Morgunblaðið - 27.10.2018, Síða 27

27
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. OKTÓBER 2018
Þvottur Amen mamma? Reyndar ekki, heldur er nafn
veitingastaðarins Ramen Momo ekki allt inn á mynd.
Eggert
Með vilja, trú og von
í verki er hægt að búa
börnunum okkar sem
nú vaxa upp lífvænlegt
umhverfi og hamla
gegn loftslagsbreyt-
ingum sem ógna vist-
kerfum jarðarinnar.
Sem bæði móðir og
amma hefur þessi
ábyrgð okkar sem eldri
erum legið mér þungt á
hjarta. Til þess að
hamla gegn þessum breytingum
þurfum við að standa með lífinu í öll-
um myndum þess. Göngum með gleði
til þeirra breytinga á lífs- og fram-
leiðsluháttum sem eru nauðsynlegar
til þess að tryggja frið og sátt við
móður jörð! Látum Gullnu regluna,
grundvöll kristinnar siðfræði, einnig
ná til jarðarinnar og komandi kyn-
slóða, sem eiga kröfu á að við hlúum
að lífinu!
Framangreint er kjarni þess sem
fram kom á norrænum fundi lút-
erskra höfuðbiskupa sem haldinn var
í Safnaðarheimili Dómkirkjunnar
laugardaginn 20. október sl. Ég boð-
aði til fundarins í því skyni að ræða
viðbrögð og viðnám gegn yfirvofandi
loftslagsvá á heimsvísu
og á norðurslóðum sér-
staklega. Auk mín sátu
fundinn Antje Jackelén,
erkibiskup í Uppsölum
og í Svíþjóð, Helga
Haugland Byfuglien,
biskup presis, höf-
uðbiskup í Noregi, Ta-
pio Luoma, erkibiskup í
Turku og Finnlandi, og
Jógvan Friðriksson
Færeyjabiskup.
Vígslubiskuparnir á
Hólum og í Skálholti,
Solveig Lára Guð-
mundsdóttir og Kristján Björnsson,
voru einnig þátttakendur á fund-
inum.
Umhverfismál snúast
líka um siðferði
Biskuparnir ræddu þá staðreynd,
sem ekki verður umflúin, að hlýnun
jarðar og loftslagsbreytingar af
hennar völdum setja vistkerfi jarðar
úr skorðum. Þar með er þeim árangri
sem þrátt fyrir allt hefur náðst í
framkvæmd Þúsaldarmarkmiða
Sameinuðu þjóðanna stefnt í voða.
Fram undan er afturför leggi mann-
kynið ekki á sig taumhald og snúi frá
ósjálfbærri orkunýtingu og neyslu-
háttum. Fram kom á fundinum að
niðurstaða t.d. sænsku kirkjunnar
væri sú að „grænir“ framleiðslu- og
lífshættir þyrftu ekki að bitna á hag-
sæld og gætu þar á ofan aukið lífs-
gæði og vellíðan.
Biskuparnir voru sammála um að
lúterskar kirkjur á Norðurlöndum
skyldu gera varðstöðu um lífið á jörð-
inni í öllum sínum myndum að verk-
efni sínu á næstu árum. Það er af
þeirri ástæðu að hlýnun umfram
1,5-2 gráður mun hafa skaðleg áhrif á
lífsskilyrði manna, gróðurs og dýra
þannig að öll önnur málefni bera
óbætanlegan skaða af. Rísa þarf upp
gegn lögmáli ósjálfbærrar sam-
félagsþróunar með nýju fagnaðar-
erindi þar sem lífið er sett í öndvegi
og kostnaðurinn við spillingu lífrík-
isins er ódulinn.
