Morgunblaðið - 14.02.2019, Síða 10

10 MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. FEBRÚAR 2019FRÉTTIR
Krókháls 1 • 110 Reykjavík • S. 567 8888 • www.pmt.is
Allt til merkinga & pökkunar
g
LÍMMIÐAR
ÍS
LE
NSK
FRAMLEIÐ
SLA
ww.pm
t.i
s
STAFRÆNIR LÍMMIÐAR
- skjót afgreiðsla
Kosturinn við stafræna prentun er að hægt er að prenta frá 100 límmiðum án stofnkostnaðar.
Tilvalið fyrir ferminguna, afmælið eða annað tilefni. Allir límmiðar frá okkur koma á rúllum.
Þú getur pantað stafræna miða á netinu pmt.is
• ÁPRENTAÐIR LÍMMIÐAR • VOGAMIÐAR • PRENTARAMIÐAR
• VERÐMERKIMIÐAR • STAÐLAÐIR LAGERMIÐAR • HILLUMIÐAR
Fáðu tilboð í límmiða eða umbúðir
©The Financial Times Limited 2014. Öll réttindi áskilin. Ekki til endurdreifingar, afritunar eða endurritunar með neinum hætti. Öll ábyrgð á þýðingum er Morgunblaðsins og mun Financial Times ekki gangast við ábyrgð á þeim.
Af síðum
„Vertu hvikur á fæti, brjóttu og
bramlaðu,“ (e. move fast and break
things) voru fræg einkunnarorð
Marks Zuckerbergs, stofnanda Face-
book. Meðal þess sem hann hefur
brotið og bramlað eru almenn viðmið
samfélagsins um hverju má treysta, –
viðmið sem lýðræðislegt samfélag
getur ekki verið án. Annar hluti dag-
legs lífs sem byggir á trausti, á sama
hátt og lýðræðislegt stjórnarfar, er
hvernig við notum peninga og með
hvaða hætti fjármálamarkaðurinn
starfar. Það er af þeim sökum að við
getum ekki leyft þróun rafmynta að
ráðast af þeirri græðgi og öfgafullu
viðhorfum sem einkenna rafmynta-
heiminn. Ráðast þarf í vandlega skoð-
un á því hví hvernig veröld rafmynt-
anna fær að þróast og hvernig hún
gæti mótað framtíð stafrænna pen-
inga. Breytingar eru svo sannarlega í
vændum. En það dugar ekki að bíða
bara eftir að þær verði.
Rafmyntasamfélagið myndi vera
ósammála þessari sýn á málin, því
rætur rafmynta liggja í hug-
myndafræði stjórnleysis-frjálshyggju
(e. anarchistic libertarianism), eins og
Nouriel Roubini við New York-
háskóla hefur bent á. Margir frum-
kvöðlar í Kísildal hafa þessa sömu
hugmyndafræði að leiðarljósi. Og
þeir eru ekki alveg úti á þekju: ríkið
getur stundum verið hættulegt
skrímsli. En ríkið er líka ómissandi
og þjónar því hlutverki að vera besta
trygging mannkyns fyrir áföllum
framtíðarinnar. Í heimi stjórnleys-
isins berjast bandítar um völdin. Eins
og Mancur Olson færði rök fyrir í
verkinu Power and Prosperity er
betra að hafa aðeins einn bandíta
frekar en marga. Hann bætti því enn
fremur við að með frjálslyndu lýð-
ræði mætti hafa heimil á bandítanum.
Ríki þjóna því hlutverki að skaffa íbú-
um sínum almannagæði sem þeir
geta ekki verið án. Er varla hægt að
finna betra dæmi um það en útgáfu
peninga. Og af þeim sökum væru það
draumórar að halda að við gætum
tekið stjórnvöld alveg út úr myndinni
þegar kemur að peningum. Sést það
vel á sögu rafmynta til þessa.
