Morgunblaðið - 23.07.2019, Síða 19

UMRÆÐAN 19
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. JÚLÍ 2019
Er ferðavagninn rafmagnslaus?
TUDOR TUDOR
Bíldshöfða 12 • 110 Rvk • 577 1515 • skorri.is
Mikið úrval - Traust og fagleg þjónusta
Veldu
örugg
t
start
með
TUDO
R
Frístunda rafgeymar
í miklu úrvali,
AGM þurr rafgeymar
eða lokaðir
sýrurafgeymar.
Þá er ei þörf að velja:
þú mátt aldrei selja
það úr hendi þér.
Þannig lýkur ljóðinu
Fylgd sem okkar ást-
kæra skáld Guð-
mundur Böðvarsson
orti í hita kalda stríðs-
ins og urðu lokaorð
Karls Gauta Hjalta-
sonar í málþófi um
svokallaðan orkupakka. Ég gat ekki
stillt mig um að kíma svolítið. Ljóðið
fjallar um ást skáldsins á heimahög-
um sínum, Kirkjubóli í Hvítársíðu,
þar sem foreldrar hans höfðu búið
og er hvatning til ungs sonar hans
um að láta þá aldrei af hendi. Nú veit
ég ekki betur en Böðvar Guðmunds-
son, sonur skáldsins, hafi árum sam-
an verið búsettur í Danmörku og
jörðin löngu komin í annarra hend-
ur.
Sjálf þrammaði ég ýmsar Kefla-
víkurgöngur gegn Atlantshafs-
bandalaginu á árum áður, staðráðin í
því að láta ekki snefil af okkar dýr-
mæta föðurlandi í annarra hendur.
Við gengum sárfætt í rigningunni
undir íslenskum fána og kyrjuðum
ljóð sem efldu ættjarðarást okkar og
lýstum frati á þau öfl sem vildu hafa
af okkur landið, tortíma íslenskri
menningu og auka hér hernaðar-
umsvif í lengd og bráð. Við ætluðum
aldrei að selja það úr hendi okkar.
En hvað gerðist svo? Heimsmálin
tóku kúvendingu. Í ljós kom að land-
ið okkar hafði líklega aldrei verið í
hættu. Smám saman vildi Atlants-
hafsbandalagið draga úr hernaðar-
umsvifum sínum og Keflavíkurgöng-
urnar búið spil. Herinn hvarf í
áföngum í trássi við vilja sumra
stjórnmálaafla, bækistöðvar banda-
lagsins urðu stekkur eins og Snorra-
búð forðum og þar er nú risin glæsi-
leg menntamiðstöð,
íbúum Reykjaness til
heilla.
Nú eru það ekki
vinstriöflin sem vilja
spyrna við fótum í nafni
ættjarðarástar heldur
þeir sem teljast til
hægri og fullyrða að
með því að samþykkja
svokallaðan orkupakka
Evrópusambandsins
séum við nánast á leið
til glötunar. Þeir virð-
ast sannfærðir um að
með þátttöku í sameiginlegum orku-
markaði séum við að selja landið úr
höndum okkar og í stað Rússagrýl-
unnar forðum sé komið enn ískyggi-
legra forað sem smám saman muni
hafa öll ráð okkar í hendi sér.
Eftir að ég arkaði mínar Keflavík-
urgöngur hefur heimsmyndin
breyst. Öfl sem ég hélt að tortíma
myndu íslenskri menningu hafa
þvert á móti auðgað hana og styrkt.
Samkvæmt því sem mér sýnist, hef-
ur samþykkt orkupakkans engan
háska í för með sér. Andúð við hana
virðist öllu fremur tákn um þjóðern-
ishroka en sú skepna sýnist nú færa
út kvíarnar, jafnvel í grónum lýð-
ræðisríkjum þótt aðeins 74 ár séu
síðan nasisminn var ofurliði borinn.
Við því þurfum við að gjalda varhug.
Að selja land
úr hendi
Eftir Guðrúnu
Egilson
Guðrún Egilson
»Eftir að ég arkaði
mínar Keflavík-
urgöngur hefur heims-
myndin breyst. Öfl sem
ég hélt að tortíma
myndu íslenskri menn-
ingu hafa þvert á móti
auðgað hana og styrkt.
Höfundur er kennari á eftirlaunum.
Lundúnir | Hong
Kong er ekki Peking.
Og 1. júlí 2019 er ekki
4. júní 1989. Til að
byrja með var nánast
allt ofbeldið árið 1989
framið af fulltrúum
stjórnvalda; mótmæl-
in í Peking og í öðrum
borgum höfðu verið
merkilega friðsæl þær
vikur sem þau stóðu.
