Skessuhorn - 31.10.2006, Page 16

16
MIÐVIKUDAGUR 31. OKTÓBER 2006
„.MMlMhLI '

Ajram veginn
... í vagninum ek ég
Á menntaskólaárum mínum varð
ég þeirrar gæfu aðnjótandi að búa
hjá frændfólki mínu í Reykjavík.
Þurfti ekki að verða sjálfsmíns herra
eða búa hjá vandalausum óharnaður
unglingurinn. Þetta ffændfólk mitt
bjó í fjölbýlishúsi í Austurbæ höf-
uðborgarinnar í sambýli við fólk úr
ýmsum áttum með ólíkan bak-
grunn. Einn af nágrönnum mínum
í þessari blokk var Stefán Islandí.
Hann var þá nokkuð hniginn á efri
ár og „gleymdur aðdáendum sín-
um“ eins og það heitir í hverfulum
heimi frægðarinnar. A síðkveldum
um helgar stóð þessi söngsnillingur
í forstofunni og beið eftir leigubíl,
klæddur ullarffakka og með hatt.
Yfir honum reisn og glæsileiki. A
sunnudögum hljómuðu gjarnan
sönglög með Stefáni af grammó-
fóni af hæðinni þar sem hann bjó.
Tilefhi þess að ég rifja upp þetta
minningarbrot frá menntaskólaár-
unum er bygging nýs menntaskóla í
Borgarnesi. Stofnun skólans held
ég að verði minnst sem mikilvægs
áfanga í sögu þessa samfélags hér í
Borgarfirði - það heitir sennilega
þjónustusvæði skólans á stofnana-
máli.
Þróun byggðakjama
Hverju samfélagi er nauðsyn að
efla innviði sína. Partur af þessum
innviðum eru atvinnuvegirnir, fólk
þarf að hafa í sig og á með einhverj-
um hætti. Aðgangur að afþreyingu,
menntun og margskonar þjónustu
er í meginatriðum drifkraftur þeirr-
ar byggðaþróunar sem orðið hefur í
heiminum á 20. öld. Fólk flytur úr
dreifbýli í þéttbýli þar sem þjónust-
an er fjölbreyttari og meiri. Sjúkir
kjósa að búa í nálægð sjúkrahúsa,
aldraðir fara á hjúkrunarheimili og
gleðimenn kjósa sér samastað nærri
vel búnum öldurhúsum. Stórir
þéttbýlisstaðir hafa vinninginn um-
ffam þá litlu á hverjum tíma og
draga því sífellt fleira fólk til sín og
stækka meira og meira. Það er því
mikilvægt að reyna að gera sér
grein fýrir því hvaða innviðir það
eru sem hæfa hverju byggðarlagi til
þess að það geti „þróast.“ Menn
geta svo endalaust velt því fyrir sér
hvort hægt sé að móta framtíðina -
getum við árið 2006 ákveðið að
Borgarnes, Hvanneyri eða Bifröst
svo dæmi séu tekin, eigi eftir að
verða með einhverju tilteknu móti
eftir 20 ár? Mér er það nokkuð til
efs en held þó að nokkur grundvall-
ar atriði hljóti að þurfa að vera
mönnum leiðarljós í uppbyggingu
byggðarlaga.
Menntun
Menntun er afar stór hluti af
innviðum hvers samfélags. Börn og
í sívaxandi mæli almenningur sækir
nám af ýmsum toga. Skólastofnanir
eru því afar mikilvægar fýrir hvert
byggðarlag. Fábrotið eða „lélegt“
skólakerfi takmarkar þann hóp sem
sýnir því áhuga að búa í tilteknu
samfélagi og getur orðið til þess að
fólk flyst burt í leit að betri skólum
eða meira framboði á menntun svo
sem framhaldsmenntun. Það er því
afar líklegt að nýr framhaldsskóli í
Borgarnesi leiði til fjölgunar íbúa í
Borgarbyggð á næstu árum og ára-
tugum, fleiri sjá sér kleyft að búa í
byggðarlaginu en áður var.
