Morgunblaðið - 15.10.2018, Side 16

16
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 15. OKTÓBER 2018
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Íárslok í fyrravakti athygliþegar fjöl-
menn mótmæli hóf-
ust í Íran og beind-
ust einkum að því
hvernig klerka-
stjórninni hefði mistekist við
efnahagsstjórn landsins. Gjald-
miðillinn var þá á fallanda fæti
og aðrar hagtölur litu illa út,
þrátt fyrir að kjarnorku-
samkomulagið umdeilda hefði
fært Íransstjórn aðgang að
miklu fjármagni.
Þátttakendum í mótmælunum
mislíkaði að klerkastjórnin hafði
ákveðið að verja miklu af því
fjármagni til þess að kynda und-
ir átökum og óróa vítt og breitt
um Mið-Austurlönd, frekar en
að styrkja innviði landsins. Þá
hefur landið sett mikið fjármagn
í tilraunir með eldflaugar, sem
aftur hafa valdið deilum við um-
heiminn, enda vekja þær veru-
legar efasemdir um vilja Írans
til að standa við kjarnorku-
samkomulagið.
Á því tæpa ári sem liðið er frá
þessum mótmælum hefur ým-
islegt breyst til verri vegar fyrir
írönsk stjórnvöld. Bandaríkja-
stjórn ákvað að hún myndi ekki
lengur virða kjarnorku-
samkomulagið og hófst handa
við að setja viðskiptaþvinganir á
landið að nýju. Stjórnvöld í Íran
hafa eins og við mátti búast tek-
ið þessu illa og talaði Rouhani
forseti um það í gær að núver-
andi stjórnvöld í Bandaríkj-
unum væru þau fjandsam-
legustu í fjóra áratugi. Þessi
hörðu viðbrögð endurspegla þá
staðreynd að aðgerðir banda-
rískra stjórnvalda til að reyna
að koma í veg fyrir
neikvæð áhrif Írans
á umhverfi sitt
munu valda Íran
enn frekari efna-
hagslegum erf-
iðleikum, þó að
ráðamenn þar hafi reynt að gera
sem minnst úr aðgerðunum.
Samhliða þessu hefur þróun
innanlandsstjórnmála Írans
verið athyglisverð. Þeir sem
teljast til „hófsamari“ afla innan
íranska stjórnkerfisins hafa
mátt láta undan síga á meðan
harðlínumenn hafa hert tökin
jafnt og þétt. Harðlínumenn
telja að tilraun „umbótaaflanna“
til þess að nálgast umheiminn
hafi mistekist þegar Bandaríkin
sögðu sig frá kjarnorku-
samkomulaginu.
Rétt er að geta þess, að um-
bætur þær sem hinir hófsamari
meðlimir klerkastjórnarinnar
vilja koma á fót eru ekki eins
lýðræðissinnaðar og sumir vest-
rænir fjölmiðlar vilja gjarnan
trúa og fátt bendir til annars en
að hin harða utanríkisstefna
landsins, sér í lagi í valdatafli
Mið-Austurlanda, hafi einnig
verið með samþykki hinna „hóf-
sömu“.
Þessi afstaða hefur að lík-
indum grafið undan lögmæti
„hófsömu“ aflanna meðal al-
mennings, og þá sérstaklega
írönsku millistéttarinnar sem
hefur í engin hús að venda. En
þó að harðlínuöflunum hafi
þannig enn tekist að halda pott-
lokinu á óánægjunni í landinu er
harkan líklega einnig til marks
um að þau óttast að lítið þurfi til
að upp úr sjóði. Ekki er ósenni-
legt að það sé hárrétt mat.
Hinir „hófsömu“
fara halloka í Íran en
óánægjan kraumar
undir niðri}
Kynt undir átökum
Skattheimtu-flokkarnir hafa
ævinlega miklar
áhyggjur af rík-
issjóði og viðhorf til
margra mála mark-
ast af miklum velvilja í garð
þess sjóðs. Logi Einarsson, for-
maður Samfylkingarinnar, hélt
til dæmis ræðu á flokksstjórn-
arfundi um helgina og sýndi þar
að enn eru ýmsir skattstofnar
vannýttir. Hann lýsti áhyggjum
af fækkun starfa vegna breyt-
inga sem hann taldi sig sjá
framundan á vinnumarkaðnum.
