Fréttablaðið - 16.11.2018, Blaðsíða 14

Frá degi til dags
Halldór
Útgáfufélag: torg ehf. Stjórnarformaður: Einar Þór Sverrisson forStjóri: Ingibjörg Stefanía Pálmadóttir Útgefandi: Kristín Þorsteinsdóttir kristin@frettabladid.is
ritStjórar: Kjartan Hreinn Njálssson kjartanh@frettabladid.is, Ólöf Skaftadóttir olof@frettabladid.is, markaðurinn: Hörður Ægisson hordur@frettabladid.is fréttablaðið.iS: Sunna Karen Sigurþórsdóttir sunnak@frettabladid.is.
Fréttablaðið kemur út í 85.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslun um á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds. ISSN 1670-3871 fréttablaðið kalkofnsvegur 2, 101 reykjavík Sími: 550 5000, ritstjorn@frettabladid.is helgarblað: Kristjana Björg Guðbrandsdóttir kristjanabjorg@frettabladid.is
menning: Kolbrún Bergþórsdóttir kolbrunb@frettabladid.is ljóSmyndir: Anton Brink anton@frettabladid.is framleiðSluStjóri: Sæmundur Freyr Árnason sfa@frettabladid.is
Hörður
Ægisson
hordur@frettabladid.is

Það er
kominn tími
til að lyfta
þessari
umræðu á
aðeins hærra
plan.