I ljósi þessa er mikilvægt að vel sé
búið að skólum í héraðinu. Vissu-
lega eru ekki allir í skólum og sum-
ir hafa lítið af þeim að segja, eiga í
versta falli slæmar minningar frá
stuttri skólagöngu. En mikilvægi
skóla í nútímasamfélagi er óumdeilt
og þvf eftirsóknarvert að starfsfólk
skólanna og aðrir íbúar samfélags-
ins séu sammála um hvað góður
skóli eigi að leggja samfélaginu til
og hvað samfélagið eigi að leggja til
skólanna.
Veitur
Veitur eru annar þáttur í innvið-
um samfélagsins sem mikilvægt er
að séu þannig úr garði gerður að
þjóni kröfum tímans. Orkuveita
Reykjavíkur hefur tekið að sér að
byggja upp og viðhalda stórum
hluta veitukerfisins í Borgarbyggð
en Rarik fer enn með stærsta hluta
raforkukerfisins í Borgarfírði. A
næstu árum verður ráðist í miklar
framkvæmdir við fráveitu í Borgar-
nesi, á Bifröst og Hvanneyri og í
þessum mánuði verður ný vatns-
veita í Borgarfirði tekin í notkun.
Jafnframt er unnið að endurbótum
á hitaveitulögninni. Það er því
óhætt að segja að þeir innviðir er
lúta að veitum séu í mjög góðu
horfi.
Nokkuð mætti þó bæta úr innra
skipulagi Rarik sem virðist gjalda
fyrir afskipti stjórnmálamanna af
uppbyggingu þess! Það getur ekki
talist eðlilegur framgangsmáti að
stýra framkvæmdum um langan veg
í gegnum þunglamalegt kerfi
beiðna og uppáskrifta. Það ætti að
vera forgangsverkefni stjórnar fyr-
irtækisins að gera verulega bragar-
bót á þjónustu fyrirtækisins í Borg-
arfirði og nærsveitum.
Samgöngumannvirki
Vegakerfið og gagnaveiturnar eru
loks sá þáttur nútímasamfélags sem
hvað mestar kröfur eru gerðar tdl.
Erfitt og kostnaðarsamt getur verið
að uppfýlla ýtrustu kröfur um sífellt
viðameiri mannvirki á þessu sviði
og því ljóst að forgangsraða þarf
þegar unnið er fyrir takmarkað fé.
En það er jafh ljóst að hverju sam-
félagi ætti að vera kappsmál að veg-
irnir, malbikið og ljósleiðararnir
þjóni sem best raunsæjum kröfum
sem til þeirra eru gerðar. I Borgar-
byggð er án efa algjört forgangsat-
riði að færa þjóðveg 1 framhjá
byggðinni þannig að sú mikla um-
ferð stórra bíla sem nú fer um veg-
inn aki ekki gegnum þéttbýlið í er-
indisleysu. Leggja þarf tafarlaust í
hönnun veg-
ar sem í senn
þjónar hlut-
verki sínu
sem sam-
göngumann-
virki en veld-
ur um leið
sem minnstri
röskun á umhverfinu sem vegurinn
verður lagður um. Finna þarf veg-
inum stað og gera hann þannig úr
garði að hann verði ekki lýti í land-
inu og valdi ekki óbærilegum um-
ferðarhljóðum í byggðinni kring
um vegarstæðið. Lengi hafa menn
velt vöngum yfir því hvort vegurinn
muni fara og þá hvert en eftir þær
vangaveltur ætti mönnum að vera
orðið ljóst að hann fer ekki af sjálfs-
dáðum. Brýnt er því að hefja undir-
búning þessarar framkvæmdar hið
fyrsta með framtíðarhagsmuni
byggðarinnar í huga ekki síður en
vegfarenda.
Ég er ekki í vafa um að Borgar-
fjörðurinn er vaxtarsvæði í nútíð og
ffamtíð. Engu að síður er þörf á
mikilli vakningu meðal þingmanna
og embættismanna sem þurfa að
gera sér ljósa grein fyrir því að rík-
isstjórn landsins þarf að koma veru-
lega að uppbyggingu á slíkum
svæðum. Bygging framhaldsskóla
er stórt skref í þá átt og ber að
fagna. Mikilvægt er að halda áffam
þá braut sem þar var farið inná!
Finnbogi Rögnvaldsson
1/fonfihe>>uúð Presturinn sagði „Hold er hey“ - og hryssan tók hann á orðinu!
