Morgunblaðið - 16.10.2019, Side 29

MENNING 29
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 16. OKTÓBER 2019
Funahöfða 7, 110 Reykjavík | Sími 577 6666
., '*-�-��,�rKu�,
KIEL/ - OG FRYSTITJEKI
Iðnaðareiningar
í miklu úrvali
Ámaður ekki alltaf að vonaþað besta en búast viðhinu versta? Bókin Von-um það besta fjallar um
það þegar Carolina Setterwall
vaknar einn októberdag 2014 og
sambýlismaður hennar hafði látið
lífið um nóttina. Titill bókarinnar
vísar til þess að nokkrum mánuðum
áður hafði sam-
býlismaðurinn,
Aksel, sent Car-
olinu tölvupóst
þar sem finna
mátti upplýs-
ingar í skjalinu
„Ef ég dey“.
Carolina hafði
ekki sofið við hlið
sambýlismanns-
ins þá um nóttina
eins og reyndar
oft mánuðina á undan vegna þess að
hún þurfti að sinna átta mánaða
gömlum syni þeirra. Hún vaknar
um morguninn, ætlar að vekja Aks-
el en kemst að því að hann muni
ekki vakna aftur.
Sagan er sögð frá því Carolina og
Aksel hófu að draga sig saman árið
2009 og einnig er farið yfir sorgar-
ferlið eftir að hann fellur skyndi-
lega frá.
Líkt og eflaust margir syrgj-
endur kennir Carolina sjálfri sér
um andlátið fyrstu vikurnar og
mánuðina á eftir. Hún virðist líða
áfram í leiðslu, þarf að sinna syn-
inum en að öðru leyti virðist tilver-
an lítils verð.
Í köflunum
fyrir andlátið er
augljóst, og Car-
olina fjallar um
það sjálf, að hún
hafi verið mun
framtakssamari
en Aksel. Hún
vildi flytja úr
íbúðinni hans,
hún vildi flytja
aftur þegar sonur
þeirra var „korters gamall“ og hún
vildi eignast barn. Hann var svolítið
eins og bíll sem hefur fest sig í
handbremsu en það fór í taugarnar
á henni og skapaði oft á tíðum tog-
streitu þeirra á milli.
Hún veltir því mikið fyrir sér eft-
ir andlátið hvort allt álagið sem
hann var undir, eitthvað af því af
hennar völdum, hafi reynst honum
ofviða og því hafi hann sofnað eitt
kvöldið og ekki vaknað aftur.
Fyrst þótti mér bókin týpísk
saga sem er sögð á tveimur tímabil-
um og lítið gerðist. Síðan gerðist
eitthvað þegar Carolina lýsir því
þegar hún er skyndilega orðin ein-
stæð móðir og á sama tíma í fyrri
hlutanum kemur í ljós að samband
þeirra var ekki alltaf dans á rósum.
Upp frá því var illgerlegt að leggja
bókina frá sér þar til henni lauk.
Ferlið eftir andlátið er áhuga-
vert, sorgin, sjálfsásökunin og það
hvernig Carolina reynir að halda
áfram að lifa þokkalega eðlilegu lífi
fyrir ungan son sinn. Við lesturinn
leið manni hreinlega illa á köflum,
enda var lífið gríðarlega tætt og allt
virkaði vonlaust.
Án þess að segja of mikið frá þá
er lokahluti bókarinnar afar áhuga-
verður. Þar finnur Carolina sig í áð-
ur óþekktu hlutverki í lífsins hlaupi.
Bókin er mjög læsileg, þó á köfl-
um sé erfitt að lesa um tætta sorg-
ina og vonleysið. Fullkomin bók
fyrir alla sem vilja lesa eitthvað
annað en ódýra krimma sem skilja
ekkert eftir sig.
Andlát, sorg
og sjálfsásökun
Reynslusaga
Vonum það besta bbbbn
Eftir Carolinu Setterwall.
376 bls. kilja. Benedikt gefur út.
JÓHANN ÓLAFSSON
BÆKUR
Ragnhildur Þrastardóttir
ragnhildur@mbl.is
Í Norræna húsinu er nú að finna
margmiðlunarsýningu sem er mikið
fyrir augað en skilur þunga þanka
eftir í huga sýningargestsins.
Sýningin ber heitið Enginn veit
hvað átt hefur fyrr en misst hefur
og tekur á virkjanaframkvæmdum
hérlendis. Ólafur Sveinsson kvik-
myndagerðarmaður fer með sýn-
ingarstjórn en sýningin er haldin í
tilefni 50 ára afmælis Landverndar
og frumsýningar á heimildarmynd
Ólafs, Veröld sem var, sem fjallar
um Kárahnjúkavirkjun.
