Morgunblaðið - 29.10.2019, Page 15

Við Íslendingar stöndum á
spennandi tímamótum. Eftir
óvissu undanfarinna ára hefur
íslenskt efnahagslíf tekið al-
gerum stakkaskiptum og þrátt
fyrir tímabundna kólnun á
þessu ári bendir allt til þess að
við verðum komin á hagvaxtar-
braut að nýju strax á næsta
ári. Það er spennandi verkefni
að horfa fram á veginn og
kortleggja þau margvíslegu
tækifæri sem við okkur blasa
sem þjóð.
Aukið virði – nýjar tekjur
Undanfarna mánuði hefur verið unnið að
því hjá Íslandsstofu að móta stefnu fyrir ís-
lenskar útflutningsgreinar í samræmi við
lög sem sett voru um starfsemina í fyrra. Í
tengslum við þá vinnu hafa verið haldnar
vinnustofur um land allt og með fulltrúum
ólíkra atvinnugreina. Alls hafa yfir 350
manns tekið þátt í vinnustofunum. Þetta
hefur verið gefandi starf og ljóst að tæki-
færin eru víða. Hefðbundnu útflutnings-
greinar Íslands til þessa, þ.e. sjávarútvegur,
ferðaþjónusta og orkusækinn iðnaður,
standa vissulega frammi fyrir margvíslegum
áskorunum en þessar greinar byggja á
traustum grunni og tækifærin þar felast
ekki síst í því að auka virði vöru og þjón-
ustu, m.a. með öflugu markaðsstarfi og
áframhaldandi nýsköpun. Takmarkað eðli
náttúruauðlinda setur vexti þessara atvinnu-
greina hins vegar skorður og er nauðsynlegt
að vöxtur í þeim byggi á sjálfbærri nýtingu
auðlinda.
Hugvitsdrifinn útflutningur, tengdur ný-
sköpun og tækni, á mikil sóknarfæri og
gróska er í frumkvöðlastarfsemi. Engar
skorður gilda þegar kemur að útflutningi
sem ekki krefst aðgengis að náttúru-
auðlindum. Útflutningur sem byggir á hug-
viti en ekki staðbundnum náttúruauðlindum
byggir á aðgengi að öflugum mannauði, bæði
innlendum og erlendum sérfræðingum. Þá
standa menningarstarfsemi og skapandi
greinar á Íslandi framarlega í alþjóðlegum
samanburði.
Áskorunin
Undirliggjandi er sú mikilvæga áskorun
að tryggja komandi kynslóðum lífsgæði og
spennandi störf. Við þurfum að tryggja það
að ungt fólk kjósi að búa og starfa á Íslandi.
Það gerum við meðal annars með því að
byggja upp fjölbreytt atvinnulíf sem skapar
verðmæti með útflutningi, hvort
sem um er að ræða vörur eða
þjónustu. Og það er ekki sama
hvernig það er gert.
Sjálfbærni er
samnefnari
Einn þáttur stefnumótunar-
innar laut að mörkun Íslands og
mótun þeirra skilaboða sem við
viljum sækja fram undir á er-
lendum mörkuðum. Ein þeirra
spurninga sem leitað var svara
við á vinnustofum var hvað væri
æskilegast að erlendir aðilar
tengdu við Ísland. Fljótlega kom
í ljós sterkur þráður í svörunum og gilti
nánast einu hvort fólk kom úr sjávarútvegi,
iðnaði, hugvitsgreinum, ferðaþjónustu eða
skapandi greinum svo dæmi séu tekin. Sjálf-
bærni var sá eiginleiki sem talinn var bestur
til þess að búa íslenskum fyrirtækjum já-
kvæða aðgreinandi stöðu á mörkuðum.
Framtíðarsýnin er því sú að Ísland verði
þekkt sem leiðandi land í sjálfbærni. Hér
höfum við sterka stöðu; rannsóknir sýna að
á erlendum mörkuðum er orðspor Íslands
gott þegar kemur að sjálfbærni og ósnort-
inni náttúru. Hins vegar stöndum við ekki
eins vel að vígi þegar spurt er um ýmsa
þætti sem snúa að innri gerð samfélagsins,
viðskiptaumhverfi, nýsköpun og tækniin-
nviðum. Þar er verk að vinna. Verkefnið
okkar er að þróa skýra mörkun fyrir Ísland
og íslenskar útflutningsgreinar og miðla
áhrifaríkum sögum sem skapa traust á landi
og þjóð.
