóða?
Hugrún: „Kennari minn í grunnskóla sagði að
ég væri skæsleg. Það fannst mér rosalega hall-
ærislegt. Blótið er líka öðruvísi. Samtvinnuð ís-
lensk blótsyrði, í einni bunu, eru miklu meira
notuð af eldri kynslóðum: andskotanshelvít-
isdjöfulsins. Og það er svo skrýtið að það er eig-
inlega fallegt hvernig þau segja það, ég get ekki
notað þetta svona eðlilega eins og þau, kæmi
alltaf út eins og alveg brjáluð.“
Halldóra: „Eins og hjá ömmu, sem mér
finnst í minningunni hafa talað
svona 19. aldar torfbæj-
armál, voru það frekar
gömul íslensk orð, orða-
sambönd og slíkt sem gerði
’Þegar mamma sagðist veraað hugsa sér gott til glóð-arinnar hafði ég ekki hugmyndum hvað hún var að meina.
Frænka mín sem spurði mig að
því, þegar ég var að fara til
útlanda, hvort mig klæj-
aði í puttana að komast út.