Þar með myndi „núverandi fyr-
irkomulag þar sem hver vinnu-
stund er skattlögð, ekki duga“.
Og svarið lét ekki á sér standa,
horfa yrði til þess að greiða
„skatt af róbótum“ eða finna
aðrar leiðir til að mæta þeim
erfiðu tímum sem framundan
væru fyrir ríkissjóð þegar
vinnustundum fækkaði.
Hingað til hefur verið talið
æskilegt að fyrirtæki fjárfesti
og ný tækni ryðji
sér til rúms með
tilheyrandi fram-
leiðniaukningu og
bættum lífs-
kjörum. Sú skoðun
hefur jafnvel verið ríkjandi að
frekar ætti að stuðla að slíkri
þróun en standa í vegi fyrir
henni.
Það er þess vegna nýstárleg
hugmynd hjá formanni Sam-
fylkingarinnar að nú þurfi að
fara að undirbúa skattlagningu
tækniframfara. Það má jafnvel
segja að þetta sé róttæk hug-
mynd og djörf og til skamms
tíma mun hún meira að segja
mögulega ná því markmiði sínu
að bæta hag ríkissjóðs.
En hvað ætli gerist svo þegar
skattlagning tækniframfara fer
að bíta og Ísland fer að dragast
aftur úr öðrum löndum vegna
skorts á fjárfestingum og
tæknivæðingu? Hvaða skatt-
stofn telur Samfylkingin að
taki þá við?
Formaður Samfylk-
ingarinnar rær á ný
mið í skattheimtu}
Skattlagning tækniframfara
O
rð eru til alls fyrst. Á dögunum
kynntum við aðgerðir sem miða
að því að styrkja stöðu íslenskr-
ar tungu til framtíðar og ein af
þeim mikilvægustu tengist
hjartans máli margra, íslenskum bókum og
læsi þjóðarinnar. Bókaútgáfa er ein af mik-
ilvægustu stoðum íslenskrar menningar og
er gildi hennar fyrir þróun tungumálsins
óumdeilt. Lestrarfærni er lykill að lífs-
gæðum okkar og bækur grundvöllur sí-
menntunar alla ævi. Kveðið er á um stuðning
við útgáfu bóka á íslensku í stjórnarsáttmála
ríkisstjórnarinnar og á næstu dögum mun ég
tala fyrir frumvarpi sem marka mun þátta-
skil fyrir íslenska bókaútgáfu, til hagsbóta
fyrir lesendur, rithöfunda og aðra sem vilja
veg íslenskunnar sem mestan.
Frumvarp um stuðning við útgáfu bóka á íslenska
heimilar endurgreiðslu 25% kostnaðar vegna útgáfu
bóka á íslensku. Ráðgert er að verja til þessa um 400
milljónum kr. í beinar endurgreiðslur frá og með næsta
ári. Meginmarkmið frumvarpsins er því að styðja við og
efla bókaútgáfu á íslensku vegna menningarlegs mik-
ilvægis bókaútgáfu fyrir þróun íslenskrar tungu sem er
þjóðtunga Íslendinga og opinbert mál á Íslandi. Þjóð-
tungan er sameiginlegt mál landsmanna og stjórnvöld-
um ber að tryggja að unnt sé að nota hana á öllum svið-
um íslensks þjóðlífs.
