Fréttablaðið - 12.10.2019, Qupperneq 32

Kynferðisofbeldi 2. hluti af 5
Fa ngelsismá la stof nu n býr ekki yfir sérstökum úrræðum fyrir aðstand-endur kynferðisbrota-manna. En veitir ráðgjöf í samvinnu við fangann
eftir aðstæðum. „Við stöndum ekki
fyrir neinni sérstakri ráðgjöf en
vísum í þau úrræði sem í boði eru
í samfélaginu eftir því hvað á við.
Við veitum aðstandendum ráðgjöf
í samvinnu við fangann en einnig
veitum við almennar upplýsingar,“
segir Sólveig Kjærnested, sálfræð-
ingur og sviðsstjóri meðferðarsviðs
hjá Fangelsismálastofnun.
„Það eru til ýmis úrræði í sam-
félaginu sem taka á einhverjum
af þessum þáttum. Svo eru einnig
sjálfstætt starfandi sálfræðingar.“
Hvað varðar einstaklingsmeðferð
fyrir kynferðisbrotamenn í afplán-
un segir Sólveig oft forsenduna vera
að þeir vilji þiggja hana. „Þetta getur
oft verið langtímaferli og reynum
við eftir því sem við best getum
að vekja upp áhuga fólks á að nýta
sér meðferð. Hins vegar á reynslu-
lausnartíma getum við sett sérskil-
yrði sem meðal annars taka mið af
því að einstaklingur þarf að mæta í
viðtöl,“ segir Sólveig og skýrir betur
meðferðarúrræðin sem eru í boði á
Íslandi.
„Einstaklingar í afplánun hafa
aðgang að einstaklingsmeðferð sem
byggir á gagnreyndum aðferðum
eins og hugrænni atferlismeðferð
og hugmyndafræði „The Good Lives
Model“ (GLM). Í réttarvörslukerfinu
er einnig meðal annars notast við
RNR-módelið (Risk – Need – Re-
sponsivity). RNR metur þætti, með
einstaklingsbundnum hætti, sem
spá fyrir um brotahegðun.
GLM er líkan sem er hannað með
af brotahegðun í huga, það er, að
GLM telur að brotatengd hegðun
einstaklingsins sé tilkomin vegna
þess að hann er að sækja sér grunn-
þarfir eða gildi á óæskilegan máta.
Dæmi um óæskilega leið sem sumir
velja til að uppfylla grunngildi svo
sem tilfinningastjórn er að nota
vímuefni eða kynferðislega útrás
sem bjargráð. Í GLM eru taldir upp
tíu þættir sem einkenna grunngildi
manneskjunnar, en þau eru:
Heilsa og líkamleg vellíðan, þekk-
ing og færni, innri friður, tilfinn-
ingastjórn, náin tengsl, sjálfstæði
og trú á eigin getu, að tilheyra, gleði,
sköpunarhæfni og tilgangur í lífinu.
Í GLM er byggt ofan á styrkleika
einstaklingsins sem hafa áhrif á
hvernig hann getur nýtt sér þá til að
ná settum markmiðum með félags-
lega viðurkenndum leiðum,“ skýrir
Sólveig og segir hugræna atferlis-
meðferð einnig gefa árangur.
„HAM er það meðferðarform
sem rannsóknir sýna að hefur
náð hvað bestum árangri til að ná
og viðhalda bata á ýmsum geð-
rænum vanda, svo sem þunglyndi,
vímuefnavanda, kvíða og ýmsum
tegundum fælni. Í HAM er unnið út
frá hugrænni og atferlislegri nálgun.
Markmiðið er að einstaklingurinn
auki innsýn í áhrif hugsana á til-
finningar og hegðun, það er, samspil
hugsana, tilfinninga og hegðunar
er skoðað. Tilgangurinn er að efla,
meðal annars, eigin stjórn, auka
getu til að sjá hluti frá öðrum sjón-
arhornum, bregðast við á meðvit-
aðri máta, aðstoða einstaklinga að
þekkja og varast tilteknar aðstæður
og bera kennsl á hugsanir sem fela
í sér aukna hættu, þannig að þeir
fremji ekki brot að nýju,“ segir hún.
Sólveig segir markmið inngripa
og meðferðar vera að einstaklingar
geti betur borið kennsl á þætti sem
tengjast af brotahegðun og geti sett
það í samhengi við eigin hegðun.
„Einnig að efla getu dómþola til
að takast á við aðstæður, sálræna
og félagslega þætti sem auka líkur
á brotatengdri hegðun. Þá er mikil-
vægt að huga einnig að þáttum sem
draga úr líkum á brotum, það er
þeim styrkleikum sem einstakl-
ingurinn býr yfir.“
DÆMI UM ÓÆSKILEGA LEIÐ
