Skagablaðið - 19.09.1991, Blaðsíða 6

6
Skagablaðið
Btt hundrað ár liðin frá upjM skipulegra fólks- og fasfie§aflutniiip um Faxaflóanm
Brautryðjandinn hét Faxi; „svart
ur og sótugur, lítill og ljótur“
Eitt hundrað ár eru um þessar mundir liðin frá því fyrstu skipulegu
siglingar á milli Akraness og Reykjavíkur hófust. Hf. Skallagrímur,
útgerðaraðili Akraborgarinnar, minnist þessara tímamóta um helg-
ina. Svo vill til, að aðstaða Akraborgar í Reykjavíkurhöfn verður á
sunnudag flutt frá Grófarbryggju, þar sem hún hefur verið um ára-
tugaskeið, að Faxagarði. Þar er aðkoma öll mun auðveldari en við
Grófarbryggju, þannig að aukið hagræði ætti að skapast af fyrir þá
sem ferðast með skipinu.
Það var árið 1891, að Sigfús
Eymundsson, ljósmyndari,
keypti 20 tonna skip til siglinga
um Faxaflóa í samvinnu við fleiri
aðila. Svo virðist sem mikil vakn-
ing um úrbætur í samgöngumál-
um hafi átt sér stað með þjóðinni
á þessum tíma. Þetta sama ár
voru vígðar brýr yfir Ölfusá og
Barnafossa í Borgarfirði svo
dæmi séu tekin.
Þrjár vikur á leiðinni
Skip Sigfúsar, Faxi, var keypt
frá Skotlandi. Sigling þess til ís-
lands tók 3 vikur og var til þess
tekið hversu vel það hefði reynst.
Skipsins var beðið með mikilli
óþreyju en fólk var ekkert yfir
sig hrifið þegar það birtist í
Reykjavíkurhöfn. í bókinni „Á
Ströndinni í hálfa öld“ þar sem
æviminningar Þórðar Guð-
mundssonar, skipstjóra, eru
raktar segir m.a. að farkosturinn
hafi þótt fremur óglæsilegur á að
líta; „svartur og sótugur, lítill og
ljótur.“
Eigendum skipsins varð það
ljóst, að úr þyrfti að bæta. Þeir
máluðu skipið, settu á það skjól-
borð og buðu að svo búnu al-
þingismönnum í skemmtisiglingu
upp á Akranes. Ferðin tókst vel
og varð þess valdandi að Alþingi
ákvað að veita 3000 króna styrk
til flóaferðanna.
Lífdagar Faxa á íslandi urðu
aftur á móti skemmri en efni
stóðu til. Skipulegar siglingar frá
Reykjavík, m.a. til Akraness og
á Brákarpoll, hófust að vorlagi
1891. Örlög skipsins réðust í
aftakaveðri í nóvember sama ár,
þar sem skipið sökk í Reykjavík-
urhöfn. Við tilraunir til þess að
lyfta því úr sjó brotnaði það.
Neistinn kveiktur
Þótt Faxi væri allur hafði neist-
inn að því sem síðar urðu skipu-
legar siglingar á milli Reykjavík-
ur og Akraness þegar verið
kveiktur. Vorið 1893 keypti
Valdimar Fischer, kaupmaður í
Reykjavík, 50 rúmlesta gufuskip
frá Dankörku. Skipið hét upp-
haflega Einigkeit en nafni þess
var breytt í Elín í höfuðið á nýju
landshöfðingj afrúnni.
Rekstur þess gekk vel og fyrsta
árið sem skipið var í ferðum tóku
2716 manns sér far með því. Siglt
var jafnt til Suðurnesja og til
Akraness, Borgarness og vestur
á Mýrar. Skipið hélt uppi áætlun-
arferðum allt fram á haustið 1895
er örlög þess réðust í vondu veðri
þann 20. september. Það slitnaði
þá upp frá festum og sökk síðan
djúpt í leir í Straumfjarðarvogi,
þaðan sem það átti ekki aftur-
kvæmt.
Engar skipulagðar ferðir voru
um flóann árið 1896 en vorið eft-
ir kom þriðja skipið til sögunnar.
Það var norskt og hlaut nafnið
Reykjavík. Sú nýjung gerðist
þetta sumar, að Dalamenn höfðu
sérstakan sendimann í ferðum
vikulega til Borgarness, sem
flutti póst. Reykjavík hélt uppi
ferðum til 1907 er það slitnaði
upp frá festum í Reykjavíkur-
höfn þegar kolaskip rak á það.
Reykjavíkina rak upp í kletta og
lauk ævi sinni þar. Annað skip
með sama nafni var fengið í þess
stað.
„Tuddinn“
Þetta sama sumar, 1907, var
annað skip einnig í Faxaflóaferð-
um, Hjálmar. Þetta skip var hæg-
fara og hlaut viðurnefnið
„tuddinn“ sbr. Hjálmar tudda.
Skipið þótti hins vegar mjög
Suðurlandið, fyrsta skip Hf. Skallagríms, var í ferðum allt til 1935.
stöðugt og var vinsælt á meðal
þeirra sem alla jafna voru veikir
á sjó. Sigling í Borgarnes tók oft
8-9 tíma.