Gefandi ferðalag
Við höfum farið víða undanfarna mánuði,
átt samtöl við fjölda fólks úr ólíkum atvinnu-
greinum um land allt, horft inn á við og út
fyrir landsteinana. Við erum afar þakklát
þeim mikla fjölda fólks sem hefur lagt
stefnumótuninni lið. Hún er afrakstur viða-
mikils samtals þar sem niðurstaðan er sam-
eiginleg sýn sem byggir á styrkleikum lands
og þjóðar.
Eftir Pétur Þ. Óskarsson
Pétur Þ.
Óskarsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Íslandsstofu.
Mótum framtíðina
saman
»Undanfarna mánuði
hefur verið unnið að
því hjá Íslandsstofu að
móta stefnu fyrir íslensk-
ar útflutningsgreinar.
15
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 29. OKTÓBER 2019
Bein Hrekkjavakan er á næsta leiti en þessi ólánsama beinagrind skreytir nú Babalú á Skóla-
vörðustíg. Sá siður að halda upp á hrekkjavöku hefur rutt sér til rúms hérlendis á síðustu árum.
Eggert
Á síðasta ári birti
háskólinn í Pennsyl-
vaníu niðurstöðu úr
mjög upplýsandi sál-
fræðirannsókn. Í rann-
sókninni var hópi
nema skipt í tvennt og
annar hópurinn látinn
takmarka notkun
félagslegra samskipta-
miðla, þ.e facebook,
twitter o.fl., við hálfa
klukkustund á dag yfir þriggja
vikna tímabil á meðan hinn hóp-
urinn fékk hið hefðbundna hömlu-
leysi. Niðurstaðan var mjög afger-
andi og í raun svo afgerandi að
ótrúlegt er að rannsóknin hafi ekki
fengið meiri umræðu en raun ber
vitni. Sá hópur sem takmarkaði
notkun samskiptamiðlanna upplifði
minnkað þunglyndi, minni kvíða og
minni einmanaleika. Án þess að
fara nákvæmlega í tölfræðina, enda
drepleiðinleg fyrir almenna um-
ræðu, er hægt að setja niðurstöð-
una fram með þeim hætti að hún sé
svo afgerandi að ef um rannsókn á
nýju kvíða- eða þunglyndislyfi væri
að ræða værum við lyfjafræðing-
arnir líklega í einhverslags Örlygs-
staðabardaga um einkaleyfið.
Sú spurning hlýtur því
óhjákvæmilega að vakna í fram-
haldinu – því ef hægt
er að minnka einmana-
leika, þunglyndi og
kvíða með minnkaðri
notkun félagslegra
samfélagsmiðla –
hvort orsök aukningar
á slíkum sjúkdómum
tengist notkun miðl-
anna. Gæti verið að
notkun miðlanna ylli
heilanum okkar skaða?
Blindur fær sýn
Til hamingju með
frelsið; var heilsa bóksalans til
lyfjafræðingsins fyrir ekki svo
löngu. Fyrst um sinn hélt lyfja-
fræðingurinn að enn einn alþjóðlegi
dagurinn, þar sem einhverjum
áfanga er fagnað, væri runninn
upp. Svo var ekki og til að bregðast
við ört stækkandi ginnungagapi í
augum lyfjafræðingsins útskýrði
bóksalinn að hann ætti auðvitað við
að lyfjafræðingurinn væri laus við
helsisfjötra félagslegra samskipta-
miðla. Áttu þeir félagar, eins og svo
oft áður, eftirminnilegt spjall í
framhaldinu.
Nú er komið á annað ár frá því
að sá sem þetta ritar ákvað að
hætta notkun félagslegra sam-
skiptamiðla. Hugmyndin kviknaði í
kjölfar þess að ég las mjög áhuga-
vert Reykjavíkurbréf, Um kæk og
læk, gamlan vana og nýjan. Sem
faðir varð ég að horfast í augu við
að það er á minni ábyrgð að vera
góð fyrirmynd dætra minna.
