Morgunblaðið - 27.12.2018, Síða 22

22 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 27. DESEMBER 2018
Gylfaflöt 16-18 •112 Reykjavik • Sími 553 5200 • solo.is
Íslensk hönnun og framleiðsla
/solohusgogn
Kæru landsmenn,
við óskum ykkur gleðilegrar hátíðar
og farsældar á komandi ári.
Tónastöðin • Skipholti 50d • Reykjavík • sími 552 1185 • www.tonastodin.is
Japanskt
meistaraverk
Landsins mesta
úrval af píanóum
í öllum verð�lokkum.
Hjá okkur færðu
faglega þjónustu,
byggða á þekkingu
og áratuga reynslu.
Vörumst að misnota
eða misþyrma hinu fal-
lega og auðuga máli
okkar, íslenskunni. Við
erum svo rík að eiga
einstakt tungumál, sem
inniheldur ótal
skemmtileg og mynd-
ræn hugtök. Og við
þurfum – eins og komið
er – að vanda okkur
meira en áður, því að í
það stefnir að fjölmörg erlend orð og
orðasambönd festist í íslenskunni.
Sum ef til vill notuð í hugsunarleysi,
en önnur eins og til að krydda eða
bara að gamni! Alla vega í byrjun.
En þetta er allt varasamt og verður
með tímanum tungu tamt, því miður.
Ég var heppinn nemandi á ung-
lingsárunum, var í Kvennaskólanum
í Reykjavík (á meðan hann var
kvennaskóli). Þar var íslenskukenn-
ari, frú Guðrún P. Helgadóttir, sem
svo varð skólastjóri nokkru síðar.
Blessuð sé minning hennar. Henni
tókst að kenna á þann hátt að við
nemendurnir tókum vel eftir því sem
um var fjallað og hún kynti undir
áhuga okkar á faginu. Ég man enn
svipbrigðin hjá henni
þegar hún sagði okkur
unglingunum með mik-
illi áherslu að við skyld-
um aldrei nota hið ljóta
orðasamband æ ofan í
æ. Við ættum í stað
þess að segja sí og æ.
Einnig festist vel í mér
að aldrei skyldi í ritmáli
hefja setningu á orðinu
það. Orðið væri gott og
gilt en ekki nógu gott til
að hafa það fremst í
málsgrein. Í stað þess
að segja : „Það segir í spánni að veð-
ur verði gott“, skyldi segja: Í spánni
segir að veður verði gott. Og – í stað
orðalagsins: „Það er erfitt að vinda
þvott“, ætti að segja: Erfitt er að
vinda þvott. Þetta hefur fest svo
kirfilega í mér að yfirleitt held ég að
mér takist að fara eftir þessari reglu.
Góður kennari getur skilið eftir sig
fjársjóð sem auðgar og bætir.
Fyrir skömmu heyrðist af konu
sem hafði upplifað allskonar. Setn-
ingunni svo lokið. Þetta er lélegt mál
– allskonar hvað? Mjög óskýrt og
getur þýtt ýmislegt, jafnvel eitthvað
misjafnt. Óþarfi að vekja þarna
rangar hugsanir lesandans eða
hlustandans. Við segjum helst á ís-
lensku að við lifum/reynum – fáum
reynslu. Konan hefur væntanlega
fengið margvíslega eða margþætta
reynslu, lifað fjölbreytilegu lífi, reynt
margt erfitt – og vonandi líka eitt-
hvað gleðilegt.
Fyrir nokkrum árum heyrðist tal-
að um mann, sem við ákveðið tilefni
hefði verið óínáanlegur og þetta
undarlega orðskrípi heyrist stundum
enn. En þetta er auðvitað eitthvað
sem aldrei ætti að heyrast. Ef ekki
næst í einhvern (í síma líklega helst)
er maðurinn einfaldlega ekki við eða
næst ekki til hans.
Talað er um að útlendingar dvelj-
ist styttra á landinu, þeir stoppi
styttra. Lýsingarorðið stuttur hent-
ar ekki í þessu orðalagi. Gestir okkar
dveljast hér skemur, standa skemur
við, eru hér í skemmri tíma. Hins
vegar geta þeir farið í styttri ferðir,
stytt dvöl sína og keypt styttri flíkur.
Vöndum okkur.
Hitatölur stíga er orðalag sem
ekki er til í íslenskunni. Hvert ættu
þær að stíga – vonandi misstíga þær
sig ekki eða stíga dansspor? Hita-
tölur hækka – nú eða lækka. Það er
að minnsta kosti þekkt orðalag sem
hefur virkað hingað til.
Ung kona úr fjölskyldu minni
benti mér á að mjög algengt væri á
fésbókinni þegar konur spyrðust fyr-
ir eða ræddu um ýmsan varning að
þar kæmi í framhaldinu spurning um
hvort fyrir vöruna þyrfti að láta hálf-
an handlegg, eða fót, eða jafnvel tal-
að um eitthvað sem kostaði annað
nýrað!! Þurfum við að apa eftir ensk-
unni svona líka ósmekklegt orðalag
sem líka er alveg óviðeigandi? Gleði-
legt er að sjúklingur getur fengið líf-
færi eða útlim ígrætt eða ágrætt, en
við tölum ekki um það sem gjald-
miðil, er það?
