Skessuhorn - 16.03.2000, Qupperneq 10

10
FIMMTUDAGUR 16. MARS 2000

'joðfegt ()om
Gýfrað rnn geitandl
Heilir og sælir lesendur góöir til sjávar og sveita.
í fornum bókum er sagt frá því er menn komu til íslands aust-
an af Noregi og úr fleiri löndum og námu hér land. Þótt ekki þyki
skip þeirra stór nú á dögum þá höfðu þeir meðferðis helstu nauð-
synjar til að hefja búskap í óbyggðu landi; sauðfé, nautgripi,
hænsn, hross og geitur, þræla, hunda og kerlingar.
Á umliðnum 11 öldum hefur bústofn þessi aukist mjög og ein-
stakar greinar hans vaxið að virðingu. Mest hefur orðið vegur
kvenna og þræla sem nú teljast fullgildir menn þökk sé réttindabar-
áttu þrælskörunga á borð við Náttfara og kvenskörunga á borð við
Bríeti. Nú bendir allt til að næst komi röðin að hundunum, sem
stigu mikilvægt skref í réttindabaráttu sinni með píslarvættisdauða
tíkarinnar Tínu á umliðnum vetri.
Mitt í allri þessari velgengni skýtur því skökku við að geitur eru
æði fásénar orðnar. Raunar var ástandið orðið svo slæmt að fyr-
ir fjórðungi aldar lá við að stofninn dæi út, enda voru hafrar, brúk-
legir til undaneldis, teljandi á fingrum annarrar handar. Skyldleika-
rækt háir geitastofninum og garnaveiki í hluta hans háir blöndun
við hinn. Síðustu árin hefur það orðið stofninum til lífs að fáein sér-
vitur göfugmenni í bændastétt hafa þrjóskast við að hokra með
geitur fyrir engin laun önnur en rekstrartapið og erfiðið.
En þorri landsmanna kærir sig kollóttan - nennir ekki að gýfra
um geitarull. Þótt frændur vorir Norðmenn hafi getið sér heims-
fræðgar fyrir Ijúffengan geitaost þá myndu íslendingar aldrei eta
slíkt, fyrr leggja þeir sér til munn fornar bækur og skófatnað.
Hér á landi er það talið til heimsku að fara í geitarhús að leita
ullar. Er þó heimsins dýrasta ull, kasmírullin, afurð geitarinnar.
Kasmírull, sem ekki er af geit, er ekki ósvikin vara. Þelið af ís-
lensku geitinni er sérdeilis verðmætt, en svo lítið er af því í ullinni,
að menn telja ekki borga sig að vinna hana.
Geitur eru skemmtileg kvikindi. Þær eru mislyndar, skap-
styggar, óstýrilátar og sérlundaðar. Það er mér því fyrirmunað að
skilja hversvegna íslendingar finni ekki til nokkurrar samkenndar
með kvikindi þessu.
Loki Laufeyjarson vissi vel hve gaman má hafa af geitum.
Þegar heimsfriðurinn valt á því hvort Ásum tækist að fá Skaða
Þjasadóttur jötuns til að hlæja þá batt Loki um skegg geitar nokk-
urrar og öðrum enda um hreðjar sér og létu þau ýmsi eftir og
skræktu hvort tveggja hátt. Hló þá Skaði og var þá gjör sætt af
ásanna hendi við hana. Skemmtiatriði af þessum toga væri til-
valið að endurvekja og myndu þau vafalaust gera mikla lukku á
þorrablótum og réttarböllum. Einnig gæti bragð þetta gefist vel
bændum sem létta vilja þunglyndum húsfreyjum sínum lífið í
skammdeginu. Vil ég þó vara áhugasama við að binda of fast.
Verið kært kvödd á fjórða Þórsdegi í Góu.
Bjarki Már Karlsson
sjálfskipaður þjóðháttafi'aðingur
Frá tónleikunum í Borgameskirkju.
Suzuld námskeið
Tónlistarveisla fyrir yngri
kynslóðina í Borgarnesi
Helgina 4.-5. mars sl. var haldið
fyrsta fiðlu- og píanónámskeið Is-
lenska suzukisambandsins í Borg-
arnesi. Þátttakendur voru 46 á
aldrinum 5-12 ára. Þeir komu frá
Allegro skólanum og Nýja tónlist-
arskólanum í Reykjavík auk nem-
enda úr suzukideild Tónlistarskóla
Borgarfjarðar.
