Neyslukönnun - 01.07.1993, Page 12

10
Neyslukönnun 1990
búreikning einhvern tíma fyrstu þrj á mánuði ársins, upp þessi
útgj öld fyrir mánuðina j anúar, febrúar og mars og þannig koll
af kolli. Utgjöld sem beðið var um í ársfjórðungsskýrslunni,
voru t.d. viðhaldskostnaður íbúða, greiðslur af íbúðalánum,
rafmagns- og hitunarkostnaður, heimilistækja- og húsgagna-
kaup, rekstur á eigin bíl og fleira. I ársfjórðungsskýrslunni
var einnig aflað upplýsinga um heimilið og hagi þess svo sem
um husnæðismál og atvinnu heimilismanna. Þátttakendur úti
á landi fengu ársfjórðungsskýrsluna í pósti en á höfuð-
borgarsvæðinu fékk Hagstofan til liðs við sig spyrla til þess
að fara heim til þátttakenda og skrá niður upplýsingar um
þessi útgjöld. Hinar endanlegu niðurstöður neyslukönnunar-
innar voru síðan tengdar saman úr búreikningum og
árssfjórðungsskýrslum. Upplýsingar um kaup á matvörum,
drykkjarvörum, fatnaði, hreinlætis- og snyrtivörum voru
einungis fengnar úr búreikningum, þar sem ekki var spurt um
þessi útgjöld í ársfjórðungsskýrslum.
3.4 Urvinnsla
Urvinnsla neyslukönnunarinnar fór að öllu leyti fram á
Hagstofunni. Við flokkun gagna og skráningu var að mestu
fylgt erlendum fyrirmyndum með lítilsháttar breytingum.
Flokkun gagna úr neyslukönnununum er nokkuð stöðluð
milli landa og hafa alþjóðastofnanir svo sem Hagstofa
Sameinuðuþjóðanna og Hagstofa Evrópubandalagsins gefið
út staðla til þess að flokkunin sé með lfkum hætti milli landa
og samanburður verði auðveldari.
Utgjöldum búreikninga, sem náðu til tveggja vikna, var
breytt í ársútgjöld með því að margfalda þau með hlutfalli
fjölda færsludaga af heilu ári (365/14). Útgjöldum
ársfjórðungsskýrslna var á sama hátt breytt í ársútgjöld með
því að margfalda þau með hlutfalli færslumánaða af heilu ári
(12/3). Þessi aðferð var notuð þar sem erfitt er að afla
upplýsinga um útgjöld heimila fyrir heilt ár vegna þess hve
mikil vinna það er fyrir hlutaðeigandi heimili. Niðurstöður
neyslukönnunar voru síðan fengnar með því að tengja saman
útgjöldúr búreikningum og ársfjórðungsskýrslum. Segja má
að útgjöld vegna daglegra innkaupa hafi verið fengin úr
búreikningum en óreglulegri og stopulli útgjöld hafi yfirleitt
verið fengin úr ársfjórðungsskýrslum. Mismunandi skil
búreikninga og ársfjórðungsskýrslna olli nokkrum vanda við
úrvinnslu, en einungis 663 heimili af þeim 790 sem héldu
búreikninga, skiluðu fullnægjandi ársfjórðungsskýrslum.
Meðaltalsútgjöld þeirra, sem skiluðu ársfjórðungsskýrslum,
voru þá notuð sem nálgun fyrir útgjöld þeirra, sem ekki
skiluðu ársfjórðungsskýrslum. Þetta þótti besta lausnin eftir
að rannsakað hafði verið hvort þau 127 heimili, sem ekki
skiluðu ársfjórðungsskýrslum, væru mjög frábrugðin hinum
663 sem skiluðu báðum skýrslum. í Ijós kom að útgjöld
búreikninga þessara tveggja hópa voru svipuð, heimilisgerð
einnig, en mikill munur var á búsetu. Þau heimili sem skiluðu
ekki ársfjórðungsskýrslu, voru aðallega úti á landi. Astæðan
er sennilega sú að ársfjórðungsskýrslur voru sendar í pósti út
á land en spyrlar fóru heim til þátttakenda á höfuðborgar-
svæðinu eins og áður var getið. Af þeim 127 heimilum sem
ekki skiluðu ársfjórðungsskýrslu voru 23 á höfuðborgar-
svæðinu, 73 í kaupstöðum og bæjum utan höfuðborgarsvæðis
og 31 í öðrum sveitarfélögum. Fyrir útgjaldaflokkana, sem
notaðir voru úr ársfjórðungsskýrslum, voru því reiknuð
meðaltöl eftir búsetu og þau notuð sem nálgun fyrir útgjöld
úr ársfjórðungsskýrslum fyrir þau heimili sem ekki skiluðu
ársfjórðungsskýrslum. Upplýsingar um tekjur þátttakenda
voru fengnar úr skattframtölum og naut Hagstofan aðstoðar
Þjóðhagsstofnunar við að afla upplýsinga um þær.
