Morgunblaðið - 29.03.2018, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 29. MARS 2018
Nú þegar föstunni
er að ljúka og pásk-
arnir ganga í garð höf-
um við heyrt Skáldið
Halldór Kiljan Lax-
ness lesa Passíusálm-
ana. Lestur hans, eins
og annarra þeirra sem
hafa lesið Passíusálm-
ana á liðnum árum,
sem næst óaðfinn-
anlegur.
Það er alls ekki svo,
þegar Skáldið las Passíusálmana,
að hann hafi verið að kynnast þeim
fyrsta sinni. Þannig hefur Skáldið
skrifað grein sem nefnist Inn-
gangur að Passíusálmum árið 1930.
Greinin er um margt merkileg
lesning því sá er ritar hefur kynnt
sér guðfræði siðbótarinnar, sem
Skáldið er alls ekki sátt við, sem og
aldarfar og efnahag þess tíma sem
Passíusálmarnir eru ortir á.
Munnmælin um sálmaskáldið
Í upphafa greinarinnar segir
Skáldið um sálmaskáldið:
„Munnmælin, sem eru vitrari en
sagnameistararnir, hafa gert Hall-
grím Pétursson að holdsveikum
ölmusumanni. Slík er mynd þjóð-
arinnar af skáldinu. Hvernig sem á
því stendur, þá eru munnmælin að
jafnaði glöggskygnari á eðli við-
burðanna en kirkjubókalesarinn og
aktaskrifarinn, og oftast í veruleg-
um atriðum glöggskygnari á sann-
leikann, að minsta kosti þann sann-
leika, sem nokkru máli skiftir.
Í gervi hins holdsveika ölmusu-
manns hefir þjóðin séð Hallgrím
Pétursson á föstukvöldum sínum,
þannig hefir hún þekt hann og tek-
ið undir með honum – og séð sjálfa
sig. Það má með sama réttinum
segja, að Hallgrímur Pétursson sé í
fyrsta og síðasta lagi slíkur, sem
þjóðin trúir að hann sé, eins og
hitt, að Jesús sé í fyrsta og síðasta
lagi það, sem Hallgrímur Pétursson
trúði, að hann væri. Að neita mynd
þjóðarinnar af Hallgrími er hér um
bil jafn-ófrjór verknaður og að
neita mynd Hallgríms af Jesú.“
Svo heldur Skáldið áfram og full-
komnar myndina af sálmaskáldinu:
„Munnmælin hafa enn fremur
markað mynd Hallgríms tveimur
eftirtektarverðum dráttum. Hinn
fyrri er synd hans sem æskumanns,
síðar sem heiftþrungins krafta-
skálds, sem drepur skepnur með
ákvæðum og kallar
bölvun yfir menn, –
yrkir síðan Pass-
íusálmana til að sætt-
ast við Drottin. Hinn
síðari er fall hans, með
óguðlegri konu og síð-
ar sambúð hans við
hana. Þessi maður,
sem elskaði Jesú,
sannan guð, heitast af
öllum, segir þjóðtrúin,
hann elskaði um leið
konu, sem var ekki að
eins villutrúar, heldur
afguðadýrkari, – heiðin
og tilbað skurðgoð.“
Skáldið segir einnig hvað sálma-
skáldið er ekki:
„Hinn efnaði vegsæli höfð-
ingjavinur og hástéttarmaður
sagnameistaranna, giftur frómri og
guðhræddri heiðurskonu, hraustur
og mikilsmetinn fram á elliár, – það
er ekki Hallgrímur Pétursson.“
En þjóðin á bágt með að greina á
milli sálmaskáldsins og Jesú:
„að ómögulegt er að gera sér
grein fyrir því, hvar takmörkin
liggja milli Hallgríms og Jesú í
Passíusálmunum, hvar Jesús endar
og Hallgrímur byrjar.“
Guðbrandur Hólabiskup
Skáldið, sem hafði snúist til kat-
