Morgunblaðið - 23.07.2019, Qupperneq 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. JÚLÍ 2019
Greinarhöfundi gafst
ásamt eiginkonu sinni
Sigríði Maríu og Stef-
áni Guðsteinssyni
skipatæknifræðingi og
konu hans Þóru Gísla-
dóttur kostur á að sitja
15. ráðstefnu Þjóð-
arráðs frjálsra Írana
(National Council of
Resistance of Iran),
sem berjast með frið-
samlegum hætti gegn
gjörspilltri glæpastjórn klerkanna í
Teheran. Ráðstefnan var haldin í
flóttamannabúðum Mujahedin-e
Khalq, Ashraf 3, í útjaðri Tirana, höf-
uðborgar Albaníu, dagana 11.-14.
júlí. Mikill fjöldi erlendra gesta sótti
fundinn til að heiðra frú Maryam Ra-
javi, forseta NRCI og PMOI, (ensk
skammstöfun á mujahedin-
samtökunum) og fagna með liðs-
mönnum hennar að með flutningi
búðanna til Albaníu ættu áralangar
ofsóknir klerkaveldisins í Íran og
stjórnvalda í Írak gegn liðsmönnum
PMOI að vera á enda.
Samtökin hafa fengið tímabundið
hæli í Albaníu og byggt þar upp heil-
an bæ í útjaðri Tirana, Ashraf 3, af
miklu harðfylgi á aðeins 20 mán-
uðum. Flóttamennirnir, um 3.000 tal-
ins, búa þar í góðum húsum með
rennandi vatni og öllum þægindum,
góðri heilbrigðisþjónustu og risa-
stóru samkomuhúsi, þar sem ráð-
stefnan var haldin. Þeir hafa byggt
Ashraf 3 að mestu sjálfir, en vænt-
anlega fengið góðan fjárstuðning frá
NCRI og fjársterkum írönskum út-
lögum.
Stefán Guðsteinsson hefur sótt
þessar ráðstefnur um langt árabil og
haft með sér íslenzka stjórn-
málamenn og frammámenn úr ís-
lenzku þjóðlífi. Hann hefur verið öt-
ull talsmaður þess að klerkastjórnin í
Teheran verði hrakin frá völdum og
við taki lýðræðislega kjörin stjórn í
frjálsum kosningum. Segja má að
Stefán sé eins konar sendiherra
frjálsra Írana á Íslandi.
Á ráðstefnunni í Albaníu kom
skýrt fram í máli allra, bæði í ræðu
Maryam Rajavi og erlendra gesta –
ef til vill var Rudi Giuliani, fyrrver-
andi borgarstjóri í New York einna
ómyrkastur í máli – að tilgangslaust
væri að semja við klerkana í Teher-
an. Þeir fyrirlíta Vesturlönd og
Bandaríkin sérstaklega. Líta svo á að
sjálfsagt sé að skrifa undir alls kyns
samninga sem þeir muni síðan hafa
að engu.
Klerkarnir telja að Vesturlöndum
sé stjórnað af veikgeðja stjórn-
málamönnum sem séu reiðubúnir að
skrifa undir hvers konar samninga,
einungis til að fá frið og geta þannig
sópað vandamálunum undir teppið.
Forystumenn NCRI taka undir
þetta og ákalla Vesturlönd um að
sýna meiri ábyrgð. Það kom því ekki
á óvart að nánast allir ræðumenn
fögnuðu því að Bandaríkin hefðu nú
dregið sig út úr kjarnorkusamn-
ingnum við Íran. Ekki varð þó vart
við neinn sérstakan stuðning við
Trump forseta vegna þessa. Hann
var vart nefndur á nafn á ráðstefn-
unni.
