Fréttablaðið - 02.08.2019, Síða 11

Í DAG
Þórlindur
Kjartansson
Síðasta sumar reyndi veðráttan svo mjög á þolrif margra Íslendinga að þeir gerðu snemmbúnar ráðstaf­
anir í vetur til þess að tryggja sér sól í
júlí. Þetta hefur leitt til þess að margt
sama fólkið og rigndi niður á Íslandi í
júlísúldinni 2018 hefur mátt þola linnu­
lausar blíðviðrisfréttir frá heimahögun­
um nú í sumar. Myndir af berrössuðum
börnum að hoppa í lækjum, léttklæddu
fólki flatmagandi við sundlaugarbakka
og brosandi fjallagörpum í brakandi sól
á tindum fjalla og breiðum jökla hafa
fyllt snjallsímaskjái þeirra Íslendinga
sem yfirgáfu landið um hásumar til
að húka á flugvöllum og stikna svo í
sumarhitum Evrópu.
Og nú er runnin upp helgin sem
markar fyrir flestum endalok hásum­
arsins og hægfara innreið raunveru­
leikans. Það byrjar rólega, en brátt fer
að þykja viðeigandi á vinnustöðum
að pota kurteisislega í fólk og heimta
upplýsingar um „stöðu mála“ sem sett
voru til hliðar í júní. Tölvupósthólfin
fara smám saman að fyllast af slíkum
innheimtubréfum. Eftir að hafa náð að
slaka á og njóta sumarsins; hvort sem
er innanlands eða erlendis, þurfa flestir
að setja sig á ný í stressuðu stellingarnar
og byrja að venja sig við þá hugsun að
sumarið sé að líða, alltof fljótt.
Hefðirnar
Mikil verðmæti eru fólgin í því að
samfélag fylgi sameiginlegum takti.
Jafnvel þótt það geti verið freistandi
að slá stundum hlutum á frest þegar
það hentar, þá eru oft yfirgnæfandi
verðmæti fólgin í því að halda við
hefðum og góðum venjum. Dæmi um
það er þjóðhátíðin í Vestmannaeyjum.
Hún var haldin fyrst árið 1874, en þá
voru sambærilegar hátíðir, þjóðmenn­
ingarhátíðir, haldnar víða um land til
þess að fagna þúsund árum Íslands­
byggðar, afhendingu nýrrar stjórnar­
skrár og heimsókn Kristjáns níunda
Danakonungs. Hún mun vera röng
sú útbreidda saga að Eyjamenn hafi
haldið hátíðina í Herjólfsdal þar sem
veður hafi hamlað þeim ferð upp á land.
Það stóð alltaf til að halda hátíðina í
Herjólfsdal og við það var staðið þann
2. ágúst, fyrir nákvæmlega 145 árum.
Vestmannaeyingar kunnu svo vel að
meta þessi hátíðarhöld að sterk hefð
þróaðist fyrir hátíð í Dalnum um þetta
leyti árs, og hefur hún haldist óslitið
frá 1915, en þjóðhátíð féll niður vegna
heimsstyrjaldar árið 1914. Þessi tími árs
hentaði vel til hátíðarhalda, eins konar
uppskeru eftir úteyjaveiði og sumar­
vertíð. Reyndar voru Eyjamenn ekki
þeir einu sem gerðu atlögu að því að við­
halda hátíðarhöldum eftir 1874 en alls
staðar annars staðar en í Vestmanna­
eyjum aflagðist siðurinn þó fljótlega,
löngu áður en hann náði að festa rætur
sem siður eða hefð.
Að halda kúrs
Mjög vandasamt er að viðhalda góðum
hefðum þannig að þær hvorki staðni
vegna íhaldssemi eða afmyndist vegna
tækifærismennsku. Allar stofnanir sem
lifað hafa í margar kynslóðir þekkja
hversu vandrataður þessi vegur er; eins
og sést á kaþólsku kirkjunni sem baðst
árið 2008 afsökunar á því að hafa dæmt
Galileó í fangelsi fyrir að halda því fram
að jörðin snérist um sólina á sautjándu
öld. En þjóðhátíðin í Vestmannaeyjum
hefur ratað þennan stíg vel. Eftirvænt­
ing fólks á öllum aldri er raunveruleg og
sönn. Gestir sem telja sig vera að koma á
útihátíð uppgötva að bak við töfra þjóð­
hátíðarinnar eru djúpstæðar rætur. Þeir
sem telja sig vera að mæta á forneskju­
lega hátíð uppgötva að helsta einkenni
hefðarinnar er einmitt að vera ætíð
vettvangur fyrir það nýjasta, ferskasta
og besta. Rætur þjóðhátíðar eru nægi­
lega sterkar til þess að þola rækilegan
hristing.
