Fréttablaðið - 28.11.2019, Síða 18

Umfangsmikil könn-un á vegum WHO segir að meirihluti ungmenna um allan heim hreyfi sig ekki nóg og það stofni
núverandi heilsu þeirra og heilsu
þeirra í framtíðinni í hættu. Niður-
stöðurnar koma Erlingi Jóhanns-
syni, prófessor í íþrótta- og heilsu-
fræðum við Háskóla Íslands, ekki
á óvart.
„Þetta hefur komið fram í fjölda
rannsókna, að hreyfing frá 9-10 ára
aldri til 16-17 ára er að minnka um
6-7 prósent á ári í öllum vestrænum
þjóðfélögum,“ segir Erlingur. „Við
erum alls ekkert öðruvísi en aðrir,“
segir hann en mikið af gögnum og
rannsóknum liggur fyrir um hreyf-
ingu barna hérlendis.
Hreyfing minnkar
og kyrrseta þrefaldast
Hann segir áhugavert að velta
ástæðunni fyrir þessari þróun
fyrir sér. „Hvað gera krakkarnir
í staðinn? Þau sitja miklu meira
kyrr. Fjölmargar rannsóknir hafa
sýnt það að hreyfingin minnkar
um ákveðinn hluta á þessum árum
en kyrrsetan eykst þrisvar sinnum
meira,“ segir hann.
„Lífsstíll þessara ungu krakka
er þannig að þau hreyfa sig minna
þegar kemur fram á unglingsárin.
Hvað kemur í staðinn? Síminn,
kyrrsetan, skjátíminn, allt þetta
eykst. Þar verðum við að taka til
hendinni,“ segir Erlingur en sam-
fara breyttu hreyfi- og hegðunar-
mynstri minnkar líkamlegt þrek
og kyrrseta eykst.
Eingöngu fimmta hvert ung-
menni í Evrópu á aldrinum 10–19
ára hreyfir sig í 60 mínútur á dag.
Langtímarannsóknir hafa einnig
sýnt að þyngd, líkamsþrek, kyrrseta
og hreyfing fólks á ungaaldri hefur
sterkt forspárgildi um stöðu þessara
þátta seinna á lífsleiðinni.
Erlingur segir nauðsynlegt að
skoða heildarmyndina en margt
sé í góðu lagi. „Það er töluvert sem
íþróttahreyfingin er að gera. Skól-
arnir margir hverjir eru að auka
hreyfingu; við erum eina vestræna
þjóðin sem er með sund til viðbótar
við íþróttakennslu. Grunnskólarnir
eru að standa sig vel. Það er margt
gott gert í skólakerfinu og það eru
margir möguleikar til að stunda
íþróttir á Íslandi. Ég held að það
sé ekki vandamálið,“ segir hann
og nefnir að frístundastyrkir sem
flest sveitarfélög séu með hvetji til
íþróttaiðkunar og sömuleiðis sé
hagræði að frístundarútum sem
skutla börnum á æfingar.
„Samt er þessi vandi til staðar og
þá segi ég: Hvar liggur hann? Hann
liggur hjá heimilunum, hjá for-
eldrum. Við erum með flott kerfi og
samt sem áður minnkar hreyfingin.
Það er ekkert annað eftir til að skýra
þetta út en hlutverk og þátttaka
foreldra. Foreldrar þurfa að hugsa
sinn gang og styðja við íþróttaþátt-
töku barna sinna. Ég vil meina það
að hér sé lykillinn að því að breyta
þessu,“ segir Erlingur sem kallar
eftir breyttu hugarfari foreldra.
Hreyfa sig meira
á skólatíma en heima
Erlendar og íslenskar rannsóknir á
börnum og ungmennum á grunn-
skólaaldri sýna skýrar niðurstöður.
Þau hreyfa sig mun meira á virkum
dögun en um helgar og þau hreyfa
sig meira í skólanum en eftir skóla á
virkum dögum.
„Stærsta vandamálið er að for-
eldrar eru ekki að láta börnin sín
hreyfa sig nógu mikið. Hér verðum
við foreldrarnir að stoppa og hugsa
okkar gang,“ segir Erlingur.
Hann segir ekki auðvelt að snúa
foreldrunum en það sýni margar
íhlutunarrannsóknir. „Við höfum
gert íhlutunarrannsóknir þar sem
við hlutumst til um hreyfingu og
mataræði í skólum,“ segir hann en
þá eru lagðar fram aðgerðir til að
breyta og bæta í gegnum skólann
og með heimaverkefnum.
„Það gekk best í að vinna með
hreyfinguna í gegnum skólann.
Foreldrar þurfa að vera miklu með-
vitaðri um þeirra ábyrgð í þessu
samhengi,“ segir hann.