Sýningin er tvískipt en á jarð-
hæð Norræna hússins er að finna
ljósmyndir af svæðum sem skadd-
ast hafa vegna virkjanafram-
kvæmda, bæði fyrir og eftir fram-
kvæmdir, ásamt ljósmyndum af
fáséðum íslenskum náttúruperlum
sem gætu horfið vegna fyrirhug-
aðra virkjanaframkvæmda. Við
fyrstu sýn virðast flestar mynd-
anna einungis vera fallegar nátt-
úrulífsmyndir en það er ekki raun-
in. Myndirnar eru af svæðum í
útrýmingarhættu.
Stuðlaberg á 200 metra dýpi
Undirrituð fékk áhrifamikla leið-
sögn frá Ólafi sjálfum um sýning-
una. „Þetta eru staðir sem eru ým-
ist horfnir eða meiningin að virkja
þá,“ segir Ólafur þegar gengið er
fram hjá fyrrgreindum ljósmynd-
um. „Þetta var nafnlaust gljúfur í
Jökulsá á Dal sem er núna á 100-
250 metra dýpi á botni Hálslóns,“
segir Ólafur og bendir á mynd af
gljúfri með einstöku stuðlabergi frá
horfnum heimi. Kárahnjúkavirkjun
gerði það að verkum að nú er
gljúfrið sem aldrei fékk nafn ósýni-
legt.
Annað gljúfur kemur næst fyrir
sjónir sýningargestsins. Það tók
stakkaskiptum vegna sömu virkjun-
ar. „Hérna er Dimmugljúfur eða
Hafrahvammagljúfur, það er aðeins
misjafnt hvað það er nefnt, í Jök-
ulsá á Dal. Það er 150-200 metra
djúpt alveg þverhnípt, en það er nú
vatnslaust. Gljúfrið var á náttúru-
minjaskrá en þeir sem stóðu að
virkjuninni sögðu að þótt gljúfrið
væri á náttúruminjaskrá væri vatn-
ið sem rynni um gljúfrið það ekki.“
Þar næst sýnir Ólafur ljósmynd
af fossaröð sem nú er grafin í aur
vegna Kárahnjúkavirkjunar. Söku-
dólgurinn, Hálslónið sjálft, birtist
svo næst á vegg Norræna hússins,
gífurlega stórt.
Næst birtist mynd af Dynk sem
rann í Þjórsá og var fífill hans feg-
urri áður en Þjórsárvirkjun kom.
„Hann var einn tignarlegasti foss
landsins en nú er vatninu í Þjórsá
veitt í svokallaða Kvíslaveitu svo
um það bil helmingurinn af vatninu
sem upprunalega var í Dynk er eft-
ir í fossinum sjálfum.“
Ótal myndir af svæðum sem eru
í útrýmingarhættu prýða einnig
veggi Norræna hússins vegna sýn-
ingarinnar. Til dæmis ljósmynd af
Hagavatni og Farinu þar sem hug-
myndir eru uppi um að virkja Far-
ið, ána sem rennur úr Hagavatni,
og nýta vatnið sjálft sem uppi-
stöðulón.
Ljósmynd af Eldvörpum er einn-
ig til sýnis, 10 kílómetra langri
gígaröð sem myndaðist með
sprungugosi á utanverðu Reykja-
nesi á 13. öld og minnir um margt
á hina frægu Lakagíga. Eldvörp
eru í hættu vegna fyrirhugaðrar
virkjunar en talið er að orkuvinnsl-
an þar verði ósjálfbær.
Stóra-Laxá er einnig til sýnis á
ljósmyndaformi þar sem hún er í
hættu. Það er vegna Stóru-Laxár-
virkjunar en gljúfur hennar eru ein
þau stórbrotnustu á landinu. Ef af
virkjun verður munu gljúfrin þorna
upp.
Svona mætti lengi telja upp stað-
reyndir um þau svæði sem sýnd
eru á sýningunni, svæði sem horfin
eru og svæði sem kunna að hverfa.
Ólafur segist aðspurður ekki
vilja senda nein ákveðin skilaboð
með sýningunni. Hann vonar þó að
sýningargestir skoði ljósmyndirnar
og þær veki þá til umhugsunar.
„Hver og einn verður að gera upp
sína afstöðu til framkvæmdanna,“
segir hann.
Landslag og dýr ein heild
Í kjallara Norræna hússins er
svo að finna sérstakar ljósmyndir
af íslensku dýralífi sem kunna að
vekja athygli og aðdáun ungra sem
aldinna. Þar er ælandi fýll, flórgoði
nýkominn úr eggi, haförn sem fær-
ir ungum sínum rauðmaga og fleiri
íslenskar skepnur á kynngimögn-
uðum andartökum. „Það er mikil-
vægt að líta á þetta sem eina heild,
landslag og dýr,“ segir Ólafur.