BHM telur
ótækt að
lántak-
endum hjá
LÍN sé
mismunað
með þessum
hætti og
krefst þess
að ábyrgðar-
manna-
kerfið verði
afnumið að
fullu.
Það er meiri háttar vá fyrir dyrum. Samþykki Alþingi innleiðingu á þriðja orkupakka Evrópu-sambandsins, sem væri brot á stjórnarskránni ef marka má málflutning síðustu vikna, mun Ísland afsala sér forræði á orkuauðlindum landsins og
vera gert skylt að tengjast innri orkumarkaði ESB með
lagningu sæstrengs með þeim afleiðingum að orkuverð til
heimila og fyrirtækja snarhækkaði – og íslensk garðyrkja
leggst af. Sem betur fer er þetta allt saman tóm della.
Staðreyndir málsins eru tiltölulega skýrar. Innihald
þriðja orkupakkans er um margt rökrétt framhald af fyrri
orkulöggjöf sambandsins þar sem áhersla hefur einkum
verið lögð á virka samkeppni með því að koma á fót innri
markaði, bann við ríkisaðstoð og aukinni neytendavernd.
Það regluverk var innleitt í íslenskan rétt fyrir um fimm-
tán árum og fullyrðingar um að nýjasti orkupakkinn feli í
sér einhverja eðlisbreytingu stenst enga skoðun. Í nýlegri
greinargerð Birgis Tjörva Péturssonar lögmanns kom
skýrt fram að ekkert í orkupakkanum kallaði sérstaklega
á endurskoðun á EES-samningnum, engar skyldur væru
lagðar á stjórnvöld um að tengjast innri markaði ESB með
sæstreng og þá varða reglur hans á engan hátt eignarrétt á
orkuauðlindum hér á landi. Aðrar skýrslur og greinar ólíkra
sérfræðinga hafa komist að sömu niðurstöðu.
Helstu nýmæli þriðja orkupakkans lúta meðal annars að
auknu sjálfstæði eftirlitsstofnana innan ríkjanna, sem og
samstarfi þeirra yfir landamæri. Í þeim tilgangi var komið
á fót samstarfsstofnun á orkumarkaði (ACER) sem getur
tekið lagalega bindandi ákvarðanir í tilteknum álitamálum
gagnvart eftirlitsaðilum aðildarríkja ESB. Gagnvart ríkjum
EES eru þær valdheimildir í höndum eftirlitsstofnunar
EFTA (ESA) en vegna þess að raforkukerfi Íslands tengist
ekki hinum evrópska orkumarkaði þá er útilokað að
ESA geti beitt bindandi valdheimildum gagnvart Orku-
stofnun. Sú staða breytist ekki nema þá aðeins að lagður
verði sæstrengur, ákvörðun sem er alfarið undir íslenskum
stjórnvöldum komin. Þótt líklegt sé að slíkur strengur gæti
skilað miklum þjóðhagslegum ábata fyrir Íslendinga þá er
fátt sem bendir til að ráðist verði í þess konar framkvæmd í
náinni framtíð.
Örfá ár eru síðan ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og Fram-
sóknarflokks samþykkti innleiðingu regluverks um sam-
eiginlegt evrópskt fjármálaeftirlit. Sú ráðstöfun fól í sér
mun meira framsal fullveldis heldur en þriðji orkupakkinn.
Ísland hefur enda aldrei tekið ákvörðun um að aflétta ekki
stjórnskipulegum fyrirvara til að innleiða tilskipun um
innri markaðinn. Það kemur ekki til að ástæðulausu. Iðn-
aðarráðherra hefur réttilega bent á að við slíka ákvörðun
þá yrðu „menn bara að vera tilbúnir að taka afleiðing-
unum“. EES-samstarfið væri með öðrum orðum í uppnámi.
EES-samningurinn, sem er vissulega ekki fullkominn, er
mikilvægasti alþjóðasamningur Íslands. Sú skoðun hefur
hingað til verið nokkuð óumdeild. Það er ábyrgðarhlutur,
sérstaklega hjá þeim þingmönnum sem ættu að minnsta
kosti að vita betur, að standa fyrir þeirri umræðu sem við
höfum orðið vitni að, þar sem röngum upplýsingum hefur
vísvitandi verið haldið að almenningi. Ef hinn raunverulegi
tilgangur með þessu rugli er að setja af stað atburðarás sem
felur í sér að Ísland segi sig að lokum frá EES-samningnum
þá eiga menn bara að gangast við því. Það er kominn tími
til að lyfta þessari umræðu á aðeins hærra plan.
Úlfur, úlfur
Allt fram til ársins 2009 þurfti námsmaður sem hugðist taka lán hjá Lánasjóði íslenskra náms-manna (LÍN) að fá einhvern annan, t.d. foreldri,
náinn ættingja eða vin, til að ábyrgjast lánið. Árið 2009
var lögum um sjóðinn breytt og skilyrðið um ábyrgðar-
mann afnumið. Samkvæmt greinargerð með frumvarp-
inu var talið að skilyrðið samræmdist ekki þeim tilgangi
laganna að tryggja jafnrétti til náms, enda væru ekki allir
námsmenn í þeirri stöðu að geta útvegað ábyrgðarmann.
Á sama tíma var ákveðið að sjálfsskuldarábyrgð
ábyrgðarmanna yrði áfram virk á útistandandi náms-
lánum. Það var gert með þeim rökum að afnám
ábyrgðar mannakerfisins að fullu gæti komið niður
á innheimtuhlutfalli lánanna og stefnt fjármögnun
sjóðsins í hættu. Röksemdin fyrir þessu ósamræmi er
sem sagt fjárhagsleg.
BHM telur ótækt að lántakendum hjá LÍN sé mis-
munað með þessum hætti og krefst þess að ábyrgðar-
mannakerfið verði afnumið að fullu. Það er réttlætismál
að breyta þessu fyrirkomulagi. Mýmörg dæmi má rekja
um dapurlegar afleiðingar þess fyrir fjölskyldur lántaka.
Þar að auki hafa að undanförnu fallið dómar sem leiða
í ljós að reglur um ábyrgðarmenn eru ófullkomnar og
að ábyrgðarmenn námslána njóta ekki jafnræðis á við
ábyrgðarmenn annarra lána í fjármálakerfinu.
Fleiri atriði er vert að endurskoða hjá LÍN. Samkvæmt
lögum eru námslán ótímabundin og fyrnast ekki. Fólk
sem tekur há námslán og/eða hefur lágar tekjur getur
lent í því að þurfa að greiða af námslánum alla ævi. Það
getur verið verulega íþyngjandi fyrir fólk á eftirlaunum
að þurfa að greiða af námslánum. Nærtækt dæmi um
slíkt eru konur sem fóru seint í háskólanám, höfðu
margar fyrir börnum að sjá, og sitja margar uppi með
sligandi skuldir en oftast lágar tekjur. Annað atriði sem
huga mætti að er uppgreiðsluafslátturinn. Samkvæmt
núgildandi reglum er veittur 7% uppgreiðsluafsláttur
þegar greitt er upp ógjaldfallið lán. Spyrja má hvort
hvatinn til uppgreiðslu sé nægur.
Burt með
ábyrgðarmannakerfið
Þórunn Svein-
bjarnardóttir
formaður BHM
Della í þriðja veldi
Þriðji orkupakkinn hefur alla
burði til þess að verða jafn úldið
þrætuepli og Icesave. Frá degi til
dags fjölgar þeim sem garga sig
hása með eða á móti. Flestir sem
hæst bylur í eiga þó sameiginlegt
að vita lítið um pakkann. Illugi
Jökulsson hefur fundið einfalda
lausn þannig að allir geti tekið
afstöðu án þess að kíkja í pakk-
ann: „Brynjar, Sigmundur Davíð,
útvarp Saga eins og hún leggur
sig, Davíð Oddsson, þau berjast
öll af hörku gegn þriðja orku-
pakkanum,“ segir Illugi og bætir
við að þetta dugi honum til þess
að ákveða að styðja orkupakk-
ann fram í rauðan dauðann.
Einn, tveir og …
Wikileaks-ritstjórinn Kristinn
Hrafnsson reyndi á Facebook
að greina ótta Framsóknarfólks
við orkupakkann án þess að fá
nokkurn botn í málið enda fær
hann ekki séð að pakkinn hafi
nokkur áhrif „á Íslandi nema þá
og því aðeins að einhver nenni að
setja nokkur hundruð milljarða
í lengsta rafstreng veraldarsög-
unnar yfir úthafið og til Evrópu“.
Hann sér þó einn skemmtilegan
möguleika í pakkafárinu. „Ef þið
viljið vera virkilega illkvittin
skulið þið hringja í framsóknar-
mann einhvers flokks og hvísla
í símann: „Þú veist að fyrsti OG
annar orkupakki ESB komust
inn í landið – hindrunarlaust“, og
leggja síðan á.“
thorarinn@frettabladid.is
1 6 . n ó v e m b e r 2 0 1 8 F Ö S T U D A G U r12 S k o ð U n ∙ F r É T T A b L A ð i ð
SKOÐUN
1
6
-1
1
-2
0
1
8

0
5
:0
9
F
B
0
5
6
s
_
P
0
5
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
4
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
0
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
1
4
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
1
6
9
-1
2
3
8
2
1
6
9
-1
0
F
C
2
1
6
9
-0
F
C
0
2
1
6
9
-0
E
8
4
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
3
A

F
B
0
5
6
s
_
1
5
_
1
1
_
2
0
1
C
M
Y
K