PMOI og NRCI
PMOI-hreyfingin varð til sem and-
spyrnuhreyfing gegn ógnarstjórn
keisarans Rheza Pahlavi á sjötta og
sjöunda áratug síðustu aldar. Hún
gekk til liðs við æðstaklerkinn Ruhol-
lah Khomeini þegar hann reis upp
gegn keisaranum 1979. Leiðtogi
PMOI var þá Massoud Rajavi. Hann
var náinn stuðningsmaður Abolhass-
an Banisadr sem hafði dvalizt í út-
legð í París ásamt Khomeini og var
síðar kjörinn fyrsti forseti hins ísl-
amska lýðveldis 1981.
Banisadr og Rajavi sáu fyrir sér
lýðræðislegt opið þjóðfélag þar sem
mannréttindi væru í hávegum höfð.
Þeir komumst hins vegar fljótt að því
að Íranar höfðu farið úr
öskunni í eldinn og
klerkastjórnin sýnu
verri og grimmari en
keisarinn. Khomeini
fyrirskipaði handtökur
og dauðadóma yfir öll-
um sem voguðu sér að
andmæla honum eða
hafa aðrar skoðanir,
PMOI-liðar þar fremst-
ir í flokki. Svo fór að
Rajavi og Banisadr áttu
fótum sínum fjör að
launa og tókst að flýja
til Parísar 1981.
Þegar þeir höfðu komið sér fyrir í
París stofnuðu Rajavi og Banisadr
Þjóðarráð frjálsra Írana gegn
klerkastjórninni (NCRI). Hefur síð-
an verið litið á það sem regnhlíf fyrir
öll samtök Írana er berjast gegn
klerkastjórninni en einnig sem póli-
tískan arm PMOI-hreyfingarinnar. Í
byrjun tóku fjölmörg önnur samtök
íranskra útlaga þátt í Þjóðarráðinu,
en eins og gengur kom upp krytur
milli hópanna. Ekki bætti úr skák að
Massoud Rajavi hafði gifzt dóttur
Banisadr eftir að fyrsta kona hans
var líflátin af klerkunum. Þau skildu
1984 og Rajavi giftist núverandi konu
sinni Maryam Rajavi. Það og hið
nána samstarf PMOI við Saddam
Hussein varð til þess að Banisadr dró
sig út úr starfi NRCI og hefur búið í
París síðan án þess að skipta sér
frekar af stjórnmálum eða barátt-
unni gegn klerkunum.
Þrátt fyrir erjur af þessu tagi er
nú litið á NCRI sem útlagastjórn
frjálsra Írana enda langfjölmennustu
samtök Írana sem berjast gegn
klerkastjórninni. Massoud Rajavi fór
til Íraks 2003, skömmu eftir innrás
herliðs Bandaríkjamanna og viljugra
þjóða en hann hafði áhyggjur af ör-
lögum liðsmanna PMOI í Ashraf 1-
búðunum í Írak í átökunum. Masso-
ud hvarf í þessum leiðangri og hefur
ekkert til hans spurzt síðan. Er nú
talið að annaðhvort Íranar eða Írak-
ar hafi handtekið og væntalega líf-
látið hann.
Maryam Rajavi kona hans var þá
skipuð forseti NCRI í hans stað.
Enska heiti stöðu hennar er „Presi-
dent-elect“. Á það að vísa til þess að
hún sé í raun réttkjörinn forseti Ír-
ans til bráðabirgða þar til frjálsar
kosningar hafi farið þar fram. Er
staða hennar því ekki með öllu ólík
þeirri sem Juan Guaidó hefur í Vene-
zúela þótt hún hafi ekki verið kjörin í
venjulegum kosningum. Í rauninni
væri eðlilegt að vestræn ríki við-
urkenndu hana sem forseta lýðveld-
isins Írans þar til lýðræðislegar
kosningar hafi farið fram. Hafi Mad-
uro forseti ýmsa glæpi á samvizkunni
og fótumtroðið lýðræðið í Venezúela,
er það barnaleikur hjá því sem klerk-
arnir í Íran hafa komizt upp með.