„Svæðið sem fór undir Hálslón var
aðalburðarsvæði hreindýra og
sömuleiðis var svæðið mjög mikil-
vægt fyrir heiðagæsir og fleiri
fugla. Þetta var dalur sem var allt-
af snjólaus á vorin.“
Ólafur fékk sérstakan aðstoðar-
mann við valið á myndunum. „Ég
fékk níu ára dóttur mína til að
velja dýramyndirnar með mér. Hún
harðbannaði mér til dæmis að birta
mynd þar sem fálki var að éta fugl
því það fannst henni ekki passa.“
Þriðji hluti sýningarinnar er svo
heimildarmyndahlutinn. Á stóru
tjaldi verða sýndar fjórar kvik-
myndir, þar af þrjár eftir Ólaf, sem
allar tengjast Kárahnjúkavirkjun
og áhrifasvæði hennar. Ólafur ólst
að hluta til upp í sveit en hafði
lengi vel lítinn sem engan áhuga á
hálendinu.
„Minn áhugi á þessu spratt óvart
upp. Hálendið fannst mér skelfi-
legt, ekkert annað en grjót. Svo fór
ég að vinna sem leiðsögumaður og
bjó úti í Berlín. Þá áttaði ég mig á
því hvað hálendið er magnað. Mað-
ur þurfti eiginlega að fara út til að
átta sig á því. Ég fór á svæðið sem
nú hefur verið eyðilagt með Kára-
hnjúkavirkjun áður en áform um
virkjun komust til framkvæmda.
Ég komst að því að þarna var eitt
fallegasta svæði á Íslandi sem ég
hef séð. Svo var búið að eyðileggja
það einum mánuði síðar. Ég man
að ég var óskaplega feginn að hafa
fengið að sjá það sjálfur en hvað
mér þótti það hart að geta ekki
sýnt börnunum mínum það.“
Sýningin stendur til 17. nóv-
ember.
Morgunblaðið/Hari
Dýralíf Ólafur með stærðarinnar ljósmyndir í bakgrunni sem hann kallar
stolt sýningarinnar. Þær eru í kjallara Norræna hússins ásamt fleirum.
Veröld sem var og
veröld sem verður
 Horfnar náttúruperlur og perlur sem munu mögulega
hverfa eru viðfangsefni margmiðlunarsýningar
Boðið verður upp á leiðsögn um
sýninguna Vistabönd og kynningu
á Banff listamiðstöðinni í Veröld –
húsi Vigdísar, í Vigdísarstofu á 1.
hæð, í dag kl. 16. Birna Bjarnadótt-
ir, verkefnisstjóri hjá Stofnun Vig-
dísar Finnbogadóttur, mun kynna
Banff sem er í Alberta í Kanada en
eitt meginviðfangsefna Birnu teng-
ist samstarfi Háskóla Íslands við
Vesturheim og hún er nýkomin úr
heimsókn til Banff, að því er fram
kemur í tilkynningu.
Myndlistarmennirnir Karlotta
Blöndal, Ragnar
Kjartansson og
Unnar Örn munu
fjalla um verk sín
á sýningunni og
tengingu sína við
Banff. Líkt og
aðrir sem taka
þátt í sýningunni,
eiga þau sameig-
inlegt að tengjast
miðstöðinni, hafa
dvalið þar í vinnustofum eða verk
þeirra verið flutt þar.
Leiðsögn og kynning á Banff í Veröld
Ragnar
Kjartansson
Tveir rithöfundar, Marga-
ret Atwood og Bernardine
Evaristo, hljóta bresku
Booker-bókmenntaverð-
launin í ár og er það í fyrsta
sinn sem tveir höfundar
deila þeim. Formaður dóm-
nefndar gaf þá skýringu að
nefndin hefði ekki getað
valið milli þeirra þó svo vit-
að væri að ekki mætti deila
verðlaunafénu milli tveggja
höfunda. Atwood hlýtur
verðlaunin fyrir The Testa-
ments og er hún elsti höf-
undurinn sem hlotið hefur
verðlaunin í sögu þeirra. Evristo hlýtur verðlaunin fyrir skáldsöguna Girl,
Woman, Other og er hún fyrsta þeldökka konan sem hlýtur þau.
Atwood og Evaristo deila Booker
Tvær Atwood og Bernaristo með verðlaunabækurnar.
Carolina
Setterwall
Bandaríski
fræðimaðurinn
Harold Bloom
lést í fyrradag,
89 ára að aldri.
Bloom var bæði
umdeildur og
virtur fyrir skrif
sín og kenning-
ar. Bók hans The
Western Canon, eða Hefðarveldi
Vesturlanda, olli t.a.m. deilum sem
snerust um hvort rétt væri að tala
um hefðarveldi í bókmenntum og
hvernig á því stæði að hefðarveldið
væri að mestu feðraveldi, enda höf-
undar flestir karlmenn sem Bloom
nefnir í bókinni, 22 af 26.
Bloom látinn
Harold Bloom