Kennt var eftir suzuki aðferðinni
sem kennd er við japanska frum-
kvöðulinn Shinichi Suzuki. Aðferð-
in byggir ekki síst á jákvæðu hugar-
fari. Foreldrar taka þátt í náminu,
skemmtilegir leikir eru notaðir við
kennsluna og bömin læra eftir eyr-
anu uns þau hafa náð valdi á hljóð-
færinu.
Kennt var á tveimur stöðum;
Grannskólanum í Borgarnesi og
félagsmiðstöðinni Oðali. Ewa
Tosik Warsawiak sá um alla skipu-
lagningu námskeiðsins og maður
hennar Jacek um undirleik. Auk
þeirra voru kennarar frá Reykjavík
þau Asdís Stross, Helga Ragnheið-
ur Oskarsdóttir, Lilja Hjaltadóttir,
Kristinn Orn Kristinsson og Þórdís
Stross. Þau era öll sérmenntuð á
þessu sviði og er því mikill fengur
af þeim fyrir íbúa tónlistarsamfé-
lagsins í héraðinu.
Námskeiðinu lauk síðan með al-
mennum tónleikum í Borgarnes-
kirkju sunnudaginn 5. mars. Þar
fluttu nemendur og kennarar með-
al annars verk eftir mestu snillinga
tónsmíða og sýndi listafólkið mikil
tilþrif í flutningnum og kunnu
áheyrendur vel að meta og fögnuðu
með miklu lófataki.
MM
Úr heita pottinum fyrir vestan:
Hver á raforku-
fyrirtældn?
Raffnagnsveimr ríkisins eiga að
baki rútnlega hálfrar aldar gifturíkt
starf við uppbyggingu raforkumála í
landinu. Raforkulög sem voru sett
fyrir rúmlega fimmtíu árum mörk-
uðu tímamót í rafvæðingu landsins
og með þeim var í senn mótuð stef-
na í raforkumálum og komið á heild-
stæðri löggjöf til að framfylgja þeirri
stefnu. Sú stefna sem sett var með
raforkulögunum hefur reynst Is-
lendingum farsæl. Með endurskoð-
un orkulöggjafarinnar um miðjan
sjöunda áratuginn var Landsvirkjun
stofhuð af ríki, Reykjavík og Akur-
eyrarbæ og Raforkumálaskrifstof-
unni breytt í Orkustofnun og
RARIK gert að fjárhagslega sjálf-
stæðu fyrirtæki f eigu ríkisins. Þar
með var að fullu stdgið það skref
sem raforkulögin höfðu markað og
skilað hafa landsmönnum þeim ár-
angri að nærri allri staðbundinni
orkunotkun er sinnt af innlendum
orkugjöfum. Hlutur endurnýjan-
legrar orku er hærri en hjá öðrum
ríkjum og loftmengun vegna orku-
vinnslunnar óveraleg. Þetta hefur
tekist þrátt fyrir að raforkumarkað-
urinn hafi fram að þessu verið ein-
okunarmarkaður, allt ffá orkuöflun
(virkjun) til dreifingar, fullkomlega
vemdaður með einkaleyfi til að sitja
einn um nánar tiltekinn markað.
Þetta skulu menn hafa í huga þegar
upp verður færð markaðshyggja
ásamt annarri skipan Evrópubanda-
lagsins í þessum málaflokki.
Endurskipulagning raforkumála
með það fyrir augum að innleiða
samkeppni í sölu raforku til notenda
að hætti EB hefur verið í brennidepli
að undanförnu. Nú er kominn tími
til að huga að nútímavæðingu segja
þessar tillögur, það á að rnark-
aðsvæða raforkuiðnaðinn eins og
það er kallað. Fyrsta skrefið í átt að
breyttu skipulagi raforkumála er að
aðskilja bókhaldslega vinnslu, fhitn-
ing, dreifingu og sölu, í reikningum
orkufyrirtækja. Flest fyrirtækjanna
hafa þegar tekið upp þessa ný-
breytni. Annað skrefið er að stofha
félag um meginflutningskerfið -
Landsnetið. Sömuleiðis er verið að
athuga með hvaða hætti unnt er að
greina milli Landsnetsins og dreifi-
kerfa og meta kosti og galla þessara
kosta og alveg sérstaklega hvort
hægt sé að hagnýta breytingamar til
verðjöfnunar á flutningskostnaði.
