Morgunblaðið - 16.08.2019, Blaðsíða 4

Þ
ó að margt hafi breyst til betri vegar, um-
ræðan opnast upp á gátt og aðgengi að
upplýsingum aldrei verið betra, þá er það
svo að flestum okkar veitir ekki af að öðl-
ast dýpri skilning á kynheilbrigði. Á það al-
veg sérstaklega við um fagfólk í heilbrigðis- og
menntakerfinu, og þá sem sinna umönnunarstörfum,
að oft reynir á getuna til að vinna með og hugsa um
fólk sem glímir við vanda eða árekstra tengda kynlífi.
Sóley S. Bender, prófessor við hjúkrunarfræðideild
Háskóla Íslands og sérfræðingur í kynheilbrigði,
kennir á haustmisseri tvö löng námskeið hjá Endur-
menntun HÍ þar sem kafað er ofan í þetta forvitni-
lega viðfangsefni. Námskeiðin eru hluti af námsskrá
Háskóla Íslands og er annars vegar um að ræða nám-
skeiðið Kynheilbrigði, sem er ætlað hjúkrunarfræði-
nemum og m.a. forkrafa fyrir þá sem hyggjast leggja
fyrir sig nám í ljósmóðurfræðum. Hins vegar er nám-
skeiðið Kroppurinn, kynlíf og kynheilsa, sem er opið
öllum sem lokið hafa grunngráðu frá háskóla innan
heilbrigðis-, uppeldis-, hug- og félagsvísinda og hægt
að taka sér eða sem
hluta af diplómanámi í
kynfræði. Fyrrnefnda
námskeiðið er sex
einingar en það síð-
arnefnda tíu ein-
ingar.
„Áherslurnar eru
ólíkar en námskeiðin
eiga það þó sameig-
inlegt að skoða hug-
myndafræði kynheil-
brigðis, þætti sem hafa
áhrif á kynheilbrigði, og
kynlífsvandamál, auk þess að
efla nemendur í að sinna kyn-
heilbrigðismálum,“ útskýrir
Sóley, en námskeiðið fyrir
hjúkrunarfræðinema felur m.a.
í sér heimsóknir í skóla þar sem
nemendurnir fá tækifæri til að æfa sig í að fræða
ungt fólk um kynheilbrigðismál og svara spurningum
þess.
Efling frekar en hræðsluáróður
Kynheilbrigði er víðfeðmt svið og bendir Sóley á að
þekking okkar á kynlífi og kynhegðun fólks aukist í
sífellu. Þetta má t.d. sjá á kynfræðslu í skólum, sem
áður miðaði einkum að því að innræta ungu fólki að
varast kynsjúkdóma og ótímabærar þunganir –
vandamálamiðuð fræðsla eins og Sóley kallar það. „Í
dag er áherslan aftur á móti að efla einstaklinginn og
styrkja svo að fólk viti hvaða rétt það hefur, geti tal-
að saman um kynlíf og notkun getnaðarvarna, hafi
sjálfstraustið til að segja nei og tala um það sem því
líkar eða mislíkar í kynlífi,“ útskýrir Sóley og bendir
á að oft hafi það verið feimni og óframfærni sem hafi
verið ástæðan fyrir „slysunum“ hjá unga fólkinu.
„Feimnin þýddi t.d. að í stað þess að ræða málin
ályktaði pilturinn t.d. sem svo að ef stúlkan segði ekki
neitt hlyti hún að vera á pillunni og því væri hægt að
sleppa smokkinum.“
Skilningur almennings á kynheilbrigði fer líka
batnandi að því leyti að taka í vaxandi mæli tillit til
þarfa hópa sem áður voru jaðarsettir í allri umræðu
um kynlíf og sambönd. „Aldraðir eru einn af þessum
hópum, og fatlaðir líka, en viðhorf og umræða áður
fyrr einkenndust af því að varla var litið á aldraða
eða fatlaða sem kynverur með allar
þær þarfir og langanir sem því
fylgja. Þessi þrönga sýn; að það
sé bara ungt og ófatlað fólk sem
stundi kynlíf, er núna hratt á
undanhaldi,“segir Sóley og
bætir við að þurfi að taka tillit
til kynheilsu fólks allt frá fæð-
ingu til dauðadags. Mann-
skepnan sé kynvera alla ævi og
fari í gegnum ólík þroskaskeið og
alls kyns áskoranir sem glíma þurfi
við á hverju skeiði.
Hvar liggur þægindaramminn?
Flestum þykir kynlíf forvitnilegt við-
fangsefni að fræðast um en Sóley leggur á
það áherslu að mikilvægur hluti af nám-
skeiðunum tveimur sé að þátttakendur líti
inn á við og reyni að skilja eigin viðhorf til
kynlífs, kynhneigðar og kynferðis og takist á við til-
finningar og skoðanir sem gætu valdið þeim óþægind-
um. Með því fyrsta sem Sóley gerir með nemendum
sínum í námskeiðinu Kroppurinn, kynlíf og kynheilsa
er að skoða myndbönd af alls kyns kynlífi og ræða
hispurslaust ef það sem fyrir augu ber vekur nei-
kvæðar tilfinningar sem flokkast utan þægindaramm-
ans. „Ætlunin er ekki að ganga fram af nemendum
heldur að greina og jafnvel endurskoða þeirra eigin
viðhorf,“ segir Sóley og áréttar að það hafi aldrei
gerst að þátttakandi á námskeiðum hennar hafi þurft
að yfirgefa kennslustofuna vegna þess sem hann sá.
Um sé að ræða nauðsynlegt skref í fræðslunni enda
brýnt að hvort heldur sem er læknar, prestar, hjúkr-
unarfræðingar, kennarar eða félagsráðgjafar geti lið-
sinnt öllum sem til þeirra leita með vandamál tengd
kynheilbrigði, án þess að ráðgjöfin litist af fordómum
eða skilningsleysi.
Námið er einkum hugsað til þess að efla fagfólk en
Sóley segir það líka gagnast mörgum í einkalífinu að
sitja ítarlegt námskeið um kynheilbrigði. „Ég man
eftir eldri nemanda sem tók til máls í kennslustund
og óskaði þess að hann hefði fræðst fyrr um það sem
við vorum að ræða um, og hefði getað nýst nemand-
anum vel í ástarsamböndum sínum í gegnum tíðina.
„Til að geta gefið af okkur er mikilvægt að við tökum
til í eigin ranni, séum sátt við okkur sjálf og ræktum
heilbrigð sambönd.“
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Með svarta
beltið í
kynheilbrigði
Þeir sem sitja námskeið Sóleyjar Bender þurfa
að horfast í augu við sín eigin viðhorf þegar
kemur að kynlífi og kynhneigð svo þeir geti
hjálpað öðrum án fordóma. Mannskepnan er
kynvera frá fæðingu til dauðadags.
Ásgeir Ingvarsson | ai@mbl.is
Fagfólk þarf að geta hugað að
kynheilbrigði skjólstæðinga
sinna án þess að ónot, for-
dómar eða feimni trufli.
AFP
4 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. ÁGÚST 2019
NÁMSKEIÐ FYRIR BÖRN OG
FULLORÐNA
JL HÚSINU VIÐ HRINGBRAUT
MIÐBERGI Í BREIÐHOLTI
KORPÚLFSSTÖÐUM
SKRÁNING ER HAFIN