Tæki fyrir spákaupmennsku
Peningar eiga að nýtast til gild-
isvarðveislu (e. store of value), sem
reikningseining (e. unit of account) og
sem greiðslumiðill (e. medium of
exchange). Góður gjaldmiðill þarf að
vera endingargóður, meðfærilegur,
skiptanlegur í smærri einingar, eins-
leitur, vera til í takmörkuðu magni og
tekinn gildur sem víðast. Hvernig
gengur rafmyntum að fullnægja
þessum skilyrðum? Greinilegt er að
þær henta ekki til gildisvarðveislu, né
sem reikningseining, enda sveiflast
þær mikið í verði. Þá eru þær ekki
góður greiðslumiðill því löghlýðnir
einstaklingar og fyrirtæki hafa lítinn
áhuga á að hafa í sínum fórum gjald-
miðla sem – í ljósi þeirrar nafn-
leyndar sem þeim fylgir – henta vel
þörfum glæpamanna, hryðjuverka-
manna og fólks sem fæst við pen-
ingaþvætti. Þó svo að tilteknar raf-
myntartegundir kunni að vera til í
takmörkuðu magni þá er fræðilega
séð ekkert þak á því hversu margar
nýjar rafmyntir er hægt að kynna til
sögunnar, líkt og talning Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins sýnir: „Til og með
apríl 2018 voru meira en 1.500 teg-
undir rafmynta í umferð.“ Mættu það
allt eins vera 1,5 milljónir.
Eðlilegast er að flokka rafmyntir
sem einingar sem hægt er að stunda
spákaupmennsku með og sem hafa
ekkert verðgildi sem slíkar. Rafmynt
gæti öðlast verðgildi ef hún yrði t.d.
fyrir valinu sem gjaldmiðill tiltek-
innar lögsögu eða á tilteknu sviði. En
það er góð ástæða fyrir því hvers
vegna allur þorri fólks velur, undir
venjulegum kringumstæðum, að nota
þá peninga sem þeirra eigin stjórn-
völd gefa út: það verður að greiða
skatta. Og skattana verður að borga
með peningum sem stjórnvöld vilja
taka við – þá aðallega með því að
leggja inn á reikning í þjóðargjald-
miðlinum hjá banka sem tengdur er
seðlabankanum. Og seðlabankinn er
um leið banki ríkisins. Ríkið ræður
þessu öllu – þess vegna er það ríkið.
Það kann vel að vera að við lifum flest
einhverri tilveru á netinu, en við er-
um líka af holdi og blóði og það er
þetta hold og blóð sem ríkið getur
stungið í steininn ef við borgum ekki
skattana okkar. Þannig nær ríkið að
framfylgja einkarétti sínum á pen-
ingaútgáfu innanlands. Bara þeir sem
lifa og hrærast í skuggum samfélags-
ins myndu vilja athafna sig utan
þessa kerfis – og jafnvel þeim þætti
það ekki mjög örugg tilvera.
Eins og Izabella Kaminska og
Martin Walker hjá Miðstöð vís-
indalegra stjórnunarhátta hjá FT
bentu á, þegar þau komu fyrir nefnd
neðri deildar breska þingsins, þá hafa
rafmyntir til þessa bara gert glæpa-
fólki auðveldara að athafna sig á net-
inu, blásið upp fjárfestingarbólur, rú-
ið einfeldninga inn að skinni, valdið
hroðalegri sóun í kringum rafmynta-
framleiðslu, fjármagnað alls kyns
slæma hluti og auðveldað skattaund-
anskot. Hvernig nýtur samfélagið
góðs af því? Erfitt er að færa rök fyr-
ir að rafmyntir sem nota má með full-
komnu nafnleysi séu af hinu góða.
Rafmyntir eru ekki enn farnar að
skipta miklu máli. En það þarf samt
að setja strangar reglur um notkun
þeirra. Það er ekki lengur ásætt-
anlegt að tauta bara um „nýsköpun“
og „frelsi“.
