Fréttablaðið - 22.06.2019, Blaðsíða 22

Það er útilokað að mál eins og Braggamálið á Nauthólsvegi 100 geti komið upp í sveitar-félagi í Noregi, segir Bjarki Þór Steinarsson,
lögfræðingur á innkaupaskrifstofu
Kristiansand kommune í Noregi.
Þar þarf að fylgja stífum reglum sem
koma í veg fyrir spillingu og tryggja
að fé skattgreiðenda sé notað á sem
skynsamastan hátt.
„Ef borgin fær ráðgefandi álit, þá
þarf ekki að vera að það séu svo-
kölluð verkkaup. Það þarf að fara
fram heildstætt mat á því við hvaða
fjárhæð er miðað. Það getur verið
að einhver verkkaup, sem hafa ekki
farið í útboð, hefðu átt að miðast
við þjónustusamning,“ segir Bjarki.
Það myndi þýða að miða skyldi við
15,5 milljónir króna í stað 30 millj-
óna samkvæmt innkaupareglum
Reykjavíkurborgar.
„Ef það er samið við einn verk-
taka og það kemur eitthvað upp á þá
er það verktakinn sem er ábyrgur á
eigin kostnað fyrir að fá inn nýtt
álit,“ segir Bjarki en það fer þó eftir
hvernig samningurinn er gerður.
Skrítin viðbrögð verktaka
Bjarki Þór starfar ásamt sjö öðrum
á miðlægri innkaupaskrifstofu fyrir
Kristiansand og nágrenni, hann
hefur ekki starfað við innkaup hér
á landi. Íbúafjöldinn á svæðinu sem
skrifstofan sinnir er 110 þúsund.
Alls kaupir skrifstofan inn vörur
fyrir 2,3 milljarða norskra króna
á ári. „Eftir að ég byrjaði að vinna
við innkaup hér úti og fylgjast með
fjölmiðlum heima á Íslandi þá fær
maður oft á tilfinninguna að það sé
ekki allt með felldu.“
Í skýrslu Innri endurskoðunar
um Nauthólsveg 100, sem opinber-
uð var rétt fyrir síðustu jól, segir að
kostnaðareftirliti hafi verið ábóta-
vant og ekki hafi verið unnið í sam-
ræmi við lög eða innkaupareglur.
Var meðal annars samið við verk-
efnastjóra og arkitekta með munn-
legum samningi. Alls fór sú fram-
kvæmd hundruð milljóna fram úr
Útilokað að
Norðmenn
reisi bragga
Bjarki Þór Steinarsson er lögfræðingur á inn-
kaupaskrifstofu sveitarfélags í Noregi með
svipað marga íbúa og Reykjavík. Hann segir
útilokað að mál sem hafi komið upp hér á
landi í tengslum við opinber innkaup geti
komið upp þar í landi. Furðar hann sig á því
að verktakar séu ekki tilbúnir að fara í skaða-
bótamál þegar ekki er farið eftir reglum.
Bjarki Þór kláraði lögfræði við Háskóla Íslands áður en hann flutti til Noregs fyrir fjórum árum. Hann hefur aðlagðast vel lífinu í Noregi og starfar nú á inn-
kaupaskrifstofu Kristiansand kommune á suðurströnd Noregs. Hann stefnir ekki á flutning heim til Íslands í lengd eða bráð.
úrskurðar þá hvort um brot á regl-
unum sé að ræða og ef svo er þá fær
sveitarfélagið stjórnvaldssekt. Til
dæmis ef Braggamálið hefði komið
upp hér, framkvæmd upp á 400
milljónir með engum útboðum, þá
myndi sveitarfélagið fá 60 milljón
króna sekt.“
Sama er uppi á teningnum í
íslenskum lögum, þar þarf fyrir-
tæki aðeins að sanna að það hafi átt
raunhæfa möguleika á að vera valið
ef sveitarfélagið hefði farið í útboð.