Annað orðalag sem einnig er tekið
úr ensku er þegar talað er um að
sýningar poppi upp, viðburðir poppi
upp ! Þó að við séum vel dús við hið
ágæta poppkorn þá er nú ekki neitt
annað en það sem poppast! Sýningar
eru fjölmargar, þær eru settar upp,
eru algengar, eru margar, eru opn-
aðar, en þær poppa ekki upp. Ekki ef
einhver vinna er lögð í þær. Sýningar
birtast.
Allmargir bæta nú orðið við þegar
þeir heilsa: „Gott að sjá þig!“ Fram
undir þetta hefur alltaf hentað að
segja á íslensku: „Gaman að sjá þig.“
Hvað er betra við útlenskuna? Þó að
fólk eigi við eitthvað svipað með báð-
um hugtökunum vil ég halda mig við
gömlu, góðu útgáfuna. Nota frekar
orðið gott um eitthvað sem smakkast
vel, er gott á bragðið. Þegar ég sé
vini mína og kunningja finn ég ekki
gott bragð, heldur gleðst ég.
Og svo þetta: Að hafa gaman (have
fun). Ekki er það íslenska. Við höfum
ekki gaman, við skemmtum okkur,
gerum okkur eitthvað til skemmt-
unar, stundum skemmtun, gerum
eitthvað skemmtilegt eða eitthvað
sem eykur gleði.
Og hvers vegna eru margir farnir
að segja „perse“ til áherslu í setn-
ingum. Með mikilli áherslu á nið-
urlagið se. Mér sýnist þetta orð
koma í stað: Einkum, sér í lagi, til
dæmis, sérstaklega. Er ekki bara
nógu gott að nýta þau orð? Það er
ekki flott að kunna mörg útlensk orð
ef þau eru misnotuð.
Að lokum: Mátum ekki inn ensk/
erlend orð eða æfum okkur á út-
lenskum orðum þegar við tölum ís-
lensku. Þau eiga ekki heima í okkar
ylhýra máli.
Verum vökul
Eftir Rúnu
Gísladóttur » Vörumst að mis-
þyrma hinu fallega
og auðuga máli okkar.
Rúna Gísladóttir
Höfundur er myndlistamaður
og fyrrverandi kennari.
Bráðum koma bless-
uð jólin, hátíð
barnanna sem betur
fer á flestum heimilum,
en því miður ekki öll-
um.
Við sem erum svo
heppin að eiga ynd-
islegar minningar frá
jólunum viljum fyrir
alla muni að börnin
okkar, þ.e. börn allra
Íslendinga, fái notið
þeirra af óspilltri gleði. Sjálfsagt er
oftast best fyrir börnin að búa hjá
báðum foreldrum sínum en þess er
ekki alltaf kostur af ýmsum ástæð-
um. Sjálfur er ég einstæður faðir og
nýt þess að úrskurðað hefur verið um
umgengni þannig að sonur minn fær
að njóta jólanna umvafinn hlýju
beggja fjölskyldna, sem honum er
örugglega fyrir bestu. Stundum hafa
foreldrar mismunandi sýn á hvað
barni er fyrir bestu en of oft eru
hagsmunir barnsins látnir víkja fyrir
eignarréttartilfinningu annars for-
eldris eða jafnvel illum hvötum. Slík
sjónarmið bera vott um skammsýni
og óeðlilega forræðishyggju því ekki
má líta á barn sem séreign einhvers
sem getur ráðstafað því að vild. Að
hverju barni standa foreldrar, afar og
ömmur, frændur og frænkur, vinir og
samfélagið allt. Barnið er sjálfstæður
einstaklingur sem við berum öll
ábyrgð á. Þannig er það og þannig á
það að vera.
Áður en Bubbi Morthens komst á
listamannalaun spurði hann: „Hafa
lögfræðingar sál?“ Ég ætla mér ekki
að svara fyrir kollega
mína en hvað mig varð-
ar þá finn ég aldrei
meira til með mínum
skjólstæðingum en þeim
foreldrum af báðum
kynjum, sem örvænta
um hagsmuni barna
sinna. Nýlega átti ég
fund með hópi manna
sem kjósa að kalla sig
„Feður fyrir börn“.
Sumir höfðu verið rang-
lega ásakaðir um of-
beldi. Aðrir höfðu lent í
því að úrskurðir, þ.m.t. dóms-
úrskurðir, voru einfaldlega hunsaðir
og sjá þeir ekki fram á að eiga nokkra
stund með börnunum sínum um jólin.
Ekki er alltaf augljóst hvor hefur
réttara fyrir sér þegar tveir deila. En
í mörgum tilfellum liggur það fyrir og
þá er afleitt að úrræði sem veita
börnum og foreldrum samvistir á ný
skuli ekki vera fyrir hendi. Ákveðnir
hópar á Alþingi standa þversum gegn
því að sanngjarnar úrbætur náist
fram í þágu barna sem svona stendur
á um. Þeirra ábyrgð er mikil.
Feðurnir báðu mig að skila inni-
legri jólakveðju til sinna eigin barna
og til allra barna á Íslandi.
Hátíð barnanna
Eftir Hilmar Garð-
ars Þorsteinsson
Hilmar Garðars
Þorsteinsson
»Ekki má líta á barn
sem séreign ein-
hvers sem getur ráð-
stafað því að vild.
Höfundur er lögmaður og eigandi
Málsvara.
hilmar@malsvari.is