Oformleg stefnumótun er að á ár-
unum fram til 2004 verði orkufyrir-
tækjum breytt í hlutafélög, á árunum
2004 - 2007 verði lokið við að inn-
leiða samkeppni til að mæta aukinni
raforkuþörf til almenningsnota og
loks á árunum 2007 - 2009 verði
myndaður orkumarkaður á vegum
Landsnetsins. Frjáls samkeppni ríki
þá í viðskiptum með raforku. Þessar
breytingar þurfa að eiga sér stað í
áföngum þar sem fullt tdllit verður
tekið til stöðu raforkufyrirtækjanna
og þeim veitt nauðsynlegt svigrúm
til að laga sig að breyttum aðstæð-
um. Umræðan um fluming höfuð-
stöðva RARIK frá Reykjavík til Ak-
ureyrar þar sem ætlun sé að sameina
RARIK og Orkuveiturnar á Akur-
eyri samkvæmt áætlun hins nýja iðn-
aðarráðherra ffá Eyjafirði er af þess-
um meiði kominn. Viðbrögð við
þeim tíðindum hafa að sjálfsögðu
verið margvísleg og þá auðvitað á
grunni hagsmuna hvers og eins sem
orð hefur haft. Ekkert hefúr hins-
vegar heyrst ffá hinum almenna við-
skiptamanni RARIK eða sveitar-
stjórnum á orkuveitusvæðum
RARIK sem hafa að sjálfsögðu ríkra
hagsmuna að gæta um gæði þjónust-
unnar og í verðmyndun hennar. Nú
er því tímabært að sveitarstjómir á
Vesturlandi og þingmenn þeirra taki
virkan þátt í umræðunni um ný-
skipan raforkumála, þar á meðal
með það fyrir augum hvort sveitarfé-
lögin á Vesturlandi eigi að vera bein-
ir þátttakendur í stofnun þess nýja
fyrirtækis sem ráðherra vill stofna á
Akureyri til að sinna grundvallar-
þjónustu um alla landsbyggð. I
væntanlegri umræðu verða menn að
hyggja að þeirri eign sem hver not-
andi hefúr skapað í ríkisfyrirtækinu
RARIK með viðskiptum sínum. Þar
verða menn líka að hafa í huga að öll
raforkufyrirtæki landsmanna hafa
vérið rekin í vemduðu skattlausu
umhverfi fram tdl þessa fyrir til-
verknað löggjafans. Að breyta slík-
um fyrirtækjum í arðskapandi mark-
aðsfyrirtæki er á engan hátt í sam-
ræmi við fyrri hugmyndir um rekst-
ur slíkra fyrirtækja og er þess vegna
verulega umhugsunarvert tiltæki og
mjög vandasamt verkefni. Ég vill
fúllyrða að Alþingismenn okkar ís-
lendinga hefðu á sínum tíma ekki
skapað skattleysisskilyrði fyrir þessi
fyrirtæld ef þá hefði grunað að þeim
yrðu settar þær arðsemiskröfur til
“eigenda” sem raun ber vitni um
Orkuveitur Reykjavíkur en þær skila
milljörðum í borgarsjóð á hverju ári
í skjóli skattleysis. Það er því knýj-
andi nauðsyn að fá að vita hver á
hvað, þegar milljarða eignum al-
mennings skal skipt fyrir hlutafé.
Vesdendingar látdð ekki hlunnfara
ykkur.
Erling Garðar Jónasson
Páll í Greni-
gerði skrifar:
Penninn
Orðsending til ‘Sina” minna úr hópi
tófúveiðimanna í Botgarfirði
Vegna þrálátra sögusagna um að
ég hafi skemmt fyrir öðram tófu-
skyttum með því að kveikja í æti
fyrir þeim vil ég að efdrfarandi
komi fram: Þessar gróusögur eru
upplognar og eiga ekki við nein rök
að styðjast. Bið ég því viðkomandi
tjónþola að leggja fram kæru ef þeir
telja sig eiga eitthvað sökótt við
mig svo það mál verði rekið á rétt-
látan og eðlilegan hátt en ekki með
rægitungum í skúmaskotum.