Það sama gilti að
mestu leyti um Hong Kong allt þar
til lítill hópur ungra mótmælenda
missti stjórn á skapi sínu og vann
spellvirki á þingsal borgarinnar
með hömrum og kúbeini.
Hin fjölmennu mótmæli í Hong
Kong undanfarnar vikur hófust
vegna lagafrumvarps sem heim-
ilaði framsal frá borginni til meg-
inlands Kína. Því frumvarpi var
hins vegar frestað um ótakmark-
aðan tíma eftir fyrri mótmæli.
Mótmælin hafa síðan þá verið
keyrð áfram af reiði gegn síhertum
tökum kínverska kommún-
istaflokksins (CPC).
Mótmælin á Torgi hins himneska
friðar 1989 hófust sem bænarskrá
til flokksins um að koma í veg fyrir
spillingu embættismanna og leyfa
meiri borgararéttindi – réttindi
sem þegnar Hong Kong nutu þá
þegar, þrátt fyrir að borgin væri
nýlenda. Kínversk stjórnvöld lof-
uðu að þau réttindi yrðu varðveitt í
Hong Kong eftir yfirtökuna frá
Bretum 1. júlí 1997. Það loforð er
nú í hættu.
Þrátt fyrir þennan mun eru
einnig mikilvæg líkindi með 1989
og mótmælunum nú. Líkt og á
Torgi hins himneska friðar er
skortur á skýrri forystu í fjölda-
mótmælunum í Hong Kong. Það er
með ráðum gert. Mótmælahreyf-
ingar eru ekki stjórnmálaflokkar
með sína eigin goggunarröð. Raun-
ar eru slíkar hreyfingar oftast mót-
fallnar slíkum hugmyndum. Ein af-
leiðing þess er sú að það er erfitt
að stjórna skoðanamun hjá mót-
mælendum um það hvaða aðgerða
eigi að grípa til.
Þegar það varð ljóst í júní 1989
að kínversk stjórnvöld ætluðu sér
ekki að svara kröfum mótmælenda,
og það varð líklegra með degi
hverjum að mótmælin yrðu kveðin
niður með ofbeldi, lögðu sumir að-
gerðasinnar það til að sýna aðgát
og að stúdentarnir færu heim svo
þeir mættu lifa til að taka upp bar-
áttuna síðar. Aðrir trúðu því að nú
væri að duga eða drepast. Ef yfir-
völdin veldu blóðugt ofbeldi, þá
yrði það að vera svo; það myndi
bara sýna hinn morðóða grunn
ólögmætra stjórnvalda.
Þeir síðarnefndu urðu ofan á,
þrátt fyrir háværar mótbárur eldri
andófsmanna, sem höfðu meiri
reynslu af mótmælum gegn stjórn-
völdum og höfðu oft mátt þola
harðar afleiðingar þess. Þeir höfðu
samúð með stúdentunum en voru
sannfærðir um að ef mótmælunum
yrði haldið til streitu myndi það
bara kalla á meiri hörku stjórn-
valda. Þeir höfðu rétt fyrir sér.
Það er nógu erfitt fyrir götumót-
mæli að hafa áhrif í lýðræðisríki.
Það voru risavaxin
mótmæli í Bandaríkj-
unum gegn Víetnam-
stríðinu á sjöunda ára-
tugnum, en það tók
mörg ár áður en ríkis-
stjórnin þar hætti
þeim grimmu og til-
gangslausu átökum.
Occupy Wall Street-
hreyfingin árið 2011,
þar sem ungir og
gamlir komu saman til
að mótmæla auknu
ójafnræði í bandaríska
hagkerfinu, gátu hlýjað mönnum
um hjartaræturnar, en bilið milli
ríkra og fátækra er enn meira nú.
Almenningsálitið skiptir hins
vegar máli í frjálslyndum lýðræðis-
ríkjum. Það kann að taka nokkurn
tíma, en stjórnvöld í lýðræðisríki
verða að lokum að hlusta á borgar-
ana, þó ekki nema sé til að hlotnast
endurkjör. En það sem gæti virkað
gegn lýðræðislegum stjórnvöldum
myndi ekki einu sinni komast til
framkvæmda í einræðisríki.