Rétt er að minna hér sérstaklega á
ákall frá þingi umhverfisnets evr-
ópskra kirkna, ECEN, sem haldið
var í Katowice í Póllandi í byrjun
þessa mánaðar: „Vísindin segja okk-
ur hvað er að gerast; trúin segir okk-
ur af hverju við eigum að bregðast
við. Við verðum að grípa til aðgerða
núna ef við viljum að lífið á jörðinni
eigi sér vonarríka framtíð.“
Margt smátt gerir eitt stórt
Í nýrri vísindaskýrslu á vegum
Sameinuðu þjóðanna er fullyrt að
ráðrúm til þeirrar umbreytingar sem
Parísarsáttmálinn frá 2015 kallaði á
sé aðeins rúmur áratugur. Hvert og
eitt okkar getur tekið smáu og tákn-
rænu skrefin, kolefnisjafnað ferðalög
sín, minnkað sóun, flokkað úrgang og
dregið úr notkun umbúða og plasts.
Smáu skrefin eru mikilvæg því þau
gefa vísbendingu um að við séum að
vakna til alvörunnar og til stuðnings
við umbreytinguna. Það eru hins veg-
ar stjórnvöld, alþjóðasamtök,
hagsmunaaðilar og fyrirtæki sem
verða að taka stóru skrefin og setja
markmið og mörk sem duga.
Kirkjuþing hefur samþykkt um-
hverfisstefnu og aðgerðaáætlun til
næstu þriggja ára. Þar er m.a. ákveð-
ið að frumkvæði æskulýðshreyfingar
þjóðkirkjunnar að hætta allri notkun
einnota umbúða í söfnuðum fyrir lok
yfirstandandi árs. Endurheimt vot-
lendis í Skálholti verður fylgt eftir
með sambærilegum aðgerðum,
ásamt skógrækt og landgræðslu, á
prestssetursjörðum. Gefin hefur ver-
ið út handbók um umhverfisstarf í
söfnuðum og undirbúinn farvegur
fyrir umhverfisvottun á starfi stærri
safnaða. Þau skref sem tekin hafa
verið undir merkjum „Grænnar
kirkju“ eru lítil og munu ekki skipta
sköpum í hinu stærra samhengi. En
þau sýna að þjóðkirkjan lætur sig
náttúruvernd varða og leitast við að
sýna í orði og verki að hún tekur loft-
lagsmálin alvarlega.
Einkennisorð þjóðkirkjunnar eru:
Biðjandi, boðandi, þjónandi. Við biðj-
um fyrir því að allir sem á Íslandi búa
vakni til vitundar um nauðsyn þess
að umbreyta lífsháttum þannig að
markmið í loftslagsmálum og nátt-
úruvernd náist. Við boðum lífsmáta
sem dregur úr losun gróðurhúsa-
lofttegunda, sóun orku og matar og
notkun skaðlegra umbúða. Við þjón-
um náttúrunni, meðal annars með
endurheimt votlendis, skógrækt,
landgræðslu og vistvænni starfsemi í
söfnuðum kirkjunnar um land allt.
Við skuldum börnunum okkar líf-
vænlega framtíð.
Eftir Agnesi M.
Sigurðardóttur » Við þjónum nátt-
úrunni, meðal ann-
ars með endurheimt
votlendis, skógrækt,
landgræðslu og vist-
vænni starfsemi í
söfnuðum kirkjunnar
um land allt.
Agnes M.
Sigurðardóttir
Höfundur er biskup Íslands.
Við skuldum börnunum okkar aðgerðir
Eitt af heilræðunum sem
meitluð voru í hof véfréttar-
innar í Delfí var: „Berðu að-
eins sakir á þann sem er við-
staddur.“ Þetta er til marks
um að þegar í fornöld voru
menn meðvitaðir um nauðsyn
þess að sakaðir menn fengju
að bera hönd fyrir höfuð sér.
Ég nefni þetta hér með vís-
an til endurtekinna vísbend-
inga um að mannkynið hafi
lítið þokast áleiðis á þroska-
brautinni á þeim þúsöldum sem liðnar eru
síðan Forn-Grikkir reistu áðurnefnt hof.