Maryam Rajavi hefur reynzt fjöl-
hæfur og mikilsvirtur leiðtogi sam-
takanna og áunnið sér traust og virð-
ingu stjórnmálamanna og leiðtoga
um allan heim. Hún hefur gengizt
fyrir miklum ráðstefnum um málefni
Írans þar sem hún hefur gagnrýnt
klerkastjórnina fyrir mannréttinda-
brot og glæpi gegn mannkyni. Þess-
ar ráðstefnur, sem hafa allar verið
haldnar í París þar til nú, hafa verið
mjög fjölsóttar. Þjóðarleiðtogar,
vestrænir þingmenn og fulltrúar
margra arabaríkja svo og ýmsir
frammámenn svo sem Stephen Har-
per, fyrrverandi forsætisráðherra
Kanada, Bernhard Kouchner, fyrr-
verandi ráðherra í frönsku rík-
isstjórninni og stofnandi samtakanna
Læknar án landamæra, Joseph Lie-
berman, fyrrverandi öldungadeild-
arþingmaður og varaforsetaefni Al
Gore, svo að einhverjir séu nefndir,
hafa komið fram á þessum ráð-
stefnum og tjáð stuðning sinn. Norð-
urlöndin koma sameiginlega fram á
þessum fundum og hafa lagt sitt til
málanna. Voru flestir þessara aðila
einnig mættir á ráðstefnunni í Alban-
íu.
Á síðustu ráðstefnunni í París 2018
voru yfir hundrað þúsund þátttak-
endur. Þar var mikill hugur í mönn-
um og hrópað: „næsta ár í Teheran“.
Klerkunum í glæpastjórninni í Te-
heran stendur mikil ógn af NCRI,
sem vinnur leynt og ljóst að því að
koma þeim frá völdum og koma á lýð-
ræði í Íran þar sem mannréttindi eru
virt. Það kom því vart á óvart að
klerkarnir reyndu að koma fyrir öfl-
ugri sprengju í ráðstefnusalnum í
París til að drepa sem flesta. Það var
fyrir ötula vinnu þýzkra, belgískra og
franskra lögreglumanna að upp
komst um tilræðið og tókst að koma í
veg fyrir það.
Ashraf-búðirnar
Margir PMOI-liðar fylgdu Rajavi
til Parísar 1981 en nauðsynlegt var
að finna griðastað fyrir þá sem eftir
urðu í Íran. Með samningum við
Saddam Hussein fékkst hrjóstrugt
landsvæði ekki langt frá Bagdad, þar
sem PMOI-liðar fengu athvarf 1986
og byggðu þar heila borg með mosk-
um, sjúkrahúsi og háskóla á nokkr-
um árum. Borgin var látin heita í höf-
uðið á Ashraf Rajavi, konu Massoud
Rajavi, sem hafði verið fangelsuð og
líflátin af Khomeini-glæpaklíkunni.
Þess ber að geta að liðsmenn
PMOI tóku engan þátt í stríði Írana
og Íraka 1980-1988 og ekki í neinum
vopnuðum átökum í Írak meðan þeir
voru þar. Þegar Bandaríkjamenn
ásamt viljugum þjóðum réðust inn í
Írak 2003 gerðu þeir ásamt Bretum
samkomulag við klerkastjórnina um
að varpa sprengjum á Ashraf-
búðirnar gegn því að Íranar skiptu
sér ekki af innrás þeirra í Írak. Var
það gert og féllu um 50 manns í
sprengjuárásum Bandaríkjahers á
búðirnar.
Klerkastjórnin í Tehran beitti öll-
um ráðum til að dreifa lygaáróðri um
hryðjuverkastarfsemi PMOI og fékk
Bandaríkjaher til að ráðast inn í As-
hraf-búðirnar. Liðsmenn PMOI féll-
ust þá á að afhenda bandaríska hern-
um öll vopn sín gegn því að hann
tryggði öryggi íbúanna. Hern-
aðarbandalag hinna viljugu þjóða lét
síðan rannsaka vandlega ásakanir
um hryðjuverkastarfsemi PMOI,
sem reyndust tilhæfulausar með öllu.