ólskrar trúar, er lítt hrifið af Guð-
brandi Hólabiskupi og telur að
hnignun sé frá siðbótinni og bisk-
upnum komin:
„Þegar Guðbrandur Hólabiskup
tekur sér fyrir hendur með fulltingi
prentsmiðjunnar að „knekka, rúí-
niera og demóralísera“ bóklega
menningu á Íslandi með hinni of-
stækisfullu endurskýringu á end-
urlausninni (fyrsta sporið er sálma-
bókin 1589), þá er erfitt fyrir vora
tíma að gera sér hvatir hans sál-
fræðilega skiljanlegar, nema utan
frá og í samanburði við hliðstæðar
aðferðir erlendra drottinstétta, sem
þá gerðu víða um lönd kenningu
þessa að siðferðisgrundvelli alveld-
isstefnu sinnar. Þessi ofstækisinn-
blásna binding alþýðunnar á end-
urlausnarklafann virðist í
frumgerendum sínum tákna vopn
það, sem hin ámáttuga valdagræðgi
þessarar konunglegu og guðlegu
stéttar fann hentast til þess að ná á
lýðum landanna heljartaki.“
Brynjólfur biskup
og Jón Arason biskup
Skáldið nefnir aldarfarið í um-
fjöllun sinni þegar Passíusálmarnir
eru ortir og nefnir tvo biskupa,
hvorn af sínum sið:
„Hið svo kallaða veraldlega vald
er alt í einu orðið „af guði lifanda“,
og í senn æðsta ráð, bæði yfir
verzluninni’, endurlausninni og
kirkjugóssunum. Þar sem Jón Ara-
son lét leiða sig undir öxina, vinnur
nú Brynjólfur biskup Sveinsson
erfðahyllingareiðinn og sendir kon-
ungi Dana dýrustu verðmæti ís-
lenzku þjóðarinnar að gjöf, verð-
mæti, sem engir peningar geta
táknað, – þessi tákn tilveruréttar
vors sem þjóðar hér vestur í hafinu.
Þetta er siðbótin á Íslandi í hnot-
skurn.“
Andstæður
Skáldið fjallar um andstæðurnar
sem koma fram um eðli Jesú í
Passíusálmunum:
„En með áhrifamestum hætti er
þessum leik andstæðnanna beitt í
þeim sálmum, þar sem skáldið leið-
ir saman í einn depil hugmyndina
um niðurlægingu Jesú og kon-
ungdóm, dýrð hans og háðung. Þar
gefur önnur andstæðan hinni
áherzlu til skiftis eins og sjálfvirkt,
konungdómurinn niðurlægingunni,
háðungin dýrðinni, unz skáldið hef-
ur að lokum upp rödd sína í ein-
hverri hátíðlegustu játningu verks-
ins. Eftir allan hinn vélabragðafulla
listræna undirbúning, sem nær há-
marki sínu, þegar Pílatus hefir leitt
Jesú út á svalir dómhússins, fram
fyrir lýðinn, með orðunum: Sjáið
konung yðar:
Víst ertu, Jesú, kóngur klár,
kóngur dýrðar um eilíf ár,
kóngur englanna, kóngur vor,
kóngur almættis tignarstór.“
Skáldið um sálmana
Í lok greinar Skáldsins, eftir að
hafa fjallað um endurlausnarkenn-
ingu og greint annan kveðskap af
miklu skáldlegu innsæi, kveður
skáldið upp sinn dóm um Pass-
íusálmana:
„Það er vafasamt, að uppistöðu
þessarar sögu, Jesúmótífið, hafi í
sinni upprunalegu mynd nokkurn
tíma verið með farið af dýpri sam-
líðan né meiri verklegri snild en í
Passíusálmum Hallgríms Péturs-
sonar, að guðspjöllunum fráskild-
um. Að mínum dómi eru Pass-
íusálmarnir hæsti tindurinn á
ákveðinni öldu í heimsbókment-
unum um leið og ritsnild Íslendinga
nær í þeim hámarki sínu í annað
sinn.
Það er, eins og hér hefir verið
skýrt, auðvelt að benda á ýmis skil-
greinileg dæmi þess, hvernig tækni
Hallgríms er háttað og hvernig
áhrifsbrögð hans eru til búin. En
það eru aðrar eigindir í skáldskap
hans, sem vega enn þyngra en hin
meistaralegu vinnubrögð, og þetta
eru persónulegir töfrar mannsins
sjálfs.“
Skáldinu var Jesúgervingin og
þjáningin hugstæð og fjallar end-
urtekið um efnið í mörgum verka
sinna.
Síðar segir Skáldið um Jesú:
„Þessi óskilgreinilegi yndisleiki
hins fædda snillings er alls staðar
nálægur í ljóði hans, – í mynd-
unum, í orðavalinu, í áherzlunni, í
hrynjandinni, í því, hvernig hann
ber tunguna, í því, hvernig hann
dregur andann, – hvort heldur
hann finnur til með Jesú eða hinni
limalösnu ösnu Balaams.“
Skáldið og trúin
Skáldið ritaði grein í tímaritið
Merki krossins árið 1926. Þar segir
Skáldið, í miklum trúarhita:
„Eitt faðirvor beðið á næturþeli
þegar aðrir sofa, er hinsvegar
miklu voldugri atburður en allir
sigrar Rómaveldis samanlagðir, og
eitt andvarp hreldrar sálar sem
þráir Guð sinn, eru miklu stór-
fenglegri tíðindi á himnum en bylt-
ingin í Rússlandi eða pólitík Breta í
Asíu. Því himinn og jörð munu far-
ast og alt er blekking nema Guð.“
Sá er ritaði um Passíusálmana
hafði þessa trú. Það er vert að
minnast þessara andans manna um
páskana.
Eftir Vilhjálm
Bjarnason »… að ómögulegt er
að gera sér grein
fyrir því, hvar takmörk-
in liggja milli Hallgríms
og Jesú í Passíusálm-
unum, hvar Jesús endar
og Hallgrímur byrjar.
Vilhjálmur
Bjarnason
Höfundur var alþingismaður.
Skáld um sálmaskáld
Morgunblaðið/Ómar
Frá Hallgrímskirkju í Hvalfirði.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Skáldið Halldór Kiljan Laxness
Við sem búum í efri
byggðum Reykjavíkur
og sækjum vinnu ná-
lægt miðbænum þekkj-
um það vel flest hvern-
ig það er að sitja í
umferðaröngþveiti.
Það veldur gjarnan
miklu ergelsi í minni
fjölskyldu enda hefur
umferðarteppan áhrif á
daglegt líf allra borgar-
búa, með mismunandi
hætti þó, hvort sem okkur líkar betur
eða verr.
Í mínu tilfelli er það þannig að þeg-
ar klukkan slær 15:00 byrja ég mjög
gjarnan á því að hugsa með sjálfri
mér: Kemst ég af stað á undan öllum
öðrum eða næ ég að koma mér heim
áður en umferðin fer að þyngjast?
Aðstæður eru nefnilega þannig hjá
okkar fjölskyldu að ef ég er ekki lögð
af stað úr Borgartúni heim til mín í
Grafarvog rétt fyrir klukkan fjögur,
þá næ ég ekki á leikskólann til að
sækja dóttir mína í tæka tíð. Þannig
er ég mjög gjarnan allt
of sein, á stanslausum
hlaupum, í stressi og
með hnút í maganum
yfir því að vera ekki á
undan umferðinni.
Við þessar aðstæður
byrja afsakanir að
fljúga í gegnum hug-
ann á mér, afsakanir
gagnvart sjálfri mér,
starfsfólki leikskólans
og auðvitað dóttur
minni.
Myndi heldur vilja
eyða tíma með börnunum
Sökum umferðarinnar þarf dóttir
mín oftar en ekki að vera klukku-
stund lengur á leikskólanum en ég er
í vinnunni. Þannig má segja að viku-
leg leikskólaviðvera hennar sé góð-
um fimm stundum lengri en vinnu-
vikan mín. Það eru yfir tveir og
hálfur vinnudagur á mánuði, sé
reiknað með 7,5 stunda vinnudegi. Ef
reiknað er með fjórum vikum í sum-
arfrí þá eru þetta samtals rúmlega 29
dagar á ári sem barnið mitt þarf að
vera lengur í vistun vegna þess að ég
er föst í umferðarsúpu
(5x4=20x11=220/7,5=29,3). Þetta
eru gæðastundir sem ég held að vel
flestir ef ekki allir foreldrar myndu
heldur vilja eyða með börnunum sín-
um fremur en í umferðinni í Reykja-
vík.
Nú spyrja sig eflaust margir: Af
hverju er hún að mála myndina upp
með þessum hætti? Er ekki bara eðli-
legt og sjálfsagt að þurfa að aka til og
frá vinnu og reikna með tíma í akst-
urinn? Svar mitt er: JÁ – vissulega
tekur tíma að koma sér til og frá
vinnu en við getum gert svo miklu,
miklu, miklu betur en þetta. Íbúa-
fjöldi Reykjavíkur er ekki nema
rúmlega 120.000 sem samsvarar
einu hverfi í milljónaborg.
Samverustundir sem um-
ferðaröngþveitið gleypir
Þá er enn fremur rétt að taka
fram að samkvæmt mælingum Ólafs
Guðmundssonar, tæknistjóra Euro-
RAP á Íslandi, ætti eðlilegur ferða-
tími fyrir 11 km, á milli Borgartúns-
ins og Grafarvogs, að vera 14
mínútur. Ef rétt reyndist ætti ég
auka 14 daga á ári með dóttur minni,
samverustundir sem umferðaröng-
þveitið gleypir frá mér og henni.
Þessu viljum við breyta tafar-
laust. Og þessu ætlum við að breyta!
Við óbreytt ástand verður ekki unað
mikið lengur.
Tafalaus gatnamót
Náum við kjöri verður eitt af okk-
ar fyrstu verkum að segja upp
samningi við ríkið um framkvæmda-
stopp og fara í stórátak í umferðar-
málum. Með einföldum lausnum er
hægt að ná heilmiklum árangri á
stuttum tíma. Ég leyfi mér að nefna
eitt augljósasta dæmið sem er að
koma ljósastýringu í samt lag en það
myndi strax létta á umferðinni.
Ljósastýrðum gatnamótum þarf svo
að fækka og koma fyrir tafalausum
gatnamótum enda eru ljósastýrð
gatnamót stórhættuleg.
Verði þetta að veruleika mun það
hafa stórvægileg keðjuverkandi
áhrif á líf allra borgarbúa. Ávinning-
urinn felst ekki eingöngu í auknum
tíma fyrir þá sem búa í efri byggð-
um, heldur minni mengun fyrir alla
borgarbúa. Bifreið sem situr föst í
umferð mengar yfir 340% meira
heldur en bíll sem kemst leiðar sinn-
ar óhindrað, samanber mælingar
Ólafs.
Tafatími kemur okkur öllum við
og með því að minnka hann njótum
við öll góðs af: Hreinna loft, fleiri
samverustundir og álag á börn og þá
er sinna þeim fyrir okkur sem vinn-
andi erum kemur til með að minnka
til muna.
Breytum borginni!
Umferðarteppan hefur áhrif
á daglegt líf allra borgarbúa
Eftir Valgerði
Sigurðardóttur » Aðstæður eru nefni-
lega þannig hjá okk-
ar fjölskyldu að ef ég er
ekki lögð af stað úr
Borgartúni heim til mín
í Grafarvog rétt fyrir
klukkan fjögur, þá næ
ég ekki á leikskólann til
að sækja dóttir mína í
tæka tíð. ValgerðurSigurðardóttir
Höfundur er frambjóðandi í 3. sæti á
lista Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík.