Neyslukönnun - 01.07.1993, Side 19
Neyslukönnun 1990
17
Frá neyslukönnuninni 1978/1979 og til neyslukönn-
unarinnar 1990jukust meðalútgjöld heimila um tæplega 8%
mæld á verðlagi í desember 1990. Eins og sést á myndum I
og II hefur þróun einstakra útgjaldaflokka þó verið með
ólfkum hætti. Hlutfall matvöru af heildarútgjöldum hefur
lækkað með hverri neyslukönnun sem gerð hefur verið. Sem
dæmi má nefna að í fyrstu neyslukönnuninni, sem Hagstofan
gerði árin 1939-1940, var hlutfall matvöru rúmlega 42% af
heildarútgjöldum. Arið 1959 var þetta hlutfall komið rétt
niður fyrir 40% og í tæp 27% árið 1968. Þetta hlutfall hefur
haldið áfram að lækka og er nú komið niður í rúm 22%.
Skýringuna á lækkandi hlutfalli matarútgjalda í heildarút-
gjöldum er meðal annars að finna í aukinni velmegun. Vel
þekkt er að hlutdeild matvöru í heildarútgjöldum lækkar eftir
því sem rauntekjur hækka vegna þess að kaup á matvörum
aukast aðeins upp að ákveðnu marki með auknum tekjum.
Hlutfall drykkjarvöru og tóbaks hefur haldist mjög svipað í
síðustu þremur neyslukönnunum en hefur þó heldur farið
lækkandi. Til drykkjarvöru teljast gosdrykkir, óáfengt öl,
áfengt öl og áfengi.
Útgjöld vegna kaupa á fötum og skófatnaði hafa minnkað
samkvæmt neyslukönnunum Hagstofunnar. Þó verður að
hafa í huga að innkaupaferðir til útlanda koma ekki fram í
neyslukönnunum, þ.a. lækkun útgjalda vegna kaupa á fötum
og skófatnaði er eflaust að hluta vegna þess að innkaupaferðir
eru að verða æ algengari. Einnig eru gjafir flokkaðar sem
sérliður, en hluti þeirra er eflaust föt og skófatnaður.
Útgjöld vegna rafmagns og hita hafa haldist mjög svipuð
milli kannana en hlutfall þeirra af heildarútgjöldum hefur
farið aðeins lækkandi. Útgjöld vegna kaupa á húsgögnum og
heimilisbúnaði jukust milli neyslukannana 1978/1979 og
1985/1986 en drógust síðan saman aftur 1990. Útgjöld vegna
heilsuverndar hafa aukist milli kannana og hlutfall þeirra af
heildarútgjöldum hefur hækkað lítillega.
Athygli vekur þegar þessar kannanir eru bornar samanj að
liðurinn „Ferðir og flutningar” hefur aukist mikið. I
neyslukönnuninni 1978/1979 var að meðaltali 1 bfll á hvert
heimili. í könnununum 1985/1986 og 1990 mældist
meðalbílaeign heimila hins vegar 1,3 bílar. Þrátt fyrir sama
bílafjölda 1985/1986 og 1990 reyndust útgjöld vegna eigin
bfls meiri í síðari könnuninni en hinni fyrri. Helsta ástæða
fyrir aukningunni er sú að nú eiga menn dýrari bíla en áður.
Hins vegar dróst þessi liður saman frá könnuninni 1978/1979
til 1985/1986 þótt meðalbflaeign ykist úr 1,0 bfl í 1,3 bfla á
heimili á því tímabili. Ástæðan var sú að varahluta- og
viðgerðarkostnaður var hærri 1978/1979 vegna þess að þá
áttu menn eldri bíla sem voru stærri og bensínfrekari.
Útgjöld vegna tómstundaiðkana hafa haldist nær óbreytt
að raungildi milli þessara þriggja neyslukannana en hlutfall
þeirra af heildarútgjöldum hefur aðeins farið lækkandi.
Aukningu í flokknum „Aðrar vörur og þjónusta” má rekja til
ýmissaþáttasvo semtilaukinnaferðalagatilútlanda.Jafnframt
eru gjafir stærri hluti af heildarútgjöldum nú en áður, en þær
falla í þennan flokk, auk þess sem f honum eru útgjöld sem
ekki hefur verið unnt að flokka. Samkvæmt neyslukönnun
1990 vega útgjöld vegna ferða og flutninga og kaupa á
matvörum mjög svipað í útgjöldum heimilanna.
Taflalsýnirmeðalneysluáheimilioghlutfallslegaskiptingu
útgjalda, að undanskildum útgjöldum vegna húsnæðis,
samkvæmt neyslukönnun 1990 og samanburð við
neyslukönnun 1985/1986. Hlutfall matvöru af heildarút-
gjöldum hefur lækkað milli kannana, eins og áður hefur
komið fram, en hér sést hvernig ney sla á einstökum matvörum
hefur breyst. Hlutfall drykkjarvöru og tóbaks mælist aðeins
lægra í neyslukönnuninni 1990 en 1985/1986. Vægi
dry kkjarvöru í heimilisútgjöldum hefur þó aukist sem skýrist
af því að bjórneysla mælist nú í fyrsta sinn í neyslukönnun
Hagstofunnar í kj ölfar þess að sala áfengs bj órs var heimiluð
á Islandi frá 1. mars 1989. Útgjöld vegna tóbaks hafa aftur á
móti dregist saman um helming milli þessara tveggja kannana.
Útgjöld vegna ferða og flutninga hafa aukist verulega milli
neyslukannana 1985/86 og 1990 og er það rakið til meiri
reksturskostnaðar eigin bíls. Bflaeign hefur samt ekki aukist,
eins og áður hefur verið minnst á, heldur virðast menn eiga
dýrari bfla en áður. Einnig er athyglisvert að notkun almennra
flutningatækja hefur minnkað mikið en undir þann lið falla
fargjöld með strætisvögnum, langferðabflum, leigubflum og
flugvélum. Útgjöld vegna kaupa á heimilistækjum hafa heldur
aukist en útgjöld vegna kaupa á húsgögnum og öðrum
tækjabúnaði, svo sem sjónvarpstækjum, myndbandstækjum
og hljómflutningstækjum, haldast mjög svipuð að krónutölu
milli kannananna en lækka sé miðað við hlutfallstölur. Útgjöld
vegna kaupa á bókum, blöðum og tímaritum hafa lækkað.
Hækkun í flokknum „Tómstundaiðkanir” má aðallega rekja
til aukinna útgjalda vegna happdrættaýmiss konar. I flokknum
„Aðrar vörur og þjónusta” hafa orðið miklar breytingar.
Útgjöld vegna hótel- og veitingahúsaþjónustu hafa hækkað
töluvert og má rekja það að verulegu leyti til aukinna ferðalaga
til útlanda. Hækkun útgjalda vegna þjónustu ót.a.st. (liður
85) og annarra útgjalda (liður 86) má rekja til helmings
hækkunar á félagsgjöldum ýmiss konar og til hærri útgjalda
vegna gjafa til aðila utan heimilis en þær voru flokkaðar
sérstaklega. Einnig eru útgjöld, sem ekki reyndist unnt að
flokka, stærri hluti en áður.