Gera má ráð fyrir að um 80 kynslóðir
manna hafi komið og farið á þessum tíma,
en eftir að hafa lesið ummæli sem fullorðið
fólk lætur falla í lokuðum „fésbókarhópum“
spyr ég mig hvort viðtekin sannindi um
mannlega tilvist og framkomu séu nú fallin
úr gildi. Varla eru sleggjudómar taldir
merki um samfélagsþroska og vart er það
merki um sérstakt siðvit að baktala aðra –
eða hvað? Getur verið að nú sé runninn upp
tími þeirra sem kalla hið illa gott og vilja
gera myrkur að ljósi? Nú um stundir birtast
ummerki slíkrar hugsunar í málflutningi
svonefndra „póst-módernista“ sem vilja
þröngva mannlífinu inn í sitt hug-
myndafræðilega sniðmát, þar sem heim-
inum er skipt í kúgara og fórnarlömb, eftir
línum kynferðis, kynhneigðar, litarháttar
o.s.frv.
Frjálslyndi
Hugmyndafræði sem dregur fólk í dilka
með þessum hætti brýtur í bága við und-
irstöður vestrænnar stjórnmála- og laga-
hefðar, en þær undirstöður eru kenndar við
frjálslyndi. Áhrif frjálslyndrar hugsunar á
stjórnskipunarhefð okkar eiga ekki að
koma neinum á óvart, þar sem sjálf stjórn-
arskráin er byggð á þessum grunni og mið-
ar að því að tryggja borgaraleg réttindi,
auk lagalegrar umgjarðar frjálsra fjölmiðla
og frjáls markaðar. Frjálslynd hugsun
leggur áherslu á að vernda skuli frelsi
manna til að haga lífi sínu eins og þeim sýn-
ist meðan þeir brjóta engin lög. Frjálslyndi
leggur áherslu á að fólk skuli njóta jafnra
tækifæra (ekki jafnrar úthlutunar) og á af-
nám sérréttinda. Frjálslyndi styður við
réttarríkið, þ.e. að ríkinu skuli stjórnað með
lögum en ekki með geðþótta. Í því samhengi
sem hér um ræðir má árétta að frjálslyndi
setur einstaklinginn, en ekki hópa, í for-
grunn. Þannig grundvallast frjálslynd sið-
fræði og stjórnmálaheimspeki á virðingu
fyrir einstaklingnum og baráttu gegn því að
fólki sé mismunað eftir því
hvaða hópi það telst tilheyra.
Lausleg athugun leiðir í ljós
að allir þingflokkar á Alþingi
Íslendinga vilja kenna sig við
frjálslyndi. Þrátt fyrir allt
framangreint verður ekki bet-
ur séð en að til hliðar við allt
frjálslyndistalið þrífist annars
konar pólitísk hugsun (jafnvel
innan vébanda sumra stjórn-
málaflokanna), sem er í öllum
meginatriðum ófrjálslynd.
Vaxandi áhrif slíkrar stjórn-
lyndrar hugsunar eru veru-
legt áhyggjuefni því með ráðríki, drottn-
unargirni og valdboðum er grafið undan
stjórnarháttum sem byggjast á rökræðu og
samkomulagi. Reglulega gefast tilefni til að
spyrja hvernig frjálslyndið er virt í fram-
kvæmd; hvort greina megi pressu frá fá-
mennum hópi sjálfskipaðra siðgæðisvarða
og/eða menningarvita sem vilja stjórna því
hvernig aðrir tala, skrifa og jafnvel hugsa.
Búum við í reynd við fámennisstjórn í þess-
um efnum, þar sem áherslan er ekki lengur
á mikilvægi þess að hver og einn fái að velja
eigin sannfæringu, heldur velji aðeins þá
sannfæringu sem henni/honum ber að hafa?
Er þá stefnt að fjölbreytileika í öllu nema
skoðunum? Valdboðsstjórn þeirra sem telja
sig hafa höndlað sannleikann er í stuttu
máli ógn við frjálslynt lýðræði.
Afstaða þess sem vill ekki heyra önnur
sjónarmið og gagnrök er ekki aðeins til
marks um hroka eða skort á auðmýkt, held-
ur kreddubundna afstöðu sem enginn mað-
ur getur sýnt án þess að opinbera að hann
er haldinn þröngsýni, fordómum og skorti á
umburðarlyndi. Ástæða er til að árétta að
slík afstaða er ekki í takti við undirstöður
lýðræðislegs stjórnarfars, þar sem áherslan
er á að fólk fái, í lengstu lög, að stjórna sér
sjálft.