Þjóðhátíð hefur verið haldin í ýmiss
konar veðri og vindum í gegnum sög­
una og hefur mismikill bragur verið á
hátíðarhöldunum. Á síðustu áratugum
hefur þjóðhátíðin orðið að hálfgerðri
sameign allrar þjóðarinnar því fjöl­
margir Íslendingar, sem lítil tengsl hafa
við Eyjar, eignast smám saman hluti
í hefðunum með því að mæta ár eftir
ár og gerast Eyjamenn í nokkra daga á
hverju ári. Þeir vita að það verður aldrei
hætt við að halda þjóðhátíð, hvað sem á
bjátar og hvernig sem viðrar.
Græna grasið
Fróðlegt verður að sjá hvernig miða­
pantanir í flug til útlanda í júlí 2020
þróast nú þegar veturinn nálgast. Það
er hættuspil fyrir sóldýrkendur að stóla
á íslenska veðráttu í júlí, þótt þetta ár
hafi reynst bjart. Sumarið 2018 lagði
fyrir okkur gildru sem leiddi til þess
að margir misstu af mörgum dýrðar­
dögum í heimahögum. Og væri þá ekki
dæmigert að veðrátta næsta sumars
verði hörmung og óheppni þeirra tvö­
faldist, sem misstu af yfirstandandi
sumri?
Það er auðvitað mikilvægt að geta
brugðist við aðstæðum og festast ekki
um of í hjólförum síns eigin vana eða
ákvarðana þegar forsendur breytast.
Margir Eyjamenn hafa lent í því að vera
staðráðnir í því að vera fjarverandi á
þjóðhátíð, en hitt svo sjálfa sig fyrir
í Herjólfsdal áður en helgin er liðin.
En það er önnur hlið á þeim peningi,
nefnilega sú að það getur orðið býsna
lýjandi að vera stöðugt á útkikki eftir
einhverju betra en því sem maður hefur.
Stundum borgar sig nefnilega alls ekki
að vaða yfir lækinn, jafnvel þótt grasið
sé sannarlega grænna hinum megin
þá stundina. Það er aldrei að vita nema
staðan verði orðin breytt þegar maður
loksins kemst upp á hinn bakkann.
Og stundum þarf maður að þola
rigninguna brosandi í þeirri vissu að
best sé að standa sem fastast í lapp­
irnar þegar það freistar hvað mesta að
hopa og hörfa. Sólin brýst ætíð fram að
nýju—en hún skín ekki á þá sem gefist
hafa upp á biðinni.
Grasið er grænast í Dalnum
Sólin brýst ætíð fram að nýju—
en hún skín ekki á þá sem gefist
hafa upp á biðinni.
Sigmundur Davíð, þetta er bréf sem fjallar um manninn sem er stöðugt að leita að ann­
arra manna flísum, sitjandi á eigin
bjálka.
Sigmundur Davíð, það var einu
sinni forsætisráðherra á Íslandi
sem samdi við kröfuhafa í þrota­
bú allra íslensku bankanna. Í húfi
voru gífurlegir hagsmunir þjóðar­
innar og má leiða að því rök að
það hafi sjaldan eða aldrei verið
gerðir samningar sem skiptu fólkið
í landinu meira máli. Svo kom allt
í einu í ljós að forsætisráðherrann
var sjálfur einn af kröfuhöfunum.
Hann var sem sagt að semja við
sjálfan sig fyrir hönd þjóðarinnar.
