Morgunblaðið - 27.07.2019, Blaðsíða 43

MENNING 43
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. JÚLÍ 2019
Kúgun kvenna í Mið-Austurlöndum hefur veriðeitt helsta viðfangsefniegypska rithöfundarins
Nawal El Saadawi og er rauði þráð-
urinn í skáldsögunni Kona í hvarf-
punkti sem fyrst kom út á arabísku
1975 og nú kemur út í íslenskri þýð-
ingu.
Í bókinni segir Saadawi sögu fang-
ans Firdaus sem bíður þess að verða
tekin af lífi fyrir að myrða melludólg-
inn sinn. Firdaus á sér fyrirmynd,
fanga, sem Saadawi hitti þegar hún
vann rannsókn í Qanatir-fangelsi,
norður af Kaíró, stærsta kvennafang-
elsi Egyptalands. Hún ræddi við
marga fanga og úr varð bók byggð á
viðtölum við þá en þessi skar sig úr og
varð saga hennar efniviður skáldsög-
unnar Kona í hvarfpunkti.
Fyrir utan stuttan inngang og
lokaorð læknisins, sem leitar eftir að
hitta fangann, segir Firdaus söguna
sína í fyrstu persónu, allt frá uppvext-
inum til loka.
Firdaus er klár og efnileg og hefur
alla burði til að ná langt en ávallt
heldur karlaveldið henni niðri. Allir
karlar sem hún kynnist bregðast
henni, snúast gegn henni, svíkja
hana, skeyta skapi sínu á henni. Jafn-
vel þeir, sem virðast gæddir einhverri
gæsku, velvild og samúð, enda með
því að niðurlægja hana og traðka á
henni.
„Hins vegar var það svo að hver
einasti karlmaður sem ég kynntist
fyllti mig aðeins einni þrá: að reiða
höndina til höggs og láta hana skella
með braki á andliti hans,“ segir hún.
Firdaus stendur sig vel í skóla en á
þess ekki kost að halda áfram námi
og er gefin í hjónaband
40 árum eldri manni,
sem henni býður við,
ekki síst vegna vellandi
graftarkýlis í andlitinu.
Að endingu flýr hún
barsmíðar hans og of-
beldi og svo atvikast
eftir harkalega milli-
lendingu hjá enn einu
varmenninu að hún
gerist vændiskona.
Þótt hún hafi það betra
en nokkru sinni fyrr
ákveður hún að reyna
fyrir sér á vinnumark-
aði og fær skrifstofu-
vinnu. Enn er hún svikin og þá tekur
vændið við á ný. „Það var betra að
njóta velgengni sem vændiskona en
vera blekktur dýrlingur,“ segir hún.
Um tíma telur hún sér trú um að loks
sé hún orðin sjálfstæð og jafnvel
komin með vald yfir karlmönnum.
Hún auðgast og kemst til áhrifa en
kemst að raun um að það er tálsýn
þegar melludólgur gerir tilkall til
hennar með hótunum og yfirgangi.
Að endingu svarar hún fyrir sig með
afdrifaríkum hætti og þegar hún er
handtekin segir hún: „Engin kona
getur framið glæp. Til þess að fremja
glæp verður viðkomandi að vera karl-
maður.“ Lögreglan spyr hvað hún
eigi við. „Ég á við að þið eruð allir
glæpamenn, allir sem einn: Feður,
frændur, eiginmenn, hórmangarar,
lögmenn, læknar, blaðamenn, allir
karlmenn í öllum stéttum.“
Skáldsaga Saadawi er kröftug og
áhrifarík. Grundvallarboðskapurinn
er sá að einu gildir hvað kona gerir
þessu þjóðfélagi, sama hvað hún legg-
ur sig fram, henni verður alltaf refsað
og hún mun aldrei öðlast virðingu.
Þýðing Elísu Bjargar Þorsteins-
dóttur er afbragð og textinn flæðir
áfram áreynslulaust. Í eftirmála
fjallar hún í nokkrum orðum um
verkefni þýðandans og glímunni við
að koma fjarlægum og framandi
heimi til skila þannig að allt hljómi
eðlilega. Þessi stutta viðbót er vel
þegin og upplýsandi.
Sömuleiðis er eftirmáli Maríönnu
Clöru Lúthersdóttur
um bókina og höfundinn
mikilvægur og hjálpar
lesandanum að átta sig
á því hvað hann er með í
höndunum.
