Brautin - 15.12.1999, Blaðsíða 8

BRAUTIN
8
Sigfús M. Johnsen, fyrrv. bœjarfógeti
Jólaminningar
Yestmannaeyjar um 1959. Ljósm.: Kristján Egilsson
í Vestmannaeyjum var reist
kirkja þegar árið 1000, sjálft
kristniárið, en þó áður en kristni
var lögtekin hér á landi á
Alþingi hið sama ár. Tvær
kirkjur voru hér lengi, hvor með
sinn máldaga, þar sem
tilgreindir voru kirkjumunir og
aðrar eignir kirknanna.
Kirkjumar á kirkjustöðunum,
Ofanleiti og Kirkjubæ, voru
lagðar niður á 16. öld, en samt
haldið við lengi sem bænhúsum.
Ein kirkja fyrir báðar sóknirnar
var byggð, en sóknarprestar
voru tveir fram á nítjándu öld
eða til ársins 1837, og nú aftur
eftir rúm 100 ár eru tveir þjón-
andi prestar þjóðkirkjunnar í
Eyjum.
Kirkjan, sem reist var 1573
stóð á Fornu-Löndum. Fornu-
Lönd voru skammt sunnan við
Lönd, og skilur núverandi
Landagata þar á milli. Þessi
kirkja, er var timburkirkja stór
og vegleg og vel búin kirkju-
gripum, stóð fram að Tyrkjaráni.
Hana brenndu ræningjarnir til
kaldra kola 17. júlí 1627; höfðu
þeir áður rænt hana öllum sínum
skrúða. Samt virðist sem
kirkjuklukkunum hafi verið
komið undan, sbr. sögnina um
Skrúðabyrgi í Neðri-Kleifum.
Kirkjan á klukku, sem ber ártal-
ið 1619 og mun það eiga við
árið, er klukkan var smíðuð.
Aðra eldri klukku átti kirkjan,
en það var kirkjuklukka sú úr
gömlu Landakirkju, sem kom
upp um sjóræningjana, er rændu
Landakirkju 1614. Klukkuna
buðu þeir til sölu í Englandi, en
á henni mun hafa staðið að hún
tilheyrði Landakirkju í
Vestmannaeyjum. Var klukkan
send til Vestmananeyja að boði
Englandskonungs, en ræningj-
arnir voru dregnir fyrir lög og
dóm og teknir af lífi.
Þessari gömlu klukku var seinna
fargað frá kirkjunni og mun hafa
lent í Kaupmannahöfn, og ef til
vill er hana að finna rneðal forn-
gripa á söfnum í Danmörku. Þar
lentu einnig postulastytturnar 12
úr Landakirkju, er teknar voru
þaðan urn miðja 19. öld.
Eftir kirkjubrunann 1627 var ný
kirkja reist, þar sem nú kallast
gamli kirkjugarður í núverandi
kirkjugarði Eyjanna.
Núverandi Landakirkja er fimm-
ta kirkjan með því nafni. Hún er
nokkru yngri en Hólakirkja en
eldri en Bessastaðakirkja, og ein
af veglegustu kirkjum landsins
og betur búin kirkjugripum en
flestar aðarar kirkjur hérlendis.
Lengi hvíldi sú kvöð á, að
Landakirkju skyldi goldinn
vænsti fiskurinn af hverju skipi,
er aflaðist í hverjum róðri.
Eyjamenn voru stoltir af kirkju
sini og ræktuðu að jafnaði vel
skyldu sína við kirkju og prest.
Kirkjan var vel sótt, þótt eigi
væri á venjulegum messudögum
sá troðfyllir sem á jólunum.
Á Þorláksmessudag - heilags
Þorláks - var lögð síðasta
höndin á undirbúning sjálfrar
jólahátíðarinnar. Meðhjálparinn
var með sínu hjálparliði að ljúka
við að fægja allt og fága í
kirkjunni. Stóru ljóshjálmarnir
glóðu eins og gull og kerta-
stjakarnir. Búið var að setja
kertin í hjálmana og stjakana og
raða þeim á bogann mikla, er
var þvert yfir kirkjuskipið milli
svalann svonefndu uppi, en þar
voru mestu viðhafnarsætin.
Bændur sátu í kór eftir gamalli
venju og bændakonur eftir
virðingum í innstu sætunum
framan við kórinn.