Þegar Bandaríkjamenn yfirgáfu
Írak 2009, töldu þeir að þeir hefðu
gert samkomulag við Íraksstjórn um
að veita íbúum í Ashraf áfram öruggt
skjól. Um leið og her bandalags
hinna viljugu þjóða var farinn, hófust
hins vegar ofsóknirnar aftur og
margar árásir voru gerðar á Ashraf-
búðirnar. Íranski flugherinn hafði
reyndar þegar 1996 ráðist á þær úr
lofti og féllu þá margir PMOI-liðar.
Írakar og útsendarar klerkastjórn-
arinnar réðust hvað eftir annað inn í
búðirnar á árunum eftir 2009 og
myrtu hundruð saklausra íbúa, m.a.
gamalmenni, börn og vanfærar kon-
ur. PMOI-liðar komu engum vörnum
við af því að þeir höfðu þá eins og
fyrr segir afhent Bandaríkjamönn-
um öll vopn sín og treyst því að þeir
myndu verja þá gegn árásum, eins og
lofað hafði verið, en við það var ein-
faldlega ekki staðið.
Sameinuðu þjóðirnar blönduðu sér
nú í málið og beittu sér fyrir því að
íbúarnir í Ashraf 1 skyldu allir fluttir
í nýjar búðir við flugvöllinn í Bagdad.
Þar reis á skömmum tíma Ashraf 2,
sem á ensku var kallað „Camp Li-
berty“. Sameinuðu þjóðirnar lofuðu
einnig að tryggja öryggi íbúanna þar
en allt fór á sama veg. Stöðugt var
ráðist á flóttafólkið í Camp Liberty
(Ashraf 2). Það var því að lokum
ákveðið að finna nýjan samastað fyr-
ir íbúana í öðru landi.
Eftir langar og strangar samn-
ingaumleitanir tókst loksins að finna
stað fyrir nýjar flóttamannabúðir í
Albaníu. Það var ekki sízt fyrir til-
stilli Norðmannsins Lars Rise, fyrr-
verandi þingmanns Kristilega þjóð-
arflokksins, sem gat sannfært
ríkisstjórn Albaníu um að óhætt væri
að leyfa flóttamönnunum að setjast
tímabundið að í útjaðri Tirana eða
þar til þeir gætu snúið heim aftur til
Írans. Þar hefur svo Ashraf 3-þorpið
risið upp á undraskömmum tíma.
Vonandi eru nú flóttamennirnir end-
anlega komnir í skjól fyrir árásum
klerkanna.
Eru NCRI hryðjuverkasamtök?
Það hefur verið dæmigert fyrir
ráðamenn á Vesturlöndum að þeir
hafa verið með undirlægjuhátt gagn-
vart klerkastjórninni í von um frið og
ábatasöm viðskipti en fljótir til að
fordæma samtök frjálsra Írana sem
berjast gegn henni. Þannig var
NCRI sett á lista Bandaríkjamanna
yfir hryðjuverkasamtök 1997 í tíð
Bills Clintons forseta. Nær hefði ver-
ið að setja klerkastjórnina sjálfa á
listann. Fyrrverandi forstöðumaður
FBI í Bandaríkjunum, Louis Freeh,
sem Clinton skipaði í embættið 1997,
sagði í ræðu sinni á ráðstefnunni í
Albaníu að þetta hefði verið ein
heimskulegasta ákvörðun Clintons á
valdatíma sínum. Alríkislögreglan
þurfti nú að rannsaka alla sem höfðu
haft samband við NCRI og verið
stuðningsmenn samtakanna.