Saadawi kom til
Reykjavíkur á bók-
menntahátíð 2011 og
birtist þá viðtal (eftir
rýni) við hana í Morgun-
blaðinu þar sem hún
sagði að hún hefði verið
í uppreisn á öllum stig-
um skólakerfisins og
þegar hún útskrifaðist
hefði hún enn verið í
uppreisn. Hún hafði þá tekið þátt í
mótmælunum á Tahrir-torgi sem
urðu til þess að Hosni Mubarak
hrökklaðist frá völdum en óttaðist að
byltingin myndi ekki skila umbótum
eða valdi til almennings.
Saadawi hefur setið í fangelsi í
Egyptalandi og stjórn Mubaraks
sendi hana úr landi. Þær bækur
hennar, sem hafa sætt ritskoðun í
Egyptalandi, hefur hún gefið út í Líb-
anon. Hún fái ekki að tala í Egypta-
landi og raunar sæti hún líka rit-
skoðun í fjölmiðlum á Vesturlöndum
vegna þess að málflutningur hennar
um að vestræn öfl, Evrópusambandið
og Bandaríkin, eigi þátt í að viðhalda
stjórnarfari kúgunar í Mið-
Austurlöndum, þyki óþægilegur.
Kona í hvarfpunkti er lykilrit í fem-
ínískum bókmenntum. Sagan gefur
óþægilega innsýn í heim kvenna í
Mið-Austurlöndum og þótt rúm 40 ár
séu liðin frá útkomu hennar er sú
mynd, sem þar er dregin upp, ekki
ýkja langt frá veruleikanum á okkar
tímum. Á stundum er bókin skrifuð
eins og dæmisaga og ekki laust við að
sú tilfinning vakni að framvinda sög-
unnar ráðist af nauðsyn þess að koma
boðskapnum á framfæri. Það er hins
vegar það sem vakir fyrir Saadawi
því að hún dregur ekki skil á milli
stjórnmála og bókmennta – „Ég lifi
skáldsögur mínar og þær endur-
spegla líf mitt“ – og bókin er sláandi
lýsing á heimi sem hún lýsti í viðtal-
inu fyrir átta árum sem frumskógi.
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Áleitin saga Nawal Al Saadawi hefur verið kölluð Simone de Beauvoir Afríku og bók hennar Kona í hvarfpunkti
er sláandi dæmisaga um hlutskipti kvenna í Mið-Austurlöndum. Rýnir segir að sagan sé „kröftug og áhrifarík“.
Skáldsaga
Kona í hvarfpunkti bbbbn
Eftir Nawal El Saadawi.
Elísa Björg Þorsteinsdóttir íslenskaði.
Angústúra, 2019. Kilja, 171 bls.
KARL
BLÖNDAL
BÆKUR
Kona föst í valdavef karla
Upplýst var undir lok vikunnar hvaða
myndir keppa um Gullljónið, aðal-
verðlaun kvikmyndahátíðarinnar í
Feneyjum, sem hefst 28. ágúst og
stendur til 7. september. Athygli vek-
ur að aðeins tveimur af 21 mynd í
keppnisflokknum er leikstýrt af kon-
um. Þetta eru myndirnar The Perfect
Candidate í leikstjórn Haifaa Al-
Mansour og Babyteeth í leikstjórn
Shannon Murphy. Til samanburðar
má nefna að fjórar kvikmyndir í leik-
stjórn kvenna kepptu um Gull-
pálmann í Cannes í maí og sjö um
Gyllta björninn í Berlín í febrúar.
Samkvæmt frétt Variety skýrist
skortur á kvenleikstjórum í keppn-
isflokknum, að sögn Albertos Bar-
bera, listræns stjórnanda hátíðar-
innar, af því að færri konur sendi
myndir sína í keppnina en karlar og
þar með séu hendur hans bundnar.
Það hefur einnig vakið athygli í
kvikmyndabransanum að An Officer
and a Spy, nýjasta kvikmynd Rom-
ans Polanski, keppir um Gullljónið.
Aðeins eru tæpir þrír mánuðir síðan
Polanski var rekinn úr bandarísku
kvikmyndaakademíunni, sem ár
hvert útdeilir Óskarsverðlaunum,
vegna brota á siðareglum hennar.
Polanski hefur verið eftirlýstur í
Bandaríkjunum og dvalið landflótta
í París síðan hann viðurkenndi að
hafa nauðgað 13 ára stúlku 1977.
Aðeins tvær konur í hópi leikstjóra
Dýrgripur Gullljónið sem keppt er um
á kvikmyndahátíðinni í Feneyjum.