Simul Justus et Peccator
Að því gefnu að við viljum ekki leyfa öðr-
um að stjórna hugsunum okkar og athöfn-
um verðum við að hafa vitsmunalegan þrótt
til að leita að merkingu og tilgangi og
freista þess að öðlast aukinn skilning. Það
gerum við með því að lesa, hlusta og ræða
saman. Einmitt í þessum anda sagði róm-
verski heimspekingurinn Seneca að enginn
hefði „enn fengið einkaleyfi á sannleik-
anum“. Þótt liðin séu tæplega 2000 ár frá
andláti hans er staðan að þessu leyti
óbreytt og undirstrikar það sem sagt var í
upphafi um að mannkyninu virðist miða
fremur hægt fram á við. Okkar eigin hjarta
geymir enn bæði gott og illt. Við erum, með
orðum Marteins Lúthers, „réttlát og synd-
ug í senn“. Þeir sem ekki vilja viðurkenna
eigin breyskleika og kjósa að úthrópa aðra
en skilgreina sjálfa sig sem „syndlausa“ eru
ekki hluti af lausninni, heldur hluti af vand-
anum. Þótt lausnin sé enn ekki í sjónmáli
má kannski til bráðabirgða leggja fram þá
tillögu að við látum skoðanamun ekki koma
í veg fyrir að við sýnum hvert öðru virðingu
í orði og verki. Við þurfum samræðu, ekki
samtalsstöðvun með upphrópunum eða úti-
lokun með notkun merkimiða sem klínt er á
aðra. Ef menning á að virða sjálfræði borg-
aranna þá verður hún að byrja og enda á
virðingu fyrir öðrum. Ekki reyna að drottna
yfir, eða taka sér vald yfir fólki. Það er
tvennt ólíkt að bjóða fólki að fylgja sér eða
vilja þvinga það til hlýðni.
Lokaorð
Aðgreining, útilokun, fyrirlitning og ógn-
un er ávísun á að þeir sem fyrir slíku verða
hópist saman og slái til baka. Þegar svo er
komið er búið að plægja jarðveginn fyrir
raunverulega harðstjórn. Til að afstýra
stórslysi í þeim efnum þurfum við að hætta
yfirborðslegri aðgreiningu í „réttláta“ og
„óréttláta“, „fórnarlömb“ og „kúgara“.
Kenndi saga 20. aldar okkur ekki allt um
þann ófögnuð sem fylgir því að draga fólk í
dilka á grundvelli erfðafræðilegra sér-
kenna? Útgangspunktur réttarríkis er að
enginn verði sakfelldur fyrir orð eða athafn-
ir sem hann verður ekki gerður ábyrgur
fyrir. Útlit eða kynferði nægir ekki til sak-
fellis. Við hljótum að vilja meta aðra út frá
mannkostum, en ekki út frá yfirborðslegum
stimplum. Háttsemi – sem byggist t.d. á
frjálsri og sjálfstæðri hugsun, hjálpsemi,
visku og hófsemi – hlýtur að skipta meira
máli en hlutskipti manna í „genalottóinu“.
Væri ekki jákvætt skref að byrja á að
bæta sjálfan sig í stað þess að heimta aðeins
umbætur hjá öðrum? Mættum við ekki
vinna meira með öðrum í stað þess að vinna
gegn öðrum? Framþróun mannkyns er
vissulega hægfara, en drifkraftur breytinga
þarf ekki að vera neikvæður. Hann þarf
ekki að vera knúinn áfram af óvild og
áherslum á það sem aðgreinir okkur hvert
frá öðru. Þrátt fyrir alla okkar misbresti
getur sérhver maður lagt sitt lóð á þessar
vogarskálar, öðrum til heilla.
Eftir Arnar Þór Jónsson » Framþróun mannkyns er
vissulega hægfara, en
drifkraftur breytinga þarf
ekki að vera neikvæður.
Arnar Þór Jónsson
Höfundur er héraðsdómari.
Hefur þú fengið einka-
leyfi á sannleikanum?