Morgunblaðið - 05.06.2018, Blaðsíða 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 5. JÚNÍ 2018
Suðurlandsbraut 26 Sími: 587 2700
Opið 11-18 virka daga og 11-16 laugardaga. www.alno.is
Í Bandaríkjunum,
eins og hérlendis, hafa
heilbrigðisstarfsmenn
sem annast hjúkrun
og umönnun sjúklinga
mismunandi menntun
að baki. Þar, eins og
hér, eru sumir með
BS-gráðu, MS-gráðu
eða doktorspróf en
aðrir í Bandaríkj-
unum eru með skemmri menntun, til
dæmis svonefnda associate-gráðu
eða þriggja ára hjúkrunarskólanám
(hospital nursing program). Allt
þetta hjúkrunarfólk lærir hjúkrun
sem byggist á sama grunni eða sömu
hugmyndafræði og sett var allra
fyrst fram af Florence Nightingale í
Krímstríðinu sem háð var um miðja
19. öld. Það er vel þekkt að Florence
Nightingale bjargaði lífi fjölda
særðra hermanna með réttri að-
hlynningu og sýkingarvörnum. Fyrir
hennar dag voru miklar líkur á að
særðir hermenn létust af sárum
sínum.
Í Bandaríkjunum eru notaðir
starfstitlarnir LPN (Licenced
Practical Nurse), sjúkraliði með
starfsleyfi, og RN (Registered Pro-
fessional Nurse), löggiltur hjúkr-
unarfræðingur, um þá sem stunda
umönnun og hjúkrun. Í báðum til-
vikum þarf að taka sérstakt starfs-
leyfispróf, það er samræmt próf sem
yfirvöld leggja fyrir nemendur, sem
helgast af því að skólarnir eru marg-
ir og mismunandi. Þeir sem tekið
hafa associate-gráðu eða meira nám,
svo sem BS-próf eða þriggja ára
hjúkrunarskóla, hafa rétt til að
þreyta starfsleyfispróf (kallað
NCLEX-RN-próf) fyrir hjúkrunar-
fræðinga til að fá RN-starfsleyfi. Á
Íslandi eru starfsleyfispróf ekki not-
uð en í stað þess eru skólarnir metn-
ir og námskrár þeirra.
Í Bandaríkjunum eiga LPN-
hjúkrunarfræðingar kost á að auka
við menntun sína með viðbótarnámi
til að verða RN-hjúkrunarfræð-
ingar. Inn í það nám eru þær ein-
ingar metnar sem viðkomandi
hjúkrunarfræðingur hefur nú þegar
tekið í framhalds- og háskólum.
Mikið er lagt upp úr því að ekki sé
um tvíverknað að ræða, þ.e. að nem-
endur séu ekki látnir læra aftur það
sem þeir hafa þegar lært. LPN-
hjúkrunarfræðingar sem fara í
gegnum slíkt viðbótarnám fá leyfi
til að þreyta starfsleyfispróf
(NCLEX-RN-próf) til að öðlast
RN-starfsleyfi. Starfsleyfisprófið
hefur þann tilgang að ákveða hvort
viðkomandi hafi örugglega hæfni til
að hefja störf við almenna hjúkrun.
Standist þeir það próf fá þeir heim-
ild til að kalla sig RN (löggiltan
hjúkrunarfræðing).
Ef menn vilja síðar bæta við sig
BS-prófi er aftur hægt að auka við
menntun sína með viðbótarnámi
sem ekki þarf að taka lengi tíma en
tvö ár. Hjúkrunarfræðingur með
BS-próf getur sinnt því sama og
RN-hjúkrunarfræðingur með
tveggja eða þriggja ára nám en hef-
ur auk þess möguleika á að starfa
við kennslu og undirbúa næstu kyn-
slóð hjúkrunarfræðinga, stunda
samfélagsfræðslu, rannsóknir og
fleira.
Menntun sjúkraliða á Íslandi hef-
ur tekið breytingum frá árinu 1965,
en námið stóð upphaflega í átta
mánuði og kennt var á sjúkrahús-
unum og var þá sambærilegt við
LPN-hjúkrunarnám í Bandaríkj-
unum. Í dag tekur íslenska sjúkra-
liðanámið venjulega þrjú ár (eða 146
framhaldsskólaeiningar eftir stúd-
entspróf) og er mun viðameira en
LPN-hjúkrunarnám í Bandaríkj-
unum sem enn tekur venjulega eitt
ár.
Sjúkraliðar hjúkra sjúkum, slös-
uðum, fötluðum og öldruðum á
sjúkrahúsum, heilsugæslustöðvum
eða sambærilegum stofnunum.