Fremstir í þeim flokki voru sjálfur
forstöðumaður FBI, tveir fyrrver-
andi yfirmenn CIA, allmargir alrík-
isdómarar og þingmenn, bæði úr öld-
ungadeild og fulltrúadeild
bandaríska þingsins, svo og fyrrver-
andi formaður hershöfðingjaráðs
Bandaríkjahers. Það er von að lög-
reglumönnum hafi þótt hálf-
vandræðalegt að þurfa að yfirheyra
þessa menn og ásaka þá um and-
bandarískt athæfi.
Nýlega, í apríl á þessu ári, ákvað
utanríkisráðuneyti Bandaríkjanna að
setja sveit írönsku byltingarvarð-
anna á hryðjuverkalista sinn. Það er
skynsamlegri ákvörðun en Clinton
tók á sínum tíma. Nær hefði þó verið
að setja alla klerkastjórnina á
hryðjuverkalistann.
Það tók langan tíma að fá Banda-
ríkjastjórn til þess að taka NCRI af
listanum. Frjálsir Íranar í Banda-
ríkjunum stóðu í málaferlum við
bandarísk stjórnvöld til þess að fá
ákvörðun Clinton-stjórnarinnar frá
1997 breytt. Sænski lögfræðingurinn
Kenneth Lewis, sem er virkur þátt-
takandi í Norðurlandahópi stuðn-
ingsmanna NCRI, veitti góða aðstoð
í málarekstrinum. Það er táknrænt
að það kom í hlut Hillary Clinton, þá
utanríkisráðherra í stjórn Obama, að
taka NCRI af hryðjuverkalistanum í
lok september 2012, rétt áður en
frestur áfrýjunardómstóls í New
York, sem hafði fyrirskipað að NCRI
skyldi fjarlægt af listanum, rann út.
Evrópusambandið var litlu betra.
PMOI hafði lengi verið á hryðju-
verkalista þess, en 2004 var fallizt á
að NCRI ætti þar ekki heima. Eftir
harða baráttu PMOI-manna var síð-
an samþykkt að taka samtökin út af
hryðjuverkalista EU í janúar 2009.
Það er athyglisvert að margir ís-
lenzkir stjórnmálamenn virðast enn
telja að bæði NCRI og PMOI séu
hryðjuverkasamtök þótt bæði
Bandaríkjamenn og Evrópusam-
bandið hafi fyrir löngu viðurkennt að
svo sé ekki. Ef til vill þykir slíku fólki
betra að styðja klerkana í Íran en tal-
ið er að þeir hafi látið lífláta tugi ef
ekki hundruð þúsunda manna í Íran
fyrir litlar sem engar sakir og það án
dóms eða laga eða í sýndarrétt-
arhöldum, fyrir svo utan að styðja
alls kyns hryðjuverkasamtök til illra
verka um allan heim.
Sagt er að fjármunirnir, yfir einn
milljarður bandaríkjadala, sem höðu
verið frystir í Bandaríkjunum en
klerkarnir fengu lausa eftir kjarn-
orkusamninginn 2015, hafi mest-
megnis verið notaðir til þess að fjár-
magna alls kyns hryðjuverkasveitir í
Mið-Austurlöndum og víðar, jafnvel í
Evrópu.
Stefnuskrá NCRI
Í magnþrunginni ræðu Maryam
Rajavi á ráðstefnunni í Albaníu gerði
hún grein fyrir stefnuskrá NCRI í 10
atriðum. Samtökin vilja koma á full-
gildu lýðræðisþjóðfélagi í Íran, þar
sem mannréttindi séu að fullu virt í
samræmi við Mannréttindasáttmála
Sameinuðu þjóðanna. Réttindi allra
minnihlutahópa verði tryggð og full-
komið trúfrelsi í heiðri haft með að-
skilnaði ríkis og trúfélaga. Kúrdum í
Íran verði veittur sjálfstjórnarréttur
innan lýðveldisins. Fullkomið jafn-
rétti kynjanna skal tryggt og stuðlað
að meiri þátttöku kvenna í forystu-
hlutverkum, bæði í stjórnmálum og
efnahagslífi. Þá er skemmtilegt
ákvæði sett, að konum skuli heimilað
að bera klæðnað að eigin vali. Sjálf-
stæðu dómskerfi verði komið upp að
vestrænni fyrirmynd þar sem sak-
borningar eru saklausir þar til sekt
þeirra hefur verið sönnuð. Íran verði
kjarnorkuvopnalaust ríki.
