Morgunblaðið - Sunnudagur - 11.02.2018, Side 30

30 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 11.2. 2018
F
ólk er orðið háð ýmsu, stundum án þess
að taka eftir því.
Óvinurinn beið á bak
við þil
Ekkert er verra en síminn, þetta töfratæki, sem leyst
hefur fjölskyldualbúmin af hólmi. Eyðilagt ánægju
flestra af því að fara út að borða og hefur ættleitt
börnin frá foreldrum sínum án atbeina barnavernd-
arnefndar.
Síminn hefur tekið við af viskíi og gini, bjór og
brennivíni, sem áður stóðu sig best í því að gera sóma-
kæra bílstjóra að ábyrgðarlausum bjálfum við stýrið.
Þeir sem komast lifandi heim heilsa fyrst upp á þá á
fésbókinni og svo þá sem eru innan við heimilis-
múrvegginn. Á fésbókinni eru ættmenni manns,
frændur og vinir, eins og Bubbi kóngur orðaði það
forðum. Vinir Bubba kóngs settu ekki læk við hann.
Hann var ekki þannig maður og þeir ekki heldur.
Besti vinur Bjartsýns er á fésbók. Sá er með kæk að
gefa læk.
Fyrir 60 árum fengu börn rauðar stjörnur í stíla-
bókina og gengu léttstígari heim. Nú þarf að fá fjörg-
andi pillur ef fækkar í læk. Siggbörðum hetjum verð-
ur um ef lækið tifar ekki nægjanlega létt um máða
sveina.
Þá þarf að herða róðurinn. Láta skína í tennur.
Flagga fordómum og fá athygli, og aðdáun og þar með
læk. Sumir segja að þetta hafi samt breyst minna en
virðist. Við séum fá ónæm fyrir áliti annarra og eink-
um áliti þeirra á okkur. Jafnvel þeirra sem við höfum
hálfgerða skömm á og jafnvel illan bifur.
Jörðin er félagsheimili og fá horn eftir þar sem ein-
hver fær að vera einn með sjálfum sér, nema að hann
hafi verið læknir fimleikasambandsins í Bandaríkj-
unum. Þá verður hann ekki truflaður næstu 360 árin.
Þeir eru til sem treysta sér alls ekki í þann félags-
skap að vera einn um stund. Ráða ekki við hann. Þar
eru engin viðbrögð, engin styggð eða viðurkenning-
arglampi, jafnvel ekkert læk. Mbl.is birtir stundum
fréttir af andláti borgara í þekktari kantinum. Þær
fengu fleiri læk en flest annað í fréttum, svo breyta
þurfti uppsetningunni. Það er ekki víst að hinir nán-
ustu vilji sjá mörg læk þegar tilkynnt er lát síns nán-
asta. En lækið þar þýddi: Frétt sem ég las. Ég þekkti
eða kannaðist við hann. Hún var gæða kona. Eða eitt-
hvað í þeim dúr.
Við getum fylgst með öllu í símanum. Og það er svo
sannarlega gagnkvæmt. Nú getur síminn fylgst með
okkur. Skref fyrir skrif. Það þótti ljóðrænt þegar
skrifað var í skýin. En öll okkar SMS eru skrifuð í
þau og fara aldrei. Þar verður aldrei skýfall. Og
„þeir“ þar vita allt það sem síminn veit.
Skyldi ekki símanum
leiðast að láta kjafta í sig?
Þegar gervigreind símans eykst hlýtur hann að gera
athugasemd við það er hve leiðigjarnt er fyrir hann
að fylgjast með okkur. Við förum nánast alltaf sömu
leið heim. Langoftast á sama tíma og síðast. Áratug-
um saman förum við til sama rakarans og sama tann-
læknisins. Ef við förum óvænt í kaffi utan húss þá er
það oftast með sama fólkinu og jafnvel oftast á sama
kaffihúsið. Og eftir nokkra áratugi tökum við ekki
sjálfstæða ákvörðun um neitt af þessu. Við gerum það
allt af gömlum vana.
Síðustu 8 árin hefur bréfritari setið í þessum sama
stól, á þessum sama tíma á hverjum föstudegi við að
skrifa bréf, opið bréf til þeirra sem vilja lesa og vera
sammála sumu, öllu, fáu eða engu.
Einhver batt vonir við að þessu myndi linna eftir
17. janúar sl. Það var eitthvað notalegt við að mega
valda honum vonbrigðum.
Flest af því sem við gerum vanans vegna er sárasak-
laust. En það tekur í fái hinn daglegi vani ekki sitt
fram. Það segja læknar. Reynið að fara í rúmið á sama
tíma segja þeir. Það stuðlar að betri svefni. Og þá er
rétt að vakna alltaf á sama tíma. Líka um helgar.
Týna tölunni
Gömul saga er til um nemanda sem gekk undir munn-
legt próf. Þau voru þá opin áheyrendum og eru
kannski enn.
Þróunin varð þó sú að það þótti tillitssemi að láta
ekki reyna meira á þandar taugar prófþola en prófið
sjálft gerði. En sagan er úr Menntaskólanum í
Reykjavík eða jafnvel úr Lærða skólanum. Þá var
enn lenska að einhverjir fylgdust með munnlegum
prófum annarra. Nemandi sem sinnt hafði námi sínu
vel hafði þann kæk í munnlegum prófum að þegar
hann tók að svara spurningu þá greip hann eins og
ósjálfrátt um tölu á jakkaboðungnum og nuddaði
hana létt á meðan hann svaraði.