Indland var, svo dæmi sé nefnt,
nýlenda í tíð Mahatma Gandhi en
ekki lýðræðisríki, en hið endanlega
yfirvald í breska heimsveldinu var
lýðræðislega kjörin stjórnvöld í
Lundúnum sem urðu að taka mið
af almenningsálitinu. Þess vegna
höfðu mótmæli Gandhis nokkur
áhrif. En hann var svo sannfærður
um að friðsamar aðferðir hans
væru eina leiðin til að berjast gegn
kúgunarvaldi að hann hvatti Evr-
ópubúa til þess að standa í svip-
uðum aðgerðum gegn Hitler. Það
var ekki raunhæf ábending.
Hong Kong var aldrei lýðræðis-
ríki. En sem nýlenda bresku krún-
unnar fram til júlí 1997 naut borg-
in nokkurra af kostum lýðræðisins,
eins og tiltölulega frjálsra fjölmiðla
og tryggra sjálfstæðra dómstóla. Á
vissan hátt hefur Hong Kong ekki
breyst mikið síðan borgin var af-
hent Kínverjum, en embættismenn
í Hong Kong fögnuðu afmæli yf-
irtökunnar jafnvel meðan mótmæl-
endur brutu sér leið inn í þingsal-
inn. Hong Kong er enn nýlenda
með nokkra sjálfstjórn, en í þetta
sinn er nýlenduveldið einræðisríki
sem hefur litla trú á prentfrelsinu
eða sjálfstæðum dómurum, hvað þá
fjölmennum mótmælum.
Ein örvæntingarfyllsta aðgerð
þeirra sem tóku yfir þingsalinn í
Hong Kong var að hefja á loft fána
gömlu bresku nýlendunnar. Það
var mesta móðgunin sem þeir gátu
hent framan í alþýðulýðveldið: að
það væri betra að vera nýlenda
undir yfirráðum útlendinga heldur
en á valdi kínverskra stjórnvalda
sem sækja lögmæti sitt í þjóðern-
ishyggju og stolt af uppruna sín-
um.
Stóra spurningin fyrir almenn-
ing í Hong Kong er hvort þær að-
ferðir sem virka í lýðræðisríkjum
geti einnig virkað í einræðisríkjum,
jafnvel þó að þeim sé beitt af íbú-
um sem njóta tiltölulegs en ört
minnkandi sjálfræðis. Það eru
greinilega takmörk fyrir því
hversu langt er hægt að ýta nokkr-
um stjórnvöldum í Hong Kong til
að hlusta á almenningsálitið. Þeir
menn og þær konur sem kjörin eru
af þegnum með einhvern þrengsta
mögulega kosningarétt til að stýra
Hong Kong hafa þegar verið valin
fyrir fram af kínverskum stjórn-
völdum. Og það er ekki hægt að
hundsa óskir nýlenduveldisins
frekar en það var hægt undir yfir-
ráðum Breta.
Það er aftur á móti ein lítil von
til þess að þegnar Hong Kong geti
haft áhrif. Almenningsálitið getur
ekki ýtt kommúnistastjórn frá
völdum með því að kjósa aðra til
valda. En alþýðulýðveldið Kína
sækist eftir ákveðinni virðingu á
alþjóðasviðinu. Sendi Kínverjar
skriðdreka til þess að brjóta á bak
aftur mótmæli í Hong Kong myndi
það líta mjög illa út fyrir Kínverja
– þó að sú staðreynd þýði ekki að
þeir muni ekki gera það ef þeir sjá
enga aðra leið.
Mótmælin í Hong Kong hafa
þegar neytt Carrie Lam héraðs-
stjóra til að hætta við að setja
óvinsæl lög. En mótmæli geta bara
haft áhrif ef þau eru áfram frið-
söm. Flestir í Kína, meira að segja
þeir sem eru ekki of hrifnir af nú-
verandi valdhöfum, eru hræddir
við ofbeldi og óreiðu, sem Kína
hefur kynnst of vel á undanfarinni
öld. Breytist fjöldamótmælin í
glundroða verður lítil samúð í Kína
með mótmælendum, sem mun aft-
ur gera kommúnistaflokknum mun
léttara að beita öllu valdi sínu til að
kveða mótmælin niður.
Eftir Ian Buruma » Breytist fjöldamót-
mælin í glundroða
verður lítil samúð í Kína
með mótmælendum,
sem mun aftur gera
kommúnistaflokknum
mun léttara að beita öllu
valdi sínu til að kveða
mótmælin niður.
Ian Buruma
Ian Buruma er rithöfundur.
Nýjasta bók hans heitir
A Tokyo Romance: A Memoir.
©Project Syndicate, 2019.
www.project-syndicate.org
Takmörk fjöldamótmæla
í einræðisríkjum
Atvinna
ÞÚ FINNUR ALLT Á FINNA.IS
HVAR ER
NÆSTA
VERKSTÆÐI?