„Þetta var vaxandi vandi hér í Nor-
egi að sveitarfélög voru að kaupa
ólöglega. Verktakarnir komust að
þessu, þá var farið að gera þetta fag-
mannlegra. Ef það eru minni sveit-
arfélög þá eru þau iðulega fimm eða
fleiri saman í innkaupasamstarfi til
að passa upp á að þetta sé gert af fag-
mennsku og fá betri samninga.“
Getur ekki alltaf hringt í vin
Bjarki Þór ítrekar að hann hafi enga
reynslu af því að starfa við innkaup
hér á landi en í Noregi séu gerðar
mjög strangar kröfur. „Það er ekk-
ert grín að gera þetta rétt. Þeir sem
senda inn tilboð eyða oft miklum
tíma og fjármunum í að gera tilboð,
ef þeir verða pirraðir þá þarftu að
vera með allt á hreinu.“
Í Noregi er kærunefnd útboðs-
mála mjög virk og það er lágur
þröskuldur til að hægt sé að vísa
málum þangað. „Hún er búin að
vera í gangi í fimmtán ár, það er allt-
af minna og minna að gera hjá þeim
því þeir nota alltaf bara fordæmi úr
fyrri málum og vísa til þess,“ segir
Bjarki Þór.
Markmið útboða er einfalt. „Það
er að koma í veg fyrir spillingu og til
þess að nota peninga samfélagsins á
sem skynsamlegastan hátt. Þú færð
betri kjör og meira fyrir peningana
með því að kaupa inn gegnum
útboð og leyfa öllum að bjóða,“ segir
Bjarki.
Viðmiðunarf járhæðirnar eru
öðruvísi hjá Kristiansand komm-
une, reglurnar verða alltaf strangari
og strangari þegar viðmiðunarfjár-
hæðin hækkar. Miðað er við EES-
reglur um innkaup þegar kaup á
þjónustu og vörum fara yfir 2 millj-
ónir norskra króna, eða sem nemur
28 milljónum íslenskra króna.
Hjá sveitarfélögum hér á landi eru
útboð gjarnan sett undir sama hatt
og verðfyrirspurnir, á þessu er þó
stór munur. Á meðan útboð snýst
um auglýsingu á verki þar sem allir
sitja við sama borð þá er verðfyrir-
spurn óformleg fyrirspurn til valdra
aðila um hvaða verð þeir bjóða.
Í dæmi Mathallar á Hlemmi voru
gerðar fjórar verðfyrirspurnir og
var samningsverðið hærra en upp-
haflegt kostnaðarmat.
Öll kaup á milli 1,3 milljóna,
eða 18,5 milljóna íslenskra króna,
og 2 milljóna norskra króna lúta
norskum reglum um innkaup. „Öll
kaup fyrir lægri upphæð lúta ekki
neinum reglugerðum en það þarf að
fylgja meginreglunum í lögunum.
Segjum sem svo að ég kaupi verk-
fræðiálit fyrir 1,2 milljónir norskra,
þá get ég ekki hringt í vin minn og
fengið hann til að gera það, ég þarf
alltaf að vera með lítið takmarkað
útboð og tala við þrjá til fimm
aðila. Hér er ekki hægt að hringja í
vin. Þessar reglur eru alltaf á hreinu.
Við keyrum svo öll útboð í gegnum
forrit til þess að auka gagnsæi og til
að það sé alltaf hægt að skoða eftir
á allt sem við gerum.“
Einu skiptin sem ekki þarf að fara
í útboð í Noregi er þegar upphæðin
er undir 100 þúsund norskum krón-
um, eða 1,4 milljónum íslenskra
króna. „Þá má gera hvað sem er.
Útboðsferlið tekur þrjár til fjórar
vikur og það verður að vera svig-
rúm til að kaupa vörur eða þjónustu
fyrir lága upphæð.“
„Ertu frá þér?“
Í tilviki Braggaverkefnisins á Naut-
hólsvegi 100 hafði aðili á vegum
Reykjavíkurborgar samband við
verktaka án þess að fara í útboð.
Viðkomandi verktaki sendi svo inn
reikninga sem voru greiddir út án
athugasemda.
„Ertu frá þér?“ segir Bjarki þegar
hann er spurður hvort slíkt gæti
komið upp í Kristiansand.
„Við erum með rammasamninga
við alla, smiði, pípara, rafvirkja,
þegar kemur að verkefnum. Eins og
þetta virkar hjá okkur þá erum við
með miðlæga skrifstofu sem tryggir
að öll innkaup séu gerð með réttum
hætti,“ segir Bjarki. Nefnir hann
sem dæmi að í dag er hann að vinna
í að kaupa inn ljós fyrir íþróttahús.