Húsmæðurnar höfðu í mörgu að
sýsla og stóðu í miklu erfiði og
amstri fyrir jólin, þar sem mann-
rnörg heimili voru, og má sá, er
þetta ritar, minnast þess frá upp-
vaxtarárunum á mannmörgu
útvegsbóndaheimili í
Vestmananeyjum. Húsmóðirin í
Frydendal, sem misst hafði
mann sinn löngu fyrir aldur
fram, hélt uppi merki hans og
stjórnaði mannmörgu heimili og
ól upp böm þeirra hjóna, en það
yngsta var á fyrsta ári, er
faðirinn féll frá.
Frá vetumóttum og framundir
jólaföstu, var setið við tóskap og
í vefstólnum öllum stundum, er
tóm gafst. Einnig saumaði hún
sjálf að mestu upp á mannskap-
inn á sínu heimili, þær löggiltu
flíkur, er fólust í umsömdu
kaupi vinnufólksins. Reynt var
að koma sem mestu í verk fyrir
jól. Allir urðu að fá eitthvað
fatakyns, enginn mátti fara í
jólaköttinn.
Uteyjafæri hafði verið gott og
jólaærnar sóttar, en þeir voru
samt fáir, sem töldu sig hafa ráð
á að slátra kind á þessum árs-
tíma, og þannig var það heima.
Fuglasteik af skotfugli, skörfum,
lómum og fiskiendum var talin
nægja og ekki eytt af sauðkind-
um, sem Eyjabændur áttu ekki
ofmargt af, því stórt varð ekki
búið vegna landþrengslanna. En
gagnsamur var eyjabúskapurinn
engu að síðu.
Þetta var á þeim árum, þegar
gamla öldin var í þann veginn
að kveðja, og nú var liðið að
jólum. Á eynni okkar hér í
Norður-Atlantshafinu var
hugurinn sterkt bundinn við
jólin. Jólahelgin og viðbúnaður
fyrir jólahátíðina var sízt minni
hér að sínu leyti en annarsstaður
í hinum kristna heimi.
Eftirvætingin gagntók hugi
manna, sem urðu börn í annað
sinn við tilhugunina um fæðin-
garhátíð frelsarans. Hjá bör-
nunum ríkti fögnuður og glði,
sem orð fá naumast lýst.
Á kvöldsöngnum í Landakirkju
var hvert sæti skipað á aðfan-
gadagskvöldið. Kirkjufólkið
streymdi að úr öllum áttum,
neðan úr Sandi, austan af bæjum
og ofan fyrir Hraun, og lýsti
fyrir sér í myrkrinu með heim-
agerðum ljóskerum með kerta-
ljósi í. Samskonar ljós og síðar
voru notuð í gömlu beitu-
skúrunum.
Til hátíðabrigða voru opnaðar
norðurdymar á kirkjunni,
kórdyrnar, sem aldrei var gengið
um nema á stórhátíðum kirkj-
unnar.
Þegar heim kom frá kirkju var
kveikt á jólatrénu, sem var
heimatilbúið og snotrasti
smíðisgripur, sem elzti bróðir
minn, sem var talinn hagur vel
og efni í smið, hafði heiðurinn
af að hafa gjört ásamt vini
sínum og frænda Jóhanni
Jónssyni frá Túni, síðar á
Brekku. Það var um 3 álnir á
hæð með beinu stefni og hagle-
ga tengdum greinum. Bolur og
greinar vafið ræmum af grænum
silkipappír. Á greinamar vom
hengdir mislitir riðnir pokar og
riðnir pappírskrossar, sem þótti
rnikið vandaverk. Efst var
fagurlga gjörð stjarna. Úr
pappírspokunum á trénu gæddi
fólkið sér og börnin; þau voru
vön að korna úr nágrannahús-
unum og horfa á tréð, en jólatré
voru óvíða. í jólatréspokunum
voru mest rúsínur og
heimabakaðar smákökur. Um
sælgætismunað handa börnum
var ekki mikið á þessum árum.
Aðfangadagskvöldið var helgað
fagnaðarboðskapnum um fæð-
ingu frelsarans. Ekki mátti raska
jólahelginni. Þannig var það
heima hjá okkur, sálmar voru
sungnir og guðs orð haft um
hönd. Spil voru ekki hreyfð.
Óþarfatal og allt skvaldur
harðbannað. Þögn átti sem mest
að ríkja, varlega gengið um svo
eigi heyrðust hurðaskellir. Eigi
r
Verið að grafa fyrir bátakvínni í Friðarhöfn. Olíuskip
Skeljungs á leið að olíubryggjunni sem var staurabryggja og
stóð nokkur ár inni í Botni.