Þegar honum var bent á þetta hélt
hann því fram að það væri ekki
svo vegna þess að það væri konan
hans en ekki hann sjálfur sem ætti
kröfurnar. Sú skýring virkar einfald­
lega ekki vegna þess að fjárhagslegir
hagsmunir hjóna eru þannig sam­
ofnir að hagsmunir hennar eru í
raun hagsmunir hans. Í stað þess að
skammast sín fór forsætisráðherr­
ann að agnúast út í blaðamennina
sem sögðu þjóðinni frá þessu; hélt
því fram að um væri að ræða sam­
særi gegn honum meðan þjóðin
leit á þetta sem samsæri hans gegn
henni. Alvarleiki málsins er með
öllu óháður því hvernig samningar
náðust við kröfuhafa. Það eru ein­
faldlega býsna stór mistök þegar for­
sætisráðherra á hagsmuna að gæta
í því að ná slæmum samningi fyrir
hönd þjóðar sinnar. Þú varst þessi
forsætisráðherra, Sigmundur Davíð.
Svo voru það einu sinni nokkrir
alþingismenn sem fóru út á Klaust­
urbarinn og drukku meira en góðu
hófi gegndi og glötuðu um stundar­
sakir þeim hömlum sem leggja af
mörkum til kurteisi í tali manna á
milli. Afleiðingin var sú að þessir
kjörnu fulltrúar þjóðarinnar sögðu
ýmislegt sem var alls ekki við hæfi.
Þetta er í sjálfu sér ekki stórmerki­
legt vegna þess að áfengi er eitur
sem breytir starfsemi heilans á
þann hátt að hann hugsar öðru vísi
en honum er eðlilegt og það sem frá
honum kemur í orðum hefur ekki
bara tilhneigingu til þess að vera
drafandi heldur líka óskynsamlegt.
Flest okkar hafa lent í þessu og fæst
okkar hafa efni á því að hneykslast
á því að svona geti gerst yfirhöfuð
þótt ýmislegt af því sem heyrðist
á Klausturbarnum í þetta skiptið
bendi til þess að þingmennirnir hafi
ekki beinlínis verið á góðum stað
áður en drykkjan hófst. Það sem
gerði Klausturferð þingmannanna
virkilega athyglisverða eru viðbrögð
þeirra við því að samtöl þeirra voru
tekin upp og spiluð fyrir eyrum
landsmanna. Í stað þess að viður­
kenna einfaldlega að þeir hafi verið
fullir og sagt alls konar vitleysu sem
þeir allsgáðir meini ekki og skamm­
ist sín fyrir mátti á þeim skiljast að
sá sem tók upp samtalið væri ábyrg­
ur orða þeirra en ekki þeir sjálfir.
Samkvæmt þessari nýstárlegu túlk­
un á tilvistarhyggjunni væru allir
þeir sem horfa á tré falla í skóginum
í raun réttri skógarhöggsmenn. Sig­
mundur Davíð, þú ert einn af þing­
mönnunum á Klausturbarnum og sá
sem leiddi þá í tilraunum til þess að
kenna konunni sem tók up samtalið
um ykkar eigin sóðaskap.
Og svo skrifaðirðu tvær greinar,
Sigmundur Davíð, sem birtust í
Morgunblaðinu um sýndarstjórn­
mál sem bendir til þess að þú ætlist
til þess að lesendur hafi gleymt þeim
atburðum tveimur sem er lýst hér
að ofan. Það er nefnilega erfitt að
ímynda sér betri dæmi um samspil
sýndarmennsku og stjórnmála en
þá tvo. Í fyrri greininni fjallarðu um
loftslagsbreytingarnar ógnvænlegu
eða hnattræna hlýnun og dæmir
allar tilraunir til þess að vinna
gegn þeim sem sýndarmennsku. Þú
gengur meira að segja svo langt að
hæðast að lítilli stúlku sænskri sem
hefur náð athygli heimsbyggðar­
innar fyrir það hversu skýrlega hún
hefur tjáð áhyggjur sínar af fram­
tíðinni. Það er niðurstaða mælinga
að hnötturinn er að hitna. Þess
vegna er hnattræn hlýnun ekki
kenning heldur staðreynd. Það er
ósönnuð kenning að maðurinn
leggi af mörkun til hlýnunarinnar
með lífsháttum sínum. Það er hins
vegar búið að leiða töluverðar líkur
að því að sú kenning sé rétt. Það er
líka ósönnuð kenning að maðurinn
geti minnkað hlýnunina með því
að breyta lífsháttum sínum. Það er
einnig búið að leiða nokkrar líkur
á því að sú kenning sé rétt hvort
svo sem fyrri kenningin sé rétt eða
röng. Það er hafið yfir allan vafa að
ef hnötturinn heldur áfram að hitna
eins hratt og hann gerir í dag er stutt
í að það fari að skerða lífsskilyrði
mannsins. Þess vegna er það skylda
okkar við börn okkar, barnabörn og
komandi kynslóðir að ganga út frá
því sem vísu að seinni kenningin sé
rétt af því að hitt væri óásættanleg
uppgjöf. Það má síðan um það deila
hvað séu bestu aðferðirnar til þess
að kæla okkar ástkæra hnött og
hversu miklu við ættum að fórna
af lífsgæðum augnabliksins til þess
að bjarga lífum framtíðarinnar.