„Mér finnst það vera gegnum-
gangandi hjá þessari kynslóð sem
er að ala upp börn í dag að margir
eru uppteknari af því að vera í formi
sjálfir en að koma börnum sínum í
hreyfingu eða hreyfa sig með þeim,“
segir Erlingur.
Hreyfing foreldra
hefur áhrif á lífsmunstrið
„Það er ótrúlega mikið af lang-
tímarannsóknum sem sýnir það
að hreyfing foreldra með börn-
unum á uppeldisárum barnanna
hefur veruleg áhrif á lífsmunstur
barnanna síðar í lífinu. Svona mikil
minnkun á hreyfingu á unglingsár-
unum getur haft veruleg áhrif þegar
fram í sækir,“ segir hann.
Nýlegar langtímarannsóknir
sýna að þeir einstaklingar sem
notuðu mikinn tíma í barnæsku
og/eða á unglingsárum til að horfa
á sjónvarp eða spila tölvuleiki eru
mun líklegri til að nota mikinn tíma
í sambærilega hluti síðar í lífinu.
Lifnaðarhættir og hegðun fólks í
æsku hefur því þýðingu fyrir heilsu
og velferð viðkomandi einstaklinga
seinna í lífinu. Það er mjög mikil-
vægt að einblína á jákvæða heilsu-
hegðun og heilsuuppeldi strax á
fyrstu árum lífsins og viðhalda
þeim þáttum allt lífið til að fyrir-
byggja neikvæða þróun heilsufars,
að sögn Erlings.
Staðreyndin er sú að helmingur
17 ára barna stundar ekki íþróttir.
„Helmingur hreyfir sig ekki reglu-
lega þegar hann er 17 ára gamall,“
segir Erlingur og finnst þetta hátt
hlutfall.
Hefur stytting
framhaldsskólans áhrif?
„Í einu rannsóknarverkefni okkar
hefur hreyfimynstur ungmenna
sem fædd eru 1999 verið skoðað
við 7, 9, 15 og 17 ára aldur,“ segir
Erlingur. Þetta er fyrsti árgangur-
inn sem fór í gegnum styttingu
framhaldsskólans úr fjórum árum
í þrjú. Hreyfing þeirra minnkaði
um 20 prósent á virkum dögum úr
10. bekk og yfir í annað ár í fram-
haldsskóla. Athyglisvert er að hreyf-
ingin dróst aðeins saman á virkum
dögum en ekkert um helgar.
„Þau hafa ekki tíma til að hreyfa
sig á virkum dögum. Þá getur maður
spurt sig: Hver er ástæða þess? Það
er mikið að gera hjá þeim en íslensk
ungmenni vinna mikið með skóla.
Kyrrsetuþættirnir eru ríkjandi og
skjátíminn. Þau hafa ekki tíma til
eða orku til að hreyfa sig,“ segir
Erlingur og útskýrir að þarna gætu
framhaldsskólar brugðist við.
„Þeir gætu aukið vægi hreyfingar
í skólanum en sumir eru að gera
það. Í nýju plani fyrir þriggja ára
skóla var lagt upp með að minnka
íþróttakennsluna. Það hafa ekki
allir skólar farið eftir því sem betur
fer,“ segir hann.
„Framhaldsskólanemar hafa ekki
sambærilega möguleika og í grunn-
skóla og þá minnkar hreyfingin enn
meir.“
Hreyfing ungmenna dregst
saman um sjö prósent á ári
hjá börnum frá tíu ára aldri.
Grunnskólar standa sig vel
og íþróttaframboð er gott
en foreldrar þurfa að styðja
betur við hreyfingu barna
sinna.
Ákall til
foreldra
Mér finnst það vera
gegnumgangandi
hjá þessari kynslóð sem er
að ala upp börn í dag að
margir eru uppteknari af
því að vera í formi sjálfir en
að koma börnum sínum í
hreyfingu eða hreyfa sig
með þeim.
Erlingur
Jóhannsson
TILVERAN
2 8 . N Ó V E M B E R 2 0 1 9 F I M M T U D A G U R18 F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
2
8
-1
1
-2
0
1
9

0
5
:0
7
F
B
0
7
2
s
_
P
0
7
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
5
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
0
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
1
8
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
4
5
B
-C
4
2
0
2
4
5
B
-C
2
E
4
2
4
5
B
-C
1
A
8
2
4
5
B
-C
0
6
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
3
A

F
B
0
7
2
s
_
2
7
_
1
1
_
2
0
1
C
M
Y
K