3.5 T ölfræðilegt gildi rannsóknarinnar
Tölfræðilegt gildi þessararkönnunar ræðst af mörgumþáttum.
Þar ber fyrst að nefna stærð úrtaksins. Eins og áður hefur
komið fram, hefur úrtak neyslukönnunar Hagstofunnar aldrei
verið stærra en í neyslukönnuninni 1990. Þá er færst meira í
fang með þessari könnun en í fyrri könnunum, þar sem
úrtakið er brotið niður eftir ýmsum félagslegum og hagrænum
þáttum, svo sem búsetu, heimilisgerð og tekjum. Því meira
sem úrtakið er brotið niður, þeim mun stærra þarf það að vera
til þess að flokkar verði nægilega stórir og niðurstöður geti
talist marktækar. Sambærilegar kannanir erlendis miðast við
margfalt stærri úrtök þó svo að hlutfall úrtaksins af þjóðinni
sé hærra á Islandi en í öðrum löndum. Niðurstöður um útgjöld
eru einnig misjafnlega áreiðanlegar eftir þ ví um hvaða tegund
vöru og þjónustu er að ræða. Þannig má gera ráð fyrir að
nokkuð áreiðanlegar upplýsingar fáist um útgjöld sem eru tíð
og í tiltölulega smáum fjárhæðum. Séu útgjöld stopul geta
tilviljanakennd frávik ráðið miklu um niðurstöður. I
allmörgum útgjaldaflokkum eru flest heimili með engin
útgjöld, en fáein heimili eru með mjög mikil útgjöld. Þetta á
t.d. við um útgjöld vegna utanlandsferða og bílakaupa. Þegar
úrtakinu er skipt mikið niður, eftir ýmsum þáttum svo sem
tekjum, starfi eða búsetu, geta einstakir hópar orðið mjög
litlir. Breytileiki í niðurstöðum getur því orðið mjög mikill og
staðalfrávik hátt í útgjaldaflokkum þar sem flest heimili eru
ekki með nein útgjöld en fáein mjög mikil. Áhrif þess að
umreikna útgjöld í ársútgjöld gefur því skekkta mynd þegar
reynt er að meta meðalársútgjöld á heimili í litlum flokkum.
Annar veigamikill þáttur, sem hefur áhrif á áreiðanleika
kannana af þessu tagi, er kerfisbundnar skekkjur. Helstu
skekkjuraf þessu tagi eru úrtaksskekkjurog svörunarskekkjur.
Urtaksskekkja verður til ef lfkur á að lenda í úrtaki eru ekki
jafnar fyrir alla í þýðinu. Úrtak neyslukönnunarinnar var
tekið með þeim hætti að valdir vom, af handahófi, einstaklingar
úr þjóðskrá á aldrinum 0-70 ára. Könnunin tók til allra sem
voru á heimili þess sem kom í úrtakið. Einingin í könnuninni
var heimili og meiri líkur voru á því að stór heimili lentu í
úrtakinu en lítil. Svömnarskekkja verðurhins vegartil vegna
misjafnrar þátttöku hinna ýmsu hópa sem lentu í úrtakinu.
Þegar skoðaðar vom fjölskyldur á heimilum sem tóku þátt í
könnuninni og þær flokkaðar, kom í ljós að hlutfall
barnafjölskyldna var of hátt en hlutfall einstæðra foreldra og
einhleypra of lágt borið saman við þjóðskrá. Þetta er bæði
afleiðing af úrtaksskekkjunni, sem áður var minnst á, og af
því að auðveldara reyndist að ná til fjölskyldna með börn auk
þess sem þær höfðu meiri áhuga á viðfangsefni könnunarinnar
en aðrir hópar og vildu því frekar taka þátt í henni. Búin var
til vog til þess að reyna að leiðrétta fyrir úrtaksskekkju og
svörunarskekkju þannig að hlutfall einstakra svarendahópa,
flokkað eftir heimilisgerð, yrði svipað og í þjóðskrá eins og
nánar er rakið hér á eftir. Loks getur orðið til skekkja vegna
þess að upplýsingar frá ólíkum hópum eru misgóðar, en það
var ekki metið sérstaklega í þessari könnun.