SEM SUMIR VELJA TIL AÐ
UPPFYLLA GRUNNGILDI
SVO SEM TILFINNINGA-
STJÓRN ER AÐ NOTA VÍMU-
EFNI EÐA ÚTRÁS SEM
BJARGRÁÐ.
Hún segir þessa verndandi þætti
geta verið ýmiss konar. „Að stunda
nám eða vinnu, uppbyggileg áhuga-
mál, vinátta, sjálfsstjórn, mark-
miða setning, þrautseigja, lausna-
miðuð nálgun og að geta rætt um
vandamál.“
Þá geti jákvæð og stöðug sam-
skipti við aðstandendur sem eru
jákvæðar fyrirmyndir haft góð
áhrif.
En hvað ef aðstandendur geta
ekki átt jákvæð samskipti við brota-
mann? Eða telja það jafnvel ekki
öruggt?
„Eins og við vitum þá er það
ekki alltaf þannig gagnvart öllum
aðstandendum. Hins vegar getur
brotamaður átt marga aðstand-
endur með mismunandi tengsl og
í einhverjum tilfellum getur for-
senda verið til staðar. Tengsl við
sína nánustu er fyrir marga mikil-
vægur þáttur í góðum lífsgæðum.“
Sólveig segir að það geti líka
reynst nauðsynlegt að grípa til svo-
kallaðra verndandi aðgerða. „Til
dæmis í því að virkja dómþola til
athafna sem tengjast ekki brotum,
forða honum frá aðstæðum sem
geta kveikt á gömlum hegðunar-
mynstrum, þá einkum brota-
hegðun. Auka færni í að sjá fyrir sér
afleiðingar brotahegðunar sem eru
neikvæðar. Hafa áhrif á þætti sem
tengjast viðhorfum, aðstæðum eða
hegðun sem hefur áhrif á brota-
hegðun.“
Hún bendir á að breytilegir
áhættuþættir geti sveif last hratt,
jafnvel innan daga eða klukku-
stunda. Og eykst hættan sem af
dómþola stafar á slíkum tíma-
punktum. „Í þessu samhengi má
nefna neyslu, samskiptavanda eða
húsnæðis- eða atvinnumissi.“
Sólveig segir að stundum séu sett
skilyrði í meðferð þegar þörf er talin
á að minnka líkur á frekari brota-
hegðun. „Getur þetta til að mynda
verið takmörkun á því í hvaða fang-
elsi dómþoli afplánar eða hver skil-
yrði reynslulausnar eru með hlið-
sjón af áhættuþáttum. Dæmi um
skilyrði eru til að mynda að mega
ekki; umgangast ákveðna einstakl-
inga, vinna ákveðna vinnu eða búa
á tilteknum stöðum. Skilyrði þessi
þurfa að vera einstaklingsmiðuð,
sanngjörn, réttlætanleg og raunhæf
svo hægt sé að fylgja þeim eftir.“
Þá þurfi stundum eftirlit, eftir
aðstæðum. „Svo sem rafrænt eftirlit,
upplýsingagjöf til lögreglu, barna-
verndar, félagsþjónustu eða ann-
arra opinberra aðila sem að mál-
inu koma. Hér er verið að reyna að
draga úr kveikjum í umhverfinu og
tækifærum, til dæmis með því að
takmarka aðgang þeirra að ákveðn-
um stöðum.“
21
FANGI AFPLÁNAR
REFSINGU FYRIR
KYNFERÐISBROT Í
DAG. ÞAÐ ERU 14%
ALLRA FANGA.
4
STÖÐUGILDI SÁL-
FRÆÐINGA ERU
HJÁ FANGELSIS-
MÁLASTOFNUN.
Forsenda
að þiggja
meðferð
„Meðferð í fangelsum er einn þáttur af
mörgum í að laga kynferðisbrotamenn
aftur að samfélaginu og draga úr hættu á
síbrotum. Það er mikilvægt að samfélag-
ið sé einnig tilbúið að taka á móti ein-
staklingum þegar afplánun lýkur,“ segir
Sólveig Fríða Kjærnested sem svarar
spurningum um stuðning til aðstandenda
og um meðferð kynferðisbrotamanna.
Sólveig Fríða Kjærnested,
sálfræðingur og sviðs-
stjóri meðferðarsviðs hjá
Fangelsismálastofnun.
1 2 . O K T Ó B E R 2 0 1 9 L A U G A R D A G U R32 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
1
2
-1
0
-2
0
1
9

0
5
:5
3
F
B
1
0
4
s
_
P
0
8
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
7
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
1
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
3
2
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
4
0
1
-A
8
2
0
2
4
0
1
-A
6
E
4
2
4
0
1
-A
5
A
8
2
4
0
1
-A
4
6
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
A

F
B
1
0
4
s
_
1
1
_
1
0
_
2
0
1
C
M
Y
K