Reynslan af þessum nýja lífsstíl
er sú að ég hef meiri tíma og ég næ
betri einbeitingu, líklega því að hið
óhóflega áreiti – sem ég er orðinn
sannfærður um að ali á áunnum at-
hyglisbresti og valdi heilanum lang-
tímaþreytu – minnkaði. Ég les fleiri
bækur, ég næ nánari tengslum við
fólk og ef út í það er farið er ég í
dýpri og raunverulegri samskiptum
við þá sem mér þykir vænt um. Fé-
lagslegu samskiptamiðlarnir höfðu
nefnilega líka þá tálsýn að mér
fannst að ég væri í samskiptum við
allt og alla.
Þessi tími hefur í raun opnað
augu mín fyrir skaðsemi umræddra
samfélagsmiðla. Nefnum örfá dæmi
ofan á það sem fyrr hefur verið
nefnt.
Ég verð í auknum mæli var við
það að fólk getur varla lagt frá sér
snjallsímann í samræðum. Næmni
fyrir þessu hefur aukist. Ég verð
sérstaklega var við þetta hjá hinni
marglofuðu ungu kynslóð stjórn-
málamanna, sem komin er í mikla
ábyrgðarstöðu í þjóðfélaginu, en
slíkt er ekki bara dónaskapur held-
ur er þetta veikleikamerki sem
bendir til einhverslags fíknar. Ég
hef líka tekið eftir því að stór hópur
bílstjóra ekur með augun á síman-
um með tilheyrandi áhættu og akst-
urslagi sem minnir á drukkinn öku-
mann. Það bendir einnig til fíknar
ef menn eru tilbúnir að leggja lífið
að veði fyrir slíkan óþarfa.
Að lokum mætti nefna að stóru
samskiptafyrirtækin, sem eiga
þessa miðla, virðast ítrekað staðin
að verki með óhreint mjöl í poka-
horninu. Vitað er að eigendur miðl-
anna eru með spilavítissérfræðinga
til þess að hanna miðlana með sama
hætti og spilavíti eru hönnuð, til
þess að festa notendur í viðjum
fíknar.
Vá fyrir dyrum
Í mjög forsjálu og innihaldsríku
kveðjuávarpi til landsmanna sinna
nefndi Dwight D. Eisenhower
Bandaríkjaforseti að ekki mætti
horfa fram hjá því að tækniframfar-
irnar væru orðnar slíkar og svo ör-
ar að ef menn gættu ekki að sér
gæti sjálft almenningsálitið verið
hneppt í gíslingu og jafnvel endað
sem fangi hinna fáu.
Nú liggur fyrir að mest notuðu
samskiptamiðlarnir hafa fengið há-
ar stjórnvaldssektir vegna brota á
persónuverndarlögum og brotafer-
illinn lengist með degi hverjum.
Ástæðan fyrir því að þýskar
götumyndir eru almennt ekki birt-
ar á mest notuðu leitarvél og
vegsjá veraldarvefsins er sú að
sannað var að fyrirtækið var ekki
eingöngu að taka ljósmyndir með
þekktri bifreið sinni. Nemar, sem
opinberlega áttu að vera einhvers-
lags staðsetningarbúnaður, höfðu
verið settir á bifreiðina en vegna
þess sem fyrirtækið kallaði „hönn-
unargalla“ fór búnaðurinn að safna
ótrúlegu magni upplýsinga um
netnotkun þeirra sem notuðu opin
net í nálægð bifreiðarinnar.
Reyndar safnar sama fyrirtæki
sambærilegum upplýsingum í öll-
um öðrum rekstrareiningum sínum
og skrifar öll okkar skref í skýin ef
út í það er farið.
Fáir vita í hvað allar þessar
upplýsingar eru notaðar en margt
bendir til að þær séu m.a. notaðar
til þess að hafa áhrif á lýðræð-
islegar kosningar eða stefnu
stjórnmálamanna, hvað við kaup-
um og hvaða skoðanir við höfum
en það er mjög alvarlegt ef rétt
reynist.
Eftir Viðar
Guðjohnsen » Sá hópur sem tak-
markaði notkun
samskiptamiðlanna
upplifði minnkað þung-
lyndi, minni kvíða og
minni einmanaleika.
Viðar H. Guðjohnsen
Höfundur er lyfjafræðingur
og sjálfstæðismaður.
Vanmetin fíkn