Eg bendi viðkomandi aðilum
einnig á að ef gleymst hefur að
kveikja eldinn áður en sagan var
send af stað er það enn ekki of
seint.
Með viðeigandi kveðjum
Páll í Grenigerði
Meygarb&hom i&
Þróun stærð-
fræðinnar
Þrándur fór á gamals aldri að
skoða skólamál og í því sambandi
leit hann á stærðfræðipróf sem
hann, börn hans og bamabörn
höfðu tekið í gegnum tíðina í
barna- og samræmdum prófum.
Þá sá hann að kennararnir höfðu
næstum alltaf verið með sömu
spurningarnar á prófunum, en
aðeins breytt þeim í samræmi við
tíðarandann. Hér eru nokkur
dæmi:
Arið 1957: Bóndi selur poka af
kartöflum fyrir 20 krónur. Fram-
leiðslukostnaðurinn er 4/5 af
verðinu. Hver er hagnaðurinn?
Arið 1967: Bóndi selur poka af
kartöflum fyrir 20 krónur. Fram-
Ieiðslukostnaðurinn er 16 krónur.
Verið nú svo væn að reikna út
hagnaðinn.
Arið 1977: Bóndi selur mengi
kartaflna (A) fyrir mengi peninga
(B). B er safhmengi allra hluta í B
þar sem gildir að B er ein króna.
A strikamengisformi má fá út
fjöldann í mengi B með því að
teikna tuttugu lítil strik
(I I I I I I II III II I I I I I ! I), eitt
fyrir hverja króhu. Framleiðslu-
kostnaðarmengið (C) er sextán
(I I I I I I I I I III I III) lítil strik.
Teikníð mynd af menginu C sem
hlutmengi af menginu B og gefið
lausnarmengið (D) sem sýnír
svarið við spurningunni: Hve
stórt er hagnaðarmengið?
Árið 1987: Bóndi selur poka af
kartoflum fyrir 20 krónur. Fram-
leiðslukostnaðurinn er 4/5 af því,
eða 16 krónur. Hagnaðurinn er
1/5, eða 4 krónur. Strikið undir
orðið „kartöflur“. Ræðið!
Arið 1997: Bóndi selur poka af
kartöflum fyrir 20 krónur. Fram-
leiðlukostnaðurinn er 4/5 af
verðinu. Notið reiknivél til að
reikna út hagnaðinn, gerið fram-
leiðslúskýrslu, fyllið út skattfram-
talseyðublöð, reiknið út virðis-
aukaskatt og nefhið alla þá sjóði
sem bóndinn getur sótt um styrki
til þegar hann er orðinn gjald-
þrota.
Árið 2000: Bóndi selur poka af
kartöflum fyrir 20 krónur. Fram-
leiðslukostnaður er 100 krónur.
Neytandi kaupir pokann á 200
krónur sem er 20 sinnum meira
en innfluttur poki hefði kostað og
greiðir aðrar 200 krónur í skatta
sem fara í að borga bóndanum 70
krónur svo hann tapi bara 10
krónum á að selja pokann og 130
krónur sem hverfa í einhverja
sjóði og milliliði sem enginn hef-
ur lengur tölu á, Spurt er: Hvaða
þingmenn verja þetta kerfi og
hverjir sjá sér hag í því að kjósa þá
á þing?
Spáir hrossum
Sjaldan hefur verið jafn mikill
viðbúnaður í Lundarreykjadaln-
um vegna nokkurs atburðar eins
og komu Forseta Islands á frum-
sýningu Islandsklukkunnar síð-
astíiðið Iaugardagskvöld. Forset-
inn kom þangað í lögreglufylgd
og deginum áður höfðu tveir lög-
regluþjónar komið og kannað að-
stæður. Tveimur dögum áður
hríngdi ónefndur lögregluþjónn í
vegagerðina í Borgarnesi og
spurðí hvernig færðin yrði upp
Lundarreykjadalinn títtnefhdan
laugardag. Sá sem kom í símann
var fljótur til svars og sagði: “Það
verða hross á veginum.”