Bóksala á Íslandi hefur dregist saman og nemur
veltusamdráttur bókaútgáfa hérlendis um
40% á síðustu 10 árum. Ástæður þess má
einkum rekja til breyttrar samfélagsgerðar,
örrar tækniþróunar og annarra þjóðfélags-
breytinga. Tilkoma ýmiss konar afþreying-
arefnis, aukið framboð lesefnis og mynd-
efnis á netinu, snjalltækja og annarra miðla
hefur leitt til þess að lestur bóka á íslensku
hefur verulega dregist saman. Þessi þróun
er mikil áskorun fyrir tungumál fámennrar
þjóðar. Nýleg rannsókn um máltöku og mál-
þroska íslenskra barna, framkvæmd af Ei-
ríki Rögnvaldssyni og Sigríði Sigurjóns-
dóttur sýnir að málvitund er að taka hröðum
breytingum.
Það er ekki síst á herðum íslenskra útgef-
enda að bregðast við breyttum aðstæðum og
þróa sína útgáfu svo hún mæti betur les-
endahóp dagsins í dag. Þessari tímamótaaðgerð er ætl-
að að hvetja til aukinnar útgáfu bóka á íslensku, á
prenti og/eða rafrænum miðlum og auka þannig fram-
boð og fjölbreytni efnis fyrir íslenska lesendur. Til þess
að stuðla að bættu læsi þurfa allir aldurshópar, og ekki
síst börn og ungmenni, að geta nálgast áhugavert og
fjölbreytt lesefni á íslensku. Stuðningur af þessu um-
fangi mun auka mjög svigrúm íslenskra bókaútgáfa og
hafa jákvæða keðjuverkun í för með sér fyrir þá sem að
henni koma.
Lilja Dögg
Alfreðsdóttir
Pistill
Tímamót fyrir íslenskar bækur
Höfundur er mennta- og menningarmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Kristján H. Johannessen
khj@mbl.is
Tannlækningar í Búdapest.Ein af leiðandi tann-læknastofum í Ungverja-landi. Sparaðu allt að 50-
70%.“
Á þessum orðum byrjar ein af
þeim fjölmörgu internet-auglýs-
ingum sem hellast yfir landann um
þessar mundir og hafa Íslendingar
margir hverjir stokkið til og haldið
utan. Er um að ræða pakkaferðir þar
sem boðið er upp á flugmiða, gistingu
og tannviðgerðir,
en vinsælt er nú
að fara til Búda-
pest og Gdansk í
Póllandi.
Þetta er ekki
í fyrsta skipti sem
Íslendingar fara
til tannlækna er-
lendis. Áður fyrr
héldu þeir til Taí-
lands og Búlgaríu,
oft með misjöfnum árangri. Morgun-
blaðið setti sig nýverið í samband við
nokkra íslenska tannlækna og sögðu
þeir enga almenna reynslu vera
komna af þeirri þjónustu sem boðið
er upp á í þessum nýju tilboðsferðum.
Reynslan kann að koma í ljós eftir
eitt til tvö ár. Þeir sögðust þó vita
nokkur dæmi þess að Íslendingar
hefðu þurft að leita til tannlækna hér
á landi eftir tannlæknismeðferð í
Austur-Evrópu.
Oft óásættanleg vinnubrögð
„Sjálf hef ég séð vinnu sem aldr-
ei myndi teljast ásættanleg hér
heima,“ segir Elín Sigurgeirsdóttir,
sérfræðingur í tann- og munn-
gervalækningum og formaður Tann-
læknafélags Íslands. „Ég hef þó
mestar áhyggjur af yfirmeðhöndlun.
Oft er verið að selja fólki postulíns-
krónur á allan tanngarðinn þegar ein-
ungis er þörf á þremur eða fjórum
krónum. En vegna þess að þetta er
ódýrara þar en hér þá samþykkir fólk
gjarnan aðgerðina og er hún þá
ósjaldan framkvæmd í flýti. Þegar
þess háttar vinnubrögð eru viðhöfð
lætur oft eitthvað undan enda um að
ræða viðkvæma og tímafreka vinnu.“
Spurð hvað helst mætti betur
fara svarar Elín: „Það er fremur al-
gengt að við tannlæknar sjáum
hvernig krónurnar passa illa við tenn-
urnar, þ.e. að brúnirnar á krónunum
falla ekki rétt að tönnunum og að gap
sé á milli. Einnig ber oft á því að fag-
urfræðinni sé ábótavant og fólk komi
heim með tennur sem passa þeim illa.
