Morgunblaðið - 08.06.2018, Page 30

30 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. JÚNÍ 2018
Valgerður Þ. Jónsdóttir
vjon@mbl.is
Á sýningunni Gerður: Yfirlit, sem
opnuð var í liðinni viku í Gerðarsafni
– Listasafni Kópavogs, er sjónum
beint að listferli og ævi Gerðar
Helgadóttur myndhöggvara allt frá
námsárum hennar til síðustu æviára.
Tilefnið er að listakonan hefði orðið
níræð í ár, en hún lést aðeins 47 ára
árið 1975. Miðað við stutta ævi var
listferill hennar býsna langur, tæpir
þrír áratugir, og að sama skapi fjöl-
breyttur.
„Hún leit fyrst og fremst á sig
sem myndhöggvara, en fékkst einn-
ig við steint gler, mósaík og fleiri
efniviði og listform,“ segir Kristín
Dagmar Jóhannesdóttir, for-
stöðumaður Gerðarsafns. „Gerður
var frumkvöðull þrívíðrar abstrakt-
listar á Íslandi með sínum geómetr-
ísku járnverkum á sjötta áratugn-
um,“ bætir hún við. Fleiri listræn
afrek Gerðar má nefna til sögunnar,
en þeim eru gerð vel skil á fyrr-
nefndri yfirlitssýningu.
„Okkur fannst kominn tími til að
bjóða fólki með okkur í smáleið-
angur og kynnast þessari merkilegu
listakonu og karakter. Raunar höf-
um við alltaf í allri okkar starfsemi
vissa vísun í Gerði, bæði á sýningum,
viðburðum og smiðjum. Hún var
ósmeyk við að gera alls konar til-
raunir í list sinni og eftir hana liggja
ótrúlega mörg verk af öllum stærð-
um og gerðum. Það er eins og hún
hafi fundið á sér að hún hefði ekki
mikinn tíma til að láta hugmyndir
sínar verða að veruleika.“
Skráning fyrir
opnum tjöldum
Auk Kristínar Dagmarar er
Brynja Sveinsdóttir, verkefnastjóri
safnaeignar, í sýningarteyminu sem
og Arnar Freyr Guðmundsson, graf-
ískur hönnuður, Friðrik Steinn Frið-
riksson og Hreinn Bernharðsson,
vöru- og upplifunarhönnuðir. Þær
stöllur fengu hönnuðina til að skapa
með þeim umgjörðina. „Grunnurinn
og inntak sýningarinnar eru auðvit-
að verk Gerðar, en uppsetning
þeirra og umgjörð skiptir líka mjög
miklu máli. Undirbúningurinn hefur
staðið yfir í marga mánuði um leið
og við höfum verið að betrumbæta
skráningu á safnaeigninni. Sú vinna
heldur áfram í sumar fyrir opnum
tjöldum og er liður í að opna innri
starfsemi safnsins fyrir almenningi,
sem til dæmis felst í að bjóða upp á
leiðsögn um listaverkageymsluna og
skoða fjársjóðinn okkar,“ segir
Kristín Dagmar.
Gerðarsafn er að hennar sögn
eina safn landsins, sem heitir eftir
og er byggt til heiðurs listakonu.
Hvatinn að framtakinu var 1.400
listaverk úr dánarbúi Gerðar, sem
erfingjar hennar færðu Kópavogsbæ
að gjöf tveimur árum eftir andlát
hennar. Hartnær aldarfjórðungur er
síðan Gerðarsafn opnaði dyr sínar
fyrir gestum og gangandi.
Með klassískan bakgrunn
Elsta verkið á sýningunni,
„Brjóstmynd af stúlku“, er frá því
Gerður var nítján ára að læra að
höggva í stein hjá Sigurjóni Ólafs-
syni myndhöggvara. „Við erum líka
með verk sem hún gerði á náms-
árum sínum í Flórens á Ítalíu, en
hún var fyrst íslenskra listamanna
til að fara þangað til náms. Gerður
hafði því klassískan bakgrunn af
gamla skólanum, sem kom henni til
góða í að ná tækninni á sitt vald.
Hún hneigðist þó fljótlega til mód-
ernisma og hélt til Parísar, þar sem
viðhorfin voru frjálslegri. Ekki leið á
löngu þar til hún sagði skilið við fíg-
úratíf verk og fór að vinna abstrakt-
verk með logsuðutæki. Þessi mikla
umbreyting var um miðja síðustu
öld.“
Eins og vera ber þekkir for-
stöðumaðurinn list og sögu Gerðar í
smáatriðum. Hún segir að sýningar-
teymið hafi lagt mikla áherslu á að
koma hvoru tveggja til skila á sem
aðgengilegastan hátt. „Sýningin er í
svolítið öðrum búningi en fyrri yfir-
litssýningar á verkum Gerðar. Við
skiptum henni upp í fimm þemu,
sem móta meginstef og tengingar
milli verka listakonunnar. Leiðarljós
okkar var að hvert verk jafnt sem
tímabil fengi notið sín. Við lékum
okkur svolítið með gömlu svart/hvítu
grafíkina hennar til að ná áhrifunum
og eflaust þykir einhverjum fram-
setning listaverkanna á stundum
svolítið nýstárleg,“ segir Kristín
Dagmar og lýsir nánar þemunum
fimm; grunni, vinnustofu, glugga,
garði og rými:
Rýmið og rauði þráðurinn
„Grunnur veitir innsýn í námsár
Gerðar og þróun frá hefðbundnum
akademískum aðferðum í högg-
myndagerð til tilrauna á fyrstu árum
hennar í París. Úr Grunni liggur
leiðin í Vinnustofu, þar sem safn-
gestir fylgjast með nýjum aðferðum
þegar hún fer að vinna með óhlut-
bundin verk í járn. Gluggi speglar
tímabil steindu glugganna og ekki
síst aukinn áhuga hennar á dul-
spekilegum kenningum, sem hún
kynntist á Parísarárunum. Garður
vísar í þann tíma þegar hún byrjar
að gera verk í steypu, gifs og leir og
loks varpar Rými ljósi á hennar síð-
ustu ár, verk sem hún vann í al-
menningsrými og hugmyndir að
verkefnum, ólík að umfangi og
stærð.“
Spurð hvort eitthvað hafi komið
henni á óvart í undirbúningsvinn-
unni, nefnir Kristín Dagmar ótrú-
lega mikla rýmisgreind Gerðar og
ofurnákvæmar vinnuteikningar, sem
sumar séu um tveir metrar á lengd.