„Þá er ég að vinna með manni frá
eignasviði sem veit hvernig ljós þarf
að kaupa, en ég kann reglurnar.“
Mikið var rætt um kostnaðarmat
verkefna, þá sérstaklega í tengslum
við Braggann sem fór mörg hundr-
uð milljónir fram úr upphaf legri
kostnaðaráætlun og fram úr fjár-
heimildum. Bjarki segir að í Noregi
sé gerð krafa um raunhæft og ábyrgt
mat á kostnaðinum við útboð. „Ef
þú ferð langt fram úr kostnaðinum
og notar ranga viðmiðunarfjárhæð
þá getur kaupandinn orðið skaða-
bótaskyldur og átt á hættu að fá
stjórnvaldssekt.“
Það er hins vegar gert ráð fyrir
svigrúmi. „Það þarf þá að vera eitt-
hvað sérstakt, gjarnan nýjar upp-
lýsingar eða þannig lagað sem eru
orsökin fyrir því að farið er fram úr
áætlun.“
EFTIR AÐ ÉG BYRJAÐI AÐ
VINNA VIÐ INNKAUP HÉR
ÚTI OG FYLGJAST MEÐ
FJÖLMIÐLUM HEIMA Á ÍS-
LANDI ÞÁ FÆR MAÐUR OFT
Á TILFINNINGUNA AÐ ÞAÐ
SÉ EKKI ALLT MEÐ FELLDU.
Ari
Brynjólfsson
arib@frettabladid.is
upphaf legri kostnaðaráætlun án
þess að vera kláruð.
Nýjar innkaupareglur voru sam-
þykktar í borgarstjórn í maí. Ein
megináherslan er að ef la eftirlit
með innkaupum hjá Reykjavíkur-
borg. Voru þá einnig viðmiðunar-
fjárhæðir til útboða á þjónustu
hækkaðar um eina milljón og verk-
kaupum um tvær.
Fram kemur í skýrslu Innri end-
urskoðunar Reykjavíkurborgar
um verklegar framkvæmdir og
innkaupamál, sem kom út í mars
síðastliðnum, að umfang beinna
innkaupa hjá umhverfis- og skipu-
lagssviði og eignasjóði án innkaupa-
ferlis hafi numið 2,4 milljörðum
króna árið 2017. Samanlögð fjárhæð
beinna kaupa námu í einhverjum
tilfellum fjárhæðarviðmiðum um
útboðsskyldu.
Í Noregi er mikil hræðsla við að
mynda skaðabótaskyldu þegar
reglum er ekki fylgt til hins ítrasta og
segir Bjarki skrítið að íslenskir verk-
takar bregðist ekki eins við. „Ef það
fer eitthvað smávægilegt úrskeiðis
hjá okkur þá eru verktakar alltaf
tilbúnir að fara í mál,“ segir Bjarki.
Verktakinn þarf þá að sýna fram á
að hann hafi átt raunhæfan mögu-
leika á að fá samninginn til að eiga
rétt á kostnaðinum við að undir-
búa tilboð. „Ef hann sýnir fram á að
hann hefði fengið verkið getur hann
fengið samninginn borgaðan út.“
Nefnir hann sem dæmi að ef
verkfræðistofa í Noregi fær verk hjá
sveitarfélagi án útboðs og kostnað-
urinn fer yfir viðmið útboðsskyldu
þá séu verktakar tilbúnir að fara í
mál. „Ef útboðsskyldan er virt að
vettugi, þá getur annar mögulegur
verktaki sent inn kæru til kæru-
nefndar útboðsmála. Nefndin
2 2 . J Ú N Í 2 0 1 9 L A U G A R D A G U R22 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
2
2
-0
6
-2
0
1
9

0
9
:3
7
F
B
0
6
4
s
_
P
0
4
3
K
_
N
Ý.
p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
3
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
2
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
2
7
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
3
4
3
-E
F
2
C
2
3
4
3
-E
D
F
0
2
3
4
3
-E
C
B
4
2
3
4
3
-E
B
7
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
6
B

F
B
0
6
4
s
_
2
2
_
6
_
2
0
1
9
C
M
Y
K