Þær geta verið of stuttar, of síðar,
einlitar, of hvítar og karakterlausar.
Þetta eru einkenni vinnu undir tíma-
pressu. Að auki kvarta sjúklingarnir
sjálfir stundum undan að bitið sé
rangt og það getur haft slæm áhrif á
vöðva og kjálkaliði. Þá eru líka dæmi
um rótarbólgur í kjölfar krónusmíða.
En það getur hæglega valdið rót-
arbólgu ef gengið er of nálægt tönn-
inni með því að fræsa utan af henni
glerunginn og aðeins rúmlega það.“
Er ábyrgðin í raun marklaus?
Í fyrrgreindum auglýsingum er
gjarnan tekið fram að „full ábyrgð“
sé á þjónustunni. Elín segir hana hins
vegar falla úr gildi um leið og aðrir
tannlæknar en sá sem vann verkið í
upphafi byrjar að meðhöndla viðkom-
andi einstakling.
„Þeir gefa út ábyrgðarvottorð
með vinnu sinni en um leið og við
snertum á þessu fellur öll ábyrgð úr
gildi. Ef eitthvað klikkar eða losnar
þá stendur fólk frammi fyrir þeirri
ákvörðun að kosta viðgerðir hér
heima eða fara aftur til útlanda með
tilheyrandi kostnaði og hitta viðkom-
andi tannlækni. Þá veltir maður því
fyrir sér hvort ekki sé betur heima
setið en af stað farið.“
Spurð hvort minna sé að gera
hjá tannlæknum hér vegna tann-
læknaferðanna kveðst Elín ekki finna
fyrir því, mikið sé að gera. „Þetta hef-
ur ekki haft nein slík áhrif á okkar
rekstur. Mörg okkar muna eftir
Búlgaríutönnunum, þá var mikið að
gera við að laga þá vinnu. Hvort þetta
verður eitthvað svipað á bara eftir að
koma í ljós.“
Verða þessar betri en
Búlgaríutennurnar?
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Í stólnum Boðið er upp á pakkaferðir til tannlækna í Austur-Evrópu.
Elín
Sigurgeirsdóttir
Elín Sigurgeirsdóttir segir þá
sem fara til tannlækna í Austur-
Evrópu vera í meiri hættu á að
smitast af fjölónæmum bakt-
eríum en aðra, það hafi rann-
sóknir sýnt. „Það er mjög mikið
af þeim í þessum löndum og
þetta er eitthvað sem við viljum
alls ekki fá á okkar stofur,“ segir
hún og bendir á að í Noregi þurfi
sjúklingar að fara í sýnatöku áð-
ur en þeir leggjast inn á heil-
brigðisstofnanir hafi þeir sótt
tannlæknaþjónustu í Austur-
Evrópu.
„Ég vil þó leggja áherslu á að
ekki er verið að ala á tortryggni í
garð erlendra tannlækna enda
ekki hægt að halda því fram að
allt sé rangt sem þeir gera. Fólk
þarf þó að vera meðvitað um að
þessum ferðum fylgir einhver
áhætta. Tannlækningar eru flókin
og tímafrek vinna þar sem gæðin
skipta öllu máli. Þó að eitthvað
líti vel út á yfirborðinu getur und-
irvinnunni, sem öllu skiptir, verið
ábótavant og skapað vandamál
síðar. Ekki má gleyma mikilvægi
eftirfylgni með stórum verkum
sem eðli málsins samkvæmt er
oft ekki í boði,“ segir Elín og
bendir á að Tannlæknafélagið
muni útbúa fyrir þá sem hyggjast
leita sér tannlæknaþjónustu er-
lendis upplýsingar sem nálgast
má hjá tannlæknum.
Gætu smit-
ast erlendis
FJÖLÓNÆMAR BAKTERÍUR