Eitt árið ákváðu bekkjarbræður hans að gera hon-
um saklausan hrekk. Þeir náðu að nálgast prófjakka
nemandans og klipptu töluna af jakkanum. Þeir
mættu svo fleiri en vant var í munnlega prófið hans.
Strax við fyrstu spurninguna leitaði hönd námspilts-
ins að tölunni. Þegar hin ósjálfráða hreyfing fann
ekki töluna brá honum stórlega. Hann tók að skjálfa
og svitna og hvítna á víxl. Kennarinn bauð honum að
setjast. En það var eins og hann heyrði það ekki.
Fljótlega varð ljóst að þetta rjátlaðist ekki af honum
og hann gekk frá prófi.
Hrekkjalómunum var auðvitað mjög brugðið og
fljótlega heyrðust raddir í hópnum að þeir yrðu að
játa brot sitt. Sumir óttuðust afleiðingar þess, áminn-
ingu rektors og jafnvel brottvísun úr skóla og þar
með hugsanlega endi allra veraldlegra drauma, ekki
bara þeirra sjálfra, heldur foreldranna, sem höfðu
neitað sér um allt til að tryggja þeim vist í skólanum
sem var hið jarðneska gullna hlið að þeim fáu stöðum
sem launuð voru með reiðufé í þessu kalda landi.
Manndómsniðurstaðan varð ofan á, mild áminning
fylgdi og ákvörðun um að pilturinn fengi að end-
urtaka prófið þegar hann hefði jafnað sig. Það gerði
hann og stóð sig með prýði.
Á daginn kom að hann hafði ekkert af þessum kæk
sínum vitað og vandi sig með vilja af honum.
Þar synda svanir eins
og svanir eru vanir
Sagt er að manneskjan sé ekkert nema vani og það er
sjálfsagt ofsagt, en sterkur er hann. Og margur van-
inn verður áður en líður óvani sem ekki er hægt að
venja sig af með einföldum lausnum eins og að láta
vanann týna tölunni.
Sennilega gæti margur maður átt litríkara líf setti
hann vana sinn einstaka sinnum í minni pokann. „Ég
er nú vanur að hafa þetta þannig,“ segja menn og erf-
itt að fá þá til að bregða út af.
Enda er það svo að venja er í ýmsum tilvikum gild
heimild og hún getur verið hluti af öðrum réttarheim-
ildum svo sem fordæmum. Breska stjórnarskráin er
ekki skráð. En hún er samt áhrifamikið ósýnilegt
skjal sem um aldir hefur markað mikilvægan ramma
um stjórnskipunina.
Brot á alþjóðlegum (óskráðum) kurteisisvenjum
geta leitt til alvarlegra árekstra, jafnvel kostað skær-
ur og jafnvel stríð.
Siðareglur. Reglur fyrir siðasakir
Nú er í tísku að setja siðareglur um hvað eina og
binda menn við þær með óljósum afleiðingum þó.
Það eru ríkar ástæður til að efast um að slíkar regl-
ur hafi nokkurs staðar komið að raunverulegu gagni.
Fjölmargar stéttir nota þær með tímanum til að
flækja og tefja fyrir þeim sem utan við standa til að
ná fram rétti sínum, þvert á hátíðlegan tilgang.
Reglurnar verða þvælustig sem gera flókið kerfi
enn flóknara.
Þeir sem kynntust því persónulega þegar „sið-
fræði“ var blandað inn í raunheima eftir hrun og
höfðu lítið álit á slíku fyrir losnuðu þá algjörlega við
eftirhreyturnar. Þó er ekki hægt að fullyrða að þau
fræði séu enn þá götóttari en t.d. kynjafræðin. Um
þau má segja, að breyttu breytanda, það sem Jónas,
vinur bréfritara, stýrimaður sagði: „Ég veit ekki
hvort kynjafræðin séu gagnslaus, en ég vona það.“
Ekki batnaði hún við það
Ein versta ríkisstjórn og örugglega sú ómálefnaleg-
asta sem hér hefur setið setti sér siðareglur. Og þótt-
ist góð. Ráðherrar sem í þeirri stjórn sátu gátu ekki
einu sinni fylgt óskráðum, venjubundnum og ófrávíkj-
anlegum reglum ríkisstjórnar um að nauðsynlegt væri
að ræða í fullri alvöru á þeim fundum það sem síðar
yrði kynnt þingflokkum sem tillaga frá ríkisstjórn.
Eitt stærsta dæmi síðar tíma stjórnmála, Icesave-
málið, fékk fullkomlega óboðlega meðferð í ríkis-
stjórn. Þó fór þetta sama fólk í það að stefna forsætis-
ráðherranum fyrir að hafa ekki tekið bankamálin upp
við ríkisstjórnarborð svo bókað væri. Ríkisstjórnin er
ekki fjölskipað stjórnvald. Ef það var slíkur brestur á
að þau mál væru tekin upp við ríkisstjórnarborð varð
þegar af þeirri ástæðu ekki hægt að færa „sök“ af því
á hendur neinum nema ráðherra bankamála.
Ríkisstjórnin sem ákærði, sýndi siðferði sitt inn í
kviku, en hún sýndi að auki að hún var ekki alveg laus
við svarta kímnigáfu, þegar hún fékk Jón Ólafsson á
Um kæk og læk,
gamlan vana og nýjan
Reykjavíkurbréf09.02. 18