Um fátt er nú
meira rætt en nýhafn-
ar hvalveiðar Islend-
inga og sýnist sitt
hverjum eins og oftar
enda væru lítil um-
ræðuefnin ef allir
væru sammála. Sumir
telja að það sé glæpur
að veiða hvali því þeir séu svo greindar
skepnur. Ekki skal ég draga úr því en hins
vegar tel ég að margar fleiri skepnur séu
ekki síður gáfaðar en hvalirnir. Auk þess er
líf alltaf líf og því ber að sýna fulla virðingu,
óháð greindarvísitölu einstaklingsins. Aðrir
virðast hugsa eitthvað líkt og maðurinn
sem gat ekki hugsað sér að skjóta þessar
blessuðu saklausu hvítu rjúpur. Miklu betra
að kaupa þær bara úti í búð. Þær rjúpur
höfðu ekki verið skotnar af neinum, bara
spruttu upp úr kjötborðinu og sumir virð-
ast halda að það gildi um fleiri kjöttegund-
ir! I Stjórnarrímu 1987 eftir Jóhannes
Benjamínsson segir svo um Halldór As-
grímsson sem þá var sjávarútvegsráðherra
og átti öðru hvoru í nokkrum orðaskiptum
við framámenn hvalverndunarsinna:
Margur kítir kapteinninn,
kvóti lítill er um sinn,
Halldór grýtir harðsnúinn
hvalaskít í Grcenfriðinn.
Ekki ætla ég að blanda mér í umræður
um stofnstærð hvala eða markaðsmögu-
leika á hvalkjöti. Hlutirnir eru alltaf þess
virði sem einhver er tilbúinn að borga fyrir
þá. Hitt skildi enginn ætla að 50 tonna
hvalur verði til án þess að hann taki til sín
einhverja næringu, hvort sem hann lifir á
fiski beint eða sömu fæðu og fiskurinn. I
frægri rímu effir ennþá frægari mann segir
svo um athafnir menntaskólanema nokkurs
á Akureyri fyrir margt löngu:
Ástir falaði utan hvíld,
ekki í tali gljúpur.
Eins og hvalur eltir síid
eða valur rjúpur.
Oll er náttúran eilíf hringrás og lifir einn
á öðrum eins og víða má dæmin sjá, en um
þessa hringrás kvað Halla Eyjólfsdóttir:
Áburður sem úti fraus
aftur berst að munni.
Efnabreyting endalaus
er í náttúrunni.
Menn hafa deilt um það hvort dýrin hafi sál
og þá væntanlega einnig hvað langt niður eft-
ir þróunarstiga líkamsskapnaðarins sá hæfi-
leiki nær. Ef hestar, sauðkindur og hvalir hafa
sál, hvað er þá með fiska, marglyttur og skor-
dýr? Allavega virðist Sigfus Jónsson ekki hafa
verið í vafa um sitt yrkisefhi þegar hann kvað
að aflokmni hrossaslátrun:
Brúnka hefur fundið frið
í faðmi þínum Drottinn.
Sálin hófst á hærra svið
en holdið fór í pottinn.
Fyrir rúmum hundrað árum þegar hrossa-
kjötsát þótti mörgum ganga glæpi næst varð
bóndi nokkur fýrir því óhappi að missa uppá-
haldshryssu en brá á það ráð að skera hrossa-
kjötið í bita og mala í taðkvörn saman við
annan áburð og fá þannig milliliði í hrossa-
kjötsátinu. I efrirmælum um hrysstma segir
Jón Eyjólfsson:
Var hún látin vélar í,
virkaði dável þetta,
upp af hennar holdi því
hreinar jurtir spretta.
Velmegunin vex afþví
vér á alla skorum,
svona að breyta áburð í
alidýrum vorum.
Einhvemtíman var mér sagt að eftirfarandi
grafskrift hefði verið ort eftir prest nokkurn
sem hryssa beit til bana en hvað satt er í því
veit ég ekki:
Valt er löngum lífsins fley
og lekt í fjöruborðinu.
Presturinn sagði „Hold er hey".
- Og hryssan tók hann á orðinu.