Bálkakeðjan er annað mál
Sama hvaða hættur kunna að stafa
af rafmyntum þá gæti „dreifð höf-
uðbókartækni“, s.s. bálkakeðjan (e.
blockchain) nýst sem betri leið til að
auka skilvirkni og öryggi á ýmsum
sviðum, sér í lagi í fjármálaheiminum,
þar sem örugg skráning upplýsinga
skiptir höfuðmáli. Er mikill fjöldi til-
rauna með þessa tækni í gangi ein-
mitt núna. Í nýlegri skýrslu banda-
rísku hugveitunnar Center for
Economic and Policy Research og
stofnunarinnar International Center
for Monetary and Banking Studies,
Impact of Blockchain Technology on
Finance, er því haldið fram að þessi
tækni geti „dregið úr ‚kostnaðinum
við traust‘,“ og þannig „dregið úr
kostnaði heilt á litið, dregið úr hag-
rænni rentu (e. economic rent) og
stuðlað að því að gera fjármálakerfið
öruggara og sanngjarnara“. Það yrði
framfaraskref, ef rétt reynist. Höld-
um endilega áfram að gera tilraunir.
En það má ekki gefa neinn afslátt af
þeim meginreglum sem þurfa að
gilda um gagnsæi og efnahagslegan
stöðugleika.
Ein mikilvægasta tæknibyltingin
sem gæti sprottið upp úr þeirri þróun
sem er að eiga sér stað á sviði staf-
rænna peninga væri n.k. andhverfa
við rafmyntir: stafrænt fé gefið út af
seðlabanka, sem mögulega gæti kom-
ið í stað reiðufjár og jafnvel orðið eitt-
hvað enn róttækara en það. Greining
AGS og Englandsbanka sýnir að það
þarf að liggja alveg ljóst fyrir hver til-
gangurinn á að vera með rafrænu
seðlabankafé, hvernig það tengist
reiðufé og bankainnistæðum, og
hvort rafræna féð getur komið í stað-
inn fyrir seðlabankainnstæður, sem í
dag geta aðeins verið í eigu viðskipta-
banka.
Að skipta reiðufé út fyrir einhvers
konar stafrænar einingar ætti að
vera tiltölulega einfalt mál og myndi
aðallega vekja upp spurningar um
hversu mikið nafnleysi ætti að fylgja
breytingunni. Það væri enn þá djarf-
ara skref, og myndi opna fyrir mögu-
leikann á þeim mun róttækari breyt-
ingum, ef almenningur ætti þess kost
að færa innistæður sínar hjá við-
skiptabönkunum yfir á algjörlega
trygga reikninga hjá sjálfum seðla-
bankanum. Það blasir við hvers
vegna sú róttæka hugmynd ætti að
höfða til fólks, enda felur hún í sér að
bankarnir væru ekki lengur þeir einu
sem hefðu aðgang að fjármálaþjón-
ustu seðlabankans. En slík breyting
myndi um leið gjörbreyta pen-
ingakerfinu (og vafalítið koma ójafn-
vægi á það) eins og það er í dag, þar
sem ríkið er í því hlutverki að bæði
tryggja og stýra magni peninga í um-
ferð, sem bankar í einkaeigu búa
sjálfir til og tryggja með innistæðum.
En það er staðreynd málsins, bylting-
arkennt eins og það kann að hljóma,
að tæknin gæti þýtt að allir væru með
reikning hjá seðlabankanum. Tæknin
er að ryðja úr vegi gömlum hindr-
unum sem áður gerðu slíkan aðgang
allt of flókinn.
Og eins og á öllum öðrum sviðum
er nýsköpun að búa til nýja mögu-
leika í heimi peninganna. En ekki eru
allar breytingar af hinu góða. Sumar
breytingar virðast greinilega til
óþurftar. Besta leiðin fram á við er að
segja nei við frjálshyggju-draumsýn-
inni en að segja ekki nei við sjálfum
breytingunum: peningakerfið okkar
er allt of gallað fyrir það. Við ættum
að aðlagast, en sagan kennir okkur að
betra er að aðlagast með var-
kárum hætti.
Óraunhæfir draumar um rafmyntir
Eftir Martin Wolf
Rafmyntir eiga seint eftir
að geta komið í stað hefð-
bundinna gjaldmiðla,
nema þá að ríki eða seðla-
bankar gefi rafmyntirnar
út. En þá opnast líka
áhugaverðir nýir mögu-
leikar.
AFP
Það gæti gjörbreytt peningakerfinu ef seðlabankarnir bálkakeðjuvæddust.