Það er ljóst á lestri greinar þinnar,
Sigmundur Davíð, að þú ert einn af
þeim sem vilja ekki miklu fórna og
síðan hitt að sú fyrirlitning sem þú
sýnir hugmyndinni um endurheimt
votlendis bendir til þess að þú búir
ekki að miklum skilningi á líffræði,
efnafræði eða þeirri almennri þekk­
ingu sem býr að baki hugmyndum
annarra um það hvernig best sé
að taka á vandanum. Þú dæmir
hugmyndir annarra sem sýndar­
mennsku án þess að benda á aðrar
betri sem er bara ein aðferðin við að
hvetja til þess að ekkert sé að gert.
Seinni greinin þín fjallar um þá
sem þú kallar förufólk og eru þeir
sem flýja fátækt, stríð og aðra eymd
þriðja heimsins. Þú bendir réttilega
á að heimurinn sé ekki að höndla
vel þann vanda sem af þessu hlýst.
Það er hins vegar í mínum huga ekk­
ert rétt og allt rangt við þá ályktun
sem má lesa milli línanna hjá þér að
þess vegna eigum við taka á þessu
fólki af hörku þegar það rekur á
okkar fjörur sem flóttafók í leit að
næturstað. Þú nefnir sem dæmi um
vandann ástandið á landamærum
Bandaríkjanna og Mexíkó í valda­
tíð Obama en minnist ekki orði á þá
hörmung sem Trump hefur valdið á
sama stað. Það má skilja sem svo að
þú lítir aðgerðir Trumps sem lausn á
vandanum; að reisa himinháa múra
á landamærum við þau lönd þar sem
eymd ríkir og skilja að kornabörn og
foreldra þeirra ef þau lauma sér inn
í landið svo að öðrum skiljist að það
sé eins gott fyrir þau að halda sig
heima.
Það er ljóst á þeim orðum sem
þú birtir í greinunum tveimur í
Morgunblaðinu að í leit þinni að
pólitískum stuðningi í samfélaginu
ert þú að gera út á þá vonlausu og
firrtu og í stað þess að varða þeim
leið út úr því ástandi ertu að ala á
vonleysinu og firringunni. Þú ert að
fylgja fordæmi öfgaflokka í Evrópu
og Trumps í Bandaríkjunum. Þetta
er langt fyrir neðan virðingu þess
Sigmundar Davíðs sem kom eins og
ferskur blær inn í íslensk stjórnmál
fyrir nokkrum árum. Hann barðist
fyrir hugsjónum sínum. Í dag er
býsna erfitt að átta sig á hvert þú
ert að fara nema það sé hvað sem er
fyrir hvaða stuðning sem er.
Hvað sem er
Opið bréf til Sigmundar Davíðs, formanns Miðflokksins
Kári Stefánsson
forstjóri Ís-
lenskrar erfða-
greiningar
Þú ert að fylgja fordæmi
öfgaflokka í Evrópu og
Trumps í Bandaríkjunum.
S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð 11F Ö S T U D A G U R 2 . Á G Ú S T 2 0 1 9
0
2
-0
8
-2
0
1
9
0
5
:3
5
F
B
0
3
2
s
_
P
0
2
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
3
2
s
_
P
0
1
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
3
2
s
_
P
0
1
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
3
2
s
_
P
0
1
4
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 2
3
8
7
-7
6
9
8
2
3
8
7
-7
5
5
C
2
3
8
7
-7
4
2
0
2
3
8
7
-7
2
E
4
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
4
A

F
B
0
3
2
s
_
1
_
8
_
2
0
1
9
C
M
Y
K