„Þær og alls konar skissur og blek-
teikningar eru á sýningunni ásamt
sýnishorni af öllum þeim list-
formum, sem hún fékkst við um dag-
ana. Gerður sagði einhverju sinni í
blaðaviðtali að henni fyndist stíll
ekki vera verkið sjálft, heldur inn-
takið og því væri hún alltaf að leita
að. Rauði þráðurinn í verkum henn-
ar virðist mér vera að hún beislar
ekki aðeins efnið sjálft heldur ein-
hvers konar meiningu innan verks-
ins sem og loftrýmið í alheiminum,“
segir Kristín Dagmar. Máli sínu til
stuðnings bendir hún á að mörg
verka Gerða séu opin hringform sem
rými við ýmsar dulspekikenningar
um hringrás lífsins.
Sýningin umturnast
Sýningin Gerður: Yfirlit stendur
yfir til 7. október. Í anda Gerðar seg-
ir Kristín Dagmar að samtíma-
listamönnum, sem fást við skúlp-
túra, verði í ágúst boðið að stíga inn í
sýninguna með verk sín í sýninga-
seríunni Skúlptúr – Skúlptúr.
„Þannig að á tímabilinu umturnast
sýningin svolítið og fer að tengjast
samtímanum,“ segir hún og nefnir
líka leir- og teiknismiðju, fyrir alla
fjölskylduna í safninu kl. 13-15 í dag,
laugardag. Í smiðjunni, Gerður
ferðalangur, geta gestir skoðað
hvernig ferðalög hennar höfðu áhrif
á verk hennar. Ljóst er að andi
Gerðar mun svífa yfir sölum sem
aldrei fyrr í Gerðarsafni í sumar.
Fimm vörður í list Gerðar
 Á sýningunni Gerður: Yfirlit, í Gerðarsafni er sjónum beint að listferli og ævi Gerðar Helgadóttur
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Fjársjóður Kristín Dagmar segir að í bígerð sé að bjóða almenningi upp á leiðsögn um listaverkageymsluna.
Gerður Helgadóttir fæddist
árið 1928 að Tröllanesi í
Norðfirði, þar sem hún bjó
þar til fjölskyldan fluttist til
Reykjavíkur 1937. Eftir að
Gerður var farin að heiman
fluttist fjölskyldan í Kópa-
vog og því telja margir að
þar hafi hún alið manninn.
Einnig vegna þess að hún
skrifaði einhverju sinni
„heim í Kópavog“ í bréfi til
föður síns. Að sögn Krist-
ínar Dagmarar gisti Gerður
ævinlega hjá foreldrum sín-
um og systkinum í bænum
þegar hún staldraði við á
landinu en hún bjó og starf-
aði mestan hluta ævi sinnar
í París.
Árið 1945, eftir nám í
Gagnfræðaskóla Austur-
bæjar, innritaðist Gerður í
Myndlista- og handíðaskól-
ann.
Sumarið 1947 fékk hún
tilsögn um meðferð meitla
og annarra áhalda til högg-
myndagerðar hjá Sigurjóni Ólafs-
syni og skömmu síðar skólavist í
listaskóla í Flórens. Þar stundaði
hún nám í tvö ár, en þá lá leiðin til
Parísar þar sem hún nam við Aka-
demíið de la Grande-Chaumiéra
1949-1950. Veturinn á eftir stundaði
hún nám í einkaskóla.
Gerður hélt sína fyrstu einkasýn-
ingu á Íslandi í Listamannaskál-
anum árið 1952.
Meðal þekktra verka Gerðar, sem
almenningur hefur aðgang að utan
Gerðarsafns eru steindir gluggar í
Skálholtsdómkirkju, Ólafsvíkur-
kirkju, Neskirkju og Kópavogs-
kirkju. Einnig eru gluggar eftir
Gerði í nokkrum kirkjum í Þýska-
landi. Þekktasta verk Gerðar hér á
landi er efalítið mósaíkmyndin á
Tollhúsinu í Reykjavík frá árinu
1973.
„Heim í Kópavog“
1956 Gerður í vinnustofu sinni í París.
Suðurlandsbraut 20, Reykjavík, sími 588 0200, eirvik.is
amlegt ka
nýmalað,
en in h l i.
ynntu r Jura a v lar í Eirví . i óðum þér í kaffi.
s
k
é V ð jK k ffi
y