Sjúkraliðar nú á dögum vinna oft
fjölbreyttari störf á landsbyggðinni
en á höfuðborgarsvæðinu. Á lands-
byggðinni eru þeir oftar í stjórn-
unarhlutverki, sjá um lyfjagjafir,
sjá um barnaskoðun (að hluta), að-
stoða lækna í aðgerðum, draga blóð
til rannsókna, sjá um röntgen-
myndatökur, skólaskoðanir, sára-
skiptingar, færa í sjúkraskrá og
fleira. Sjúkraliðar fá oft ekki tæki-
færi til þess að nýta menntun sína
til fulls hérlendis því mörkin á því
hvað þeir mega gera og mega ekki
gera eru svo fljótandi og ráðast oft-
ast af næsta yfirmanni.
Venja er að hjúkrunardeildar-
stjórar séu yfirmenn sjúkraliða.
Hins vegar geta sjúkraliðar verið
yfirmenn annarra sjúkraliða og eins
geta sjúkraliðar starfað með
læknum, sjúkraþjálfurum og öðrum
heilbrigðisstéttum. Í starfslýsingu á
að koma fram bæði verksvið sjúkra-
liðans og hver næsti yfirmaður hans
er.
Árið 2000 voru settar fram sam-
ræmdar kröfur í New York-ríki um
hvaða menntun LPN-hjúkrunar-
fræðingar þyrftu að bæta við sig til
að öðlast RN-starfsleyfi. Þar eru
metin öll námskeið sem LPN hafa
tekið svo þeir þurfi ekki að taka aft-
ur próf í því sem þeir hafa þegar
lokið. Þetta auðveldar fólki að bæta
menntun sína og gefur því mögu-
leika á frekari starfsframa innan
hjúkrunar ef hugur stendur til þess.
Sjúkraliðar á Íslandi eru með
mjög góða hjúkrunarfræðimenntun
og þeir gætu unnið sjálfstætt með
smávægilegum breytingum á lögum
og reglugerðum. Þeir hafa menntun
til að gera það sem almennur hjúkr-
unarfræðingur gerir en þurfa að fá
viðeigandi þjálfun og tækifæri á Ís-
landi.
Samkvæmt okkar athugun er
sjúkraliðanám frá Heilbrigðisskól-
anum metið inn í hjúkrunarskóla í
Bandaríkjunum og á Norðurlöndum
og útskrifaðir nemar þaðan fá ís-
lenskt hjúkrunarleyfi án vand-
kvæða. En íslenskur sjúkraliði sem
vill halda til framhaldsnáms er-
lendis verður þó að fá sín próf metin
sérstaklega í þann skóla sem vekur
mestan áhuga.
Um menntun sjúkraliða, störf
þeirra og tækifæri hér og erlendis
Eftir Júlíönu
Sigurveigu Guð-
jónsdóttur og Agn-
ar Óla Snorrason
» Íslenskur sjúkraliði
sem vill halda til
framhaldsnáms erlendis
verður að fá próf sín
metin sérstaklega í
þann skóla sem vekur
mestan áhuga.
Júlíana Sigurveig
Guðjónsdóttir
Agnar Óli er sjúkraliði. Júlíana
Sigurveig er hjúkrunarfræðingur.
Agnar Óli
Snorrason
Bretar höfðu verið
með yfirstjórnina í Pal-
estínu allt frá lokum
fyrri heimsstyrjald-
arinnar. Árið 1948
pökkuðu þeir saman,
uppgefnir eftir hildar-
leik síðara heimsstríð-
ins, og héldu heim. Þeir
skildu eftir sig algera
ringulreið í Palestínu.
Gyðingar og arabar,
sem tókust á um yfirráðin í landinu,
frömdu þá hræðileg hryðjuverk
hvorir á öðrum. Eitt þekktasta
fjöldamorðið átti sér stað í bænum
Deir Yasin. Það var lítill arabískur
sveitabær við veginn til Jerúsalem.
Deild bardagamanna gyðinga frá
samtökunum Irgun réðst á bæinn
hinn 9. apríl 1948. Þeir mættu mót-
spyrnu og nokkrir hermannanna
voru felldir. Félagar þeirra hefndu
sín með því að láta vélbyssuhríð
rigna yfir bæjarbúa. Margir bæjar-
búa féllu. Þeim sem lifðu af kúlna-
hríðina var smalað saman og stillt
upp við vegg þar sem gyðingar skutu
suma með köldu blóði. Enn aðrir
voru myrtir eftir að hafa verið
dregnir sem fangar gegnum Vestur-
Jerúsalem. Talið er að gyðingar hafi
þar myrt um 250 bæjarbúa þó að all-
ar slíkar tölur séu óvissar.