Það er alkunna að grænir blettir koma þar
sem skepnur misfarast úti í náttúrunni, það er
að segja ef hrafnar og refir naga ekki allt hold
af beinum áður en það nær að rotna og ganga
í samband við jarðveginn. Unglingsdrengur
norðan úr Miðfirði villtist í þoku á grasafjalli
fyrir eitthvað á annað hundrað árum síðan og
fannst lík hans mörgum áram síðar í svoköll-
uðum Dofmsfjöllum á affétti Hvítsíðinga.
Um þennan atburð orti Guðmundur Böðv-
arsson kvæðið Dofinsfjöll og birtist hér fyrsta
og síðasta erindið:
Norður í Dofinsfjöllum er fátækleg
finnungi vaxin brekka á móti sól.
Norðlenskur drengur, villtur um langan veg,
valdi sér þar undir barðinu síðasta skjól.
Hringinn í kring er urðin með stein við stein,
stökkar gróa þar skófir en hvergi blað.
Hér fundust löngu seinna hans blásnu bein.-
-Brekkan er svolítið grænust á einum stað.
Ekki fer miklum sögum af tamningu hvala
til nytjastarfa þó tegundin hafi nokkuð látið
að sér kveða í skemmtanaiðnaðinum. Isleifur
Gíslason orti rímu af Gismondí sæfara og
mun hafa haft ákveðna fyrirmynd að ljóði
sínu. Sá er ort var um þótti hafa gnægð sjálfs-
trausts en samstarfshæfileika takmarkaða og
kom lítt skapi við samferðamenn sína á h'fs-
brautinni. Hafði þó að eigin áliti betra vit á
flestum hlutum en aðrir menn og virðist hafa
verið furðu fjölhæfur eftir rímunni að dæma:
Hann var alinn upp við sjó
innanum hvali og torpedó,
enda talinn aflakló.
Unni Stalín meira en nóg.
Bæði frat og formælti,
fattur sat og skipaði.
Við neglugatið nostraði,
navigatsjón kennandi.
Eins og valur víða fló,
var þá talað mest um slóg.
Til að hala tros úr sjó
tamdi'hann hval sem bátinn dró.
Refum eyddi á Alaska,
eða sneyddi kynþroska.
Seli deyddi á Sokotra,
svartfugl veiddi á Grænhöfða.
A fœrum skók við Feneyjar,
föngih jók við Sansibar-
leiðst ei mók né leti þar-,
línu tók hjá Gíbraltar.
Aðan vitnaði ég í eftirmæli um hryssu
nokkra eftir Jón Eyjólfsson en faðir hans,
Eyjólfur Jóhannesson var ekki síður hag-
orður. Vinnukona hjá einum ágætisbónda
átti afburðareiðhryssu og þóttist góð af svo
sem eðlilegt var. Nú bar svo til að húsmóð-
ir hennar andaðist og tók hún þá við lög-
giltri húsmóðurstöðu svo fljótt sem vel-
sæmandi þótti, eftir að hafa mátað hjóna-
rúmið nokkrum sinnum til öryggis. Maður
hennar var ákafamaður um flesta hluti og
vildi láta hlutina ganga enda fór orð af reið-
lagi hans eftir að hann komst á hryssuna
nýfengnu. Nú fór þó svo að hryssan varð
skammlíf og var reiðlagi bónda kennt um,
að minnsta kosti að nokkru leyti. Um þessa
hryssu orti Eyjólfur eftirmæli í orðastað
eigandans og eftir að hafa talið upp alla
hennar kosti sem voru ekki fáir bætir hann
svo við:
Nú er sögu nýtt upphaf
niftin mælti þráða,
Mig ég einum manni gaf
og merina til umráða.
Það var honum mest til meins,
má þó telja fleira,
báðar okkur beitir fleins
brúkaði hófi meira.
Hvar um dalinn geystur gár
grimm við reiðarköfin,
var sem hvalur bruni blár
beina leið um höfin.
Engum þykir umtalsmál,
öllum skilist getur,
hraustbyggð ég af holdi og sál
hryssu dugði betur.
Með þ ökkfyrir lesturinn.
Dagbjartur Dagbjartsson
Refsstöðum 320 Reykholt
S 435 1367 og 849 2115