Árið 1908 var tekinn á leigu
gufubáturinn Geraldína. Skip-
stjóri þess og einn eigenda var
Akurnesingurinn Jón Árnason
frá Heimaskaga, alkunnur sæ-
garpur. Þetta skip annaðist flóa-
ferðir fram í maí er Breiðfirðing-
ar misstu sinn flóabát. Var
Geraldína þá leigð þangað. Skip-
ið hvarf í hafið í aftakaveðri um
haustið. Þar fórust þrír menn.
Tímamót
Tímamót í flóasiglingum urðu
vorið 1908 er Ingólfur kom til
sögunnar. Þetta var fyrsta skipið
sem Islendingar létu smíða og
ekki var ætlað til fiskveiða. Ing-
ólfur var smíðaður í Björgvin í
Noregi og kostaði 66 þúsund
krónur. Eigandi skipsins var
Gufuskipafélag Faxaflóa. Ingólf-
ur var fyrsta vélknúna farþega-
og flutningaskipið sem hafði
bæði íslenskan skipstjóra og
áhöfn. Með Ingólfi jukust mjög
allir flutningar á milli Borgarness
Upphaflega gerð Laxfoss. Skipinu var síðan breytt eftir strandið 1944.
og Reykjavíkur. Vélarbilun varð
í skipinu veturinn 1918 og í fram-
haldi af því var það selt til
Noregs og Gufuskipafélagi Faxa-
flóa formlega slitið.
í kjölfarið var siglingum um
Faxaflóa haldið uppi með ýmsum
bátum, sem sumir voru lítt eða
illa til þess fallnir að annast um-
talsverða fólksflutninga.
Árið 1919 keypti Eimskipafé-
lag Suðurlands 217 lesta danskt
gufuskip sem hlaut nafnið Suður-
land. Því var ætlað að sigla víða
en endirinn varð sá að skipið var
nær einvörðungu í siglingum á
milli Reykjavíkur og Borgar-
ness. Skipið reyndist farsælt að
mörgu leyti þótt það þætti ekki
henta vel til mikilla fólksflutn-
inga.
Stofnun Hf. Skallagríms
Eimskipafélag Suðurlands var
svo lagt niður 1931 og Suður-
landið selt Borgarneshreppi á 63
þúsund krónur árið eftir í tengsl-
um við stofnun nýs hlutafélags,
Hf. Skallagríms. Skipið hélt
nafni sínu og hóf þegar áætlunar-
ferðir. Rekstur þess gekk ágæt-
lega en þar sem það var komið til
ára sinna, smíðað 1891, var farið
að huga að kaupum á nýju skipi.
Suðurland var þó í ferðum á veg-
um Hf. Skallagríms allt fram til
ársins 1935 er það var selt.
Haustið 1934 var samþykkt að
semja við skipasmíðastöð í Ála-
borg í Danmörku um smíði nýs
skips. Verð þess var 290 þúsund
krónur danskar. Hlutafé Hf.
Skallagríms var stóraukið og
m.a. gerðist ríkið hluthafi auk
þess að leggja fram ábyrgðir. Það
var þó bundið þeim skilyrðum að
hlutfé úr heimabyggð næmi 100
þúsundum króna. Það gekk eftir.
Laxfoss tíl Iandsins
Nýja skipið hlaut nafnið Lax-
foss og kom til Reykjavíkur að-
faranótt 11. júlí 1935. Fjöldi
manns beið komu skipsins. Lax-
foss var 278 rúmlesta skip. Þar
var boðið upp á 1. og 2. farrými
og m.a. einkaklefa. Á þilfari var
rúm fyrir fimm bifreiðar. Skipið
gat tekið alls 180 farþega í hverri
ferð. Ganghraði þess var 12 sjó-
mílur.
Laxfoss hóf þegar áætlunar-
ferðir á milli Reykjavíkur og
Borgarness með viðkomu á
Akranesi. Ekki voru þó allir sátt-
ir við að farþegarými væri skipt í
1. og 2. farrými. Var því ákveðið
að leggja þessa skiptingu af. Við
komu skipsins var gefin út föst
ferðaáætlun. Siglt var alla daga
vikunnar nema mánudaga.
Samhliða Laxfossi hélt Fagranes-
ið, 80 lesta skip í eigu nokkurra
Akurnesinga, úti föstum ferðum
á milli Akraness og Reykjavíkur.
Fyrir dómstóla
Alvarlegar vélarbilanir tóku
að gera vart við sig í Laxfossi
strax á fyrsta ári. Stóð í stappi
við skipasmíðastöðina vegna
þessa um langa hríð án þess að
samningar tækjust um úrbætur.
Að endingu fór málið fyrir dóm-
stóla í Kaupmannahöfn árið
1939. Þar var kröfum Hf. Skalla-
gríms hafnað.
Þrátt fyrir vélarbilanir gekk
rekstur Laxfoss allvel. Flutningar
á fólki og varningi jukust ár frá
ári. M.a. var siglt vikulega til
Vestmannaeyja í fyrsta sinn árið
1940. Frátafir vegna þeirra ferða
sköpuðu hins vegar óánægju í
Borgarnesi. Fagranesið var selt
frá Akranesi 1942 og í framhaldi
af því var Akurnesingum boðin
hlutdeild í Hf. Skallagrími. Ekk-
ert var þó úr því þá.