Stofnun slíks lýðræðisríkis í Íran
myndi án efa lægja öldur ófriðar í
þessum heimshluta og geta orðið ná-
grannaríkjunum fyrirmynd. Það er
því með ólíkindum að vestræn ríki
skuli ekki hafa tekið betur undir með
NCRI og stutt viðleitni þess til að ná
þessum markmiðum. Írskir þing-
menn, sem við hittum á ráðstefnunni,
sögðu okkur frá því að þeir hefðu lagt
fram tillögu í írska þinginu um meiri
stuðning við NCRI og einnig væri
unnið að því að fá Evrópuþingið til að
taka betur á þessu mikilvæga máli.
Hættið undirlægjuhætti ykkar gagn-
vart klerkastjórninni var hrópað á
ráðstefnunni. Er ekki kominn tími til
þess.
Lokaorð
Þessi grein er helguð minningu
tveggja góðra vina frá Íran. Siran
Jahanshi frá Teheran var ásamt
greinarhöfundi í námi í Tókýó vet-
urinn 1963-1964 og varð góður vinur.
Þegar við hjónin héldum heim á leið
frá Tókýó, hvatti Sirus okkur til þess
að koma við í Teheran á leið okkar
gegnum Austurlönd, þótt hann yrði
sjálfur ekki kominn til að vera með
okkur. Vinir Sirans voru hins vegar
mættir á flugvellinum í Teheran og
tóku á móti okkur. Við dvöldumst í
borginni í tæpa viku og vinir Sirans
fóru með okkur út um allt og sýndu
okkur það markverðasta. Okkur
þótti borgin falleg og mjög evrópsk
að yfirbragði. Mikið mannlíf á göt-
unum og allir upplitsdjarfir. Flestar
konur klæddar samkvæmt nýjustu
Parísartísku. Ekkert hefur spurst til
Sirans eftir byltingu klerkanna og er
hann skráður í árbók skólans okkar í
Tókýó þannig að ekkert sé um hann
vitað.
Ég kynntist Ali Akbar Moinfar,
verkfræðingi frá Íran, á ráðstefnu í
Búlgaríu 1970, einstaklega geðþekk-
um manni. Hann varð síðar olíu-
málaráðherra í fyrstu ríkisstjórn
klerkanna eftir byltinguna 1979.
Hann var þó fljótlega rekinn þar sem
hann aðhylltist frjálslegri og lýðræð-
islegri stefnu en klerkunum þótti til-
hlýðilegt. Hann fékk að halda lífi með
því að hætta öllum afskiptum af
stjórnmálum og sinna aðeins vís-
indastörfum. Hitti ég hann nokkrum
sinnum á ráðstefnum eftir þetta og
fór ávallt vel á með okkur. Hann lézt
í hárri elli í fyrra.
Eftir Júlíus Sólnes » Á ráðstefnunni í
Albaníu kom skýrt
fram … að tilgangslaust
væri að semja við klerk-
ana í Teheran. Þeir
fyrirlíta Vesturlönd og
Bandaríkin sérstaklega.
Líta svo á að sjálfsagt sé
að skrifa undir alls kyns
samninga sem þeir muni
síðan hafa að engu.
Júlíus Sólnes
Höfundur er prófessor emerítus og
fv. umhverfisráðherra.
Um baráttu frjálsra Írana
gegn klerkastjórninni í Teheran