Mörg fleiri samfélög araba urðu
fyrir árásum. Sömuleiðis samfélög
gyðinga. En örlög bæjarbúa í Deir
Yasin áttu eftir að hafa mikil áhrif.
Gyðingar notuðu þessa hryllilegu at-
burði til þess að hræða araba og
hrekja þá á flótta. Afleiðingin varð
að 300.000 manns höfðu yfirgefið
landið þegar áður en Ísraelsríkið var
stofnað.
David Ben-Gurion varð fyrsti for-
sætisráðherra Ísraels hins nýja.
Hann hafði komið árið 1906 sem
ungur maður til Palestínu frá hinum
rússneska hluta Póllands. Árið 1948
varð hann 62 ára. Hann hafði helgað
allt líf sitt baráttunni fyrir ríki gyð-
inga. Hann hafði barist af hörku á
frumkvöðlaárunum við óblíða nátt-
úru, araba og Breta, fengið malaríu
og verið gerður útlægur af Tyrkjum
í fyrri heimsstyrjöldinni. Þá flúði
hann til Bandaríkjanna. Halda
mætti því að hann hefði verið ánægð-
ur eftir stofnun ríkisins árið 1948.
En dagbækur hans sýna að svo
var ekki. „Landið gleðst og heldur
hátíð – en enn einu sinni syrgi ég
meðal fagnandi,“ skrifaði hann þar.
Hann hafði líka ástæðu
til að óttast. Sama
kvöld og Ísraelsríki var
stofnað héldu her-
deildir Egypta til Sín-
aí, til að ráðast á
Ísraelsríkið nýja. Og
fleiri arabaríki bættust
við. Innanlandsófrið-
urinn í Palestínu varð
að styrjöld Ísraels við
heri Egypta, Sýrlend-
inga, Líbana, Íraka og
Jórdana, sem þá hétu
Trans-Jórdanía. Egypskar flugvélar
létu sprengjum rigna yfir Tel Aviv.
En þó að löndin væru fjölmenn töldu
herir þeirra ekki nema um 80.000
hermenn. Ísraelsmenn réðu yfir
60.000 hermönnum og mörgum
hertum eftir áratuga stríð og skær-
ur. Þó voru aðeins 19.000 þeirra
vopnaðir og búnir til átaka þegar
stríðið braust út. Styrjöldin gekk
undir mörgum nöfnum. Arabar köll-
uðu hana „fyrsta palestínska
stríðið“, Palestínumenn „hörmung-
arnar“ og Ísraelsmenn „frelsis-
stríðið“. Ísraelsmönnum tókst að
hrekja burt herdeildir araba. Og
leggja undir sig stór svæði Palest-
ínuaraba. Fyrir Palestínuaraba varð
stríðið að sannkölluðum „hörm-
ungum“. Ísraelsmenn hröktu á
flótta íbúa margra þeirra svæða sem
þeir lögðu undir sig. Margir flýðu á
náðir nágrannalandanna. Þeir hafa
ekki enn átt þaðan afturkvæmt. Af
þeim um 800.000 Palestínuaröbum
sem bjuggu á þeim svæðum sem Ísr-
aelsmenn lögðu undir sig urðu að-
eins um 130.000 eftir. Sumir lentu í
flóttamannabúðum á Vestur-
bakkanum sem Trans-Jórdanía
stjórnaði, eða á Gaza, sem Egyptar
stjórnuðu. Afgangurinn dreifðist um
Líbanon, Sýrland og Egyptaland.
Enn í dag má finna flóttamannabúð-
ir Palestínuaraba í nágrannaríkjum
Palestínu, þar sem flóttamenn hafa
dvalið í margar kynslóðir. Aldrei
datt Trans-Jórdaníu þó í hug að
leyfa Palestínuaröbum að stofna eig-
ið ríki á Vesturbakkanum, sem þeir
þó réðu til 1967. Síðar setti ísraelska
ríkið lög sem bönnuðu flóttamönn-
um að snúa heim og krefjast eigna
sinna. Staða afkomenda þessara
flóttamanna og hvort Ísraelsríkið
vilji leyfa þeim að snúa aftur til
heimila sinna, er enn í dag kjarna-
spurning í þeim deilum sem uppi eru
milli Ísraelsríkis og Palestínu-
manna.
Ísrael 70 ára –
frelsisstríðið,
hrakningarnar
Eftir Þórhall
Heimisson
Þórhallur Heimisson
»Enn í dag má finna
flóttamannabúðir
Palestínuaraba í ná-
grannaríkjum Palest-
ínu, þar sem flóttamenn
hafa dvalið í margar
kynslóðir.
Höfundur er